Morgunblaðið - 25.03.1965, Blaðsíða 13

Morgunblaðið - 25.03.1965, Blaðsíða 13
Fimmtudagur 25. marz 1965 MORGUNBLAÐIÐ 13 in í Reykholti Einnig önnur vatns- leiðsia að SnorraEaug I REYKHOLTI í Borgarfirði var í haust komið niður á tvær frumstæðar leiðslur í jörðu, sem enginn hafði fyrr vitað um og ekki er getið í heim- ildum svo vitað sé. Annað er vatnsleiðsla, sem liggur frá hvernum Skriflu að Snorra- laug og er eldri en stokkur- inn að lauginni, sem enn er notaður og talinn hefur verið frá fornöld. Hitt er gufuleiðsla, sem liggur frá Skriflu, endar' sem reyndist vera gufulelðsla. Þarna liiggja því þrjár fornar leiðslur frá Skriflu eða svæð- inu í kring og í nánd við hver- ina eru þær nálægt hverri ann arri. Þarna liggur gamla vatns- leiðslan, sgm nú er notuð, vatnsleiðslan sem fannst í september, en báðar liggja að Snorralaug, og svo gufuleiðsl- an, en hún er um 70 m. löng og endar um 50 m. austan við staðinn, þar sem sézt hefur til bæjarrústanna gömlu í Reyk- holti. — Er í heimildum getið um aðra vatnsleiðslu úr' hvernum í Snorralaug en þá sem vatn rennur enn eftir. Og er sú nýfundna svipuð henni? — Nýfundnu leiðslunar er ekki getið svo við vitum til. En ætla má, að hún sé eldri en sú, sem nú er í notkun, og var þú eina, sem menn þekktu. Ég er búinn að grafa á fjórum stöðum og er auð- sætt, að nýfundna leiðslan er lík að gerð. Rás er grafin nið- ur í malar- og leirjarðveg, veggir að kalla lóðréttir og GufuleiSslan sveigir út úr brekku um 50 m. austan við gömlu bæjarrústirnar. Stokkurinn fyrir heita vatnið úr Skriflu að Snorralaug. Það er rás í malar- og leirjarðveg og steinar og mold þekja að ofan. skammt frá hinum fornu bæj- arrústum og er eina gufuleiðsl an, sem fundizt hefur hér á landi frá gamalli tíð. Þorkell Grímsson, fornleifa- fræðingur, fór upp í Reyk- holt, gróf þar á nokkrum stöð- um og rannsakaði leiðslur þessar, og höfum við nú feng- ið hjá honum upplýsingar um þennan merka fornleifafund. Um tildrög þess að leiðslurn- ar fundust segir hann: — Snemma á sl. hausti var grafinn skurður fyrir skolp- leiðslu frá hinum nýbyggða kennarabústað í Reykholti að safnþró ,en hús þetta er reist í túninu skammt norðan otg austan við skólann og hið forna bæjarstæði. Við gröft- inn kom vinnumaður, Hjörtur Sigmundsson, niður á frum- stæða leiðslu, sem enginn hafði um vitað. Þetta var 17. septem ber. Þjóðminjaverði var til- kynnt um fundinn, og fór ég tveimur dögum seinna að Reykholti, til að athuga hvers kyns væri og vann að rann- sóknum fram í nóvember. Fékkst við það all glögg mynd af mannvirkinu. Svo gerðist það, að hinn 28. sept- ember fannst önnur frumstæð leiðsla í jörðu á sömu slóðum, Þorkell Grímsson botn flatur. Yfir þessa rás, sem hefur verið gerð í botn- inn á skurði, eru lagðir stein- ar, til að þekja hana að ofan. Það eru bæði hveragrjót og blágrýtisteinar. Moldin er yf- ir og í henni dálítill ösku- blendingur. Leiðsla þessi er um 100 m. löng. Þar sem graf- ið var, liggur hún á 0,40-1,20 m. dýpi. Hún er um 20 sm. á vídd, en allt að 55 sm. frá botni upp að þekjusteini. Tóm var hún, .en gufa í. Innan á hefur setzt leir og myndað skán, sem er blásvört og nær sums staðar upp að börmum. Er þetta grár leir, sem vatnið hefur borið með sér. Hann sést í leiðslunni, sem nú er í notkun. — Er þá ekkert sem gefur til kynna, hvenær leiðslan var í notkun, hvers vegna hún var lögð niður og hve lengi hún var notuð? — I rásinni sjálfri er ekk- ert, en í moldinni ofan á er öskublendingur, sem e.t.v. yrði gagn að til aldursákvörðunar. Sýnishorn voru tekin þar. Ekki er neinar skemmdir að sjá og engin vísbending er um hvers vegna þetta mannvirki var lagt niður. Það er trú manna að Snorri Sturluson hafi látið gera laugina, sem ber nafn hans. Fyrr, og á dög- um Tungu-Odds goða á Breiða bólstað, var laug í Reykholti, sem líklegt er að hafi verið á sama stað. Hin leiðslan, sem ber heitt vatn úr hvernum í Snorralaug, er álíka víð. Hún ber talsvert magn af vatni og er öll neðanjarðar. Gufuleiðsla frá Skriflu vestur undir bæjarrústir — Hvernig kom svo gufu- leiðslan í leitirnar? — Ég ákvað að dýpka skolp Fornu leiðslurnar þpjár í Reykholti liggja samhliða við hverina. Fjærst er sú, sem þekkt var fyrir, í miðið vatnsleiðslan sem fannst í september og næst er gufuleiðslan nýfundna. Ljós- myndirnar tók Þorkell Grímsson. leiðsluskurðinn til að ganga úr skugga um, hvort ekkert væri þarna fleira markvert. Þegar ég hafði grafið dálítinn spotta, sá ég ofurlitla gufu í jörðinni, elti hana og rakst þá á steina. Ég tók þá upp, og í Ijós kom grunn, íhvolf rás, sem lá frá austri til vesturs. Þá gerði ég til reynslu skurð vestar í túninu og var svo heppinn að koma aftur nið- ur á leiðslu þessa. Og að lokum fann ég hana einnig austar, rétt við hinar tvær. Stefndi h únað hvernum. — Hvernig veiztu, að þetta er gufuleiðsla? Er hún frá- brugðin fornu leiðslunum fyr- ir heita vatnið? — Það er halli á rásinni frá hver og vestur og upp brekku í túninu og það sannar að veitt hefur verið gufu eftir henni en ekki vatni. Nú var gufa í henni alla leið út á enda. Þessi rás er í rauninni svipuð vatnsstokknum að gerð. Stein- arnir ofan á henni eru þó flest ir úr blágrýti og ofan á þá hefur verið settur leir og torf til þéttingar og síðan mold. í moldinni er öskublendingur, sem safnað var úr sýnishorn- um. Eins og á hinum staðn- um er þarna um að ræða rás í leirblendinn malarjarðveg og í skurðbotni. Við endann vestur í brekkunni er gerð sveigja. Endasteinninn er við yfirborð malarlags og ekki djúpt að. Rásin kemur fram undan brekku. — Eru til fleiri slíkir forn- ir vatnsstokkar, gerðir af mannavöldum, hér á landi? Og er nokkurs staðar vitað um gufurásir frá fornöld? Fyrsta forna gufuleiðslan — Gamlar lauigar eru víða til hér, og þess er getið að leiðsla hafi legið frá upp- sprettu að laug. En engin önn- ur forn gufurás er til svo ég viti. Og hvergi hefi ég séð getið um slikt. Annars er þetta ókannað. Safnið hefur ekki látið gera heildarrann- sókn á nýtingu gufu og böð- um hér til forna. Samt sé ©g, að Þorkell hef- ur einmitt verið að tína sam- an efni um laugar og leiðslur úr gömlum frásögnum, þegar við komum. Og þó hann segi, Framhald á bls. 17

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.