Morgunblaðið - 25.03.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐID
Fimmtudagur 25. marz 1965

FramhaM af bls. 1
fiskiskipum þeirra hafsvæðið yf
ir vestfirzka landgrunninu. Þeirra
líf og þeirra tilvera veltur vissu
lega á því, hvað verður um fisk-
veiðarnar á þessum slóðum.
Síðasta styrjöld færði okkur
íslendingum ótvíræðan og glögg
an vitnisburð um gildi veiðifrið
unar og síðar sáum við glöggt á-
hrif rányrkjunnar og ofveiði, sem
- fiskistofninn þolir ekki.
Háttvirtur 5. þingmaður Vest-
firðinga (Hannibal Valdimars-
son), vék nokkuð að sögu land-
helgismálsins í framsöguræðu
sinni og gott eitt er um það að
segja. í>ó eru nokkur atriði í því
sambandi, eins og einnig í grein-
argerð þessarar þingsályktunar-
tillögu, sem þarfnast leiðrétting
ar eða a.m.k. svolítið skýrari hug-
leiðinga við. Ekki vegna þess, að
háttvirtur flutningsmaður og
framsögumaður þessa máls hafi
viljað annað en það, sem réttast
er, heldur hins, að nokkuð geta
menn bæði misskilið og mismun-
að í sögu og meðferð jafn mikils
máls og hér um ræðir.
Þegar við nú erum að ræða
um möguleika til friðunar vest-
* firzka landgrunnsins má segja,
að við séum svipað á vegi stadd
ir og þegar við tókum landhelgis-
málið tii meðferðar eftir lok síð
ustu heimsstyrjaldar. Þetta kann
að virðast einkennileg staðhæf-
ing. Menn geta með réttu sagt,
— hafið þið ekki fyrst fengið
viðurkennda 4 mílna landhelgina
með friðunum fjarða og flóa og
síðar 12 mílna landhelgina, —
og hvað er nú, sem amar að? Allt
er þetta rétt, en jafnrétt er það,
sem háttvirtur 5. þingmaður Vest
firðinga sagði, að þetta hefir
ekki skilað Vestfirðingum mikilli
réttarbót, vegna þess hvernig til
háttar um veiðisvæðin undan
Vestfjörðum. Ein míla, úr þrem
í fjórar — er örlítið belti á haf-
svæðinu og lokar ekki fyrir Vest
fjörðum heilum flóum og fjörð
um, eins og annars staðar við ís-
lenzku strandlengjuna. Sama er
að segja um 12 mílur úr fjórum,
hvað Vestfirði áhrærir. Ég efast
um, að almennt geri menn sér
grein fyrir, hvað þessar mílur
eru sáralítill hluti af hafinu við
strendur þessa lands.
Við nutum friðunar gegn fisk-
veiðum annarra þjóða á íslenzk-
um fiskimiðum meðan styrjöldin
síðari geisaði. Við sáum árang-
urinn. Þegar ágangurinn byrjaði
aftur, sótti í gamla horfið og okk
ur varð fullljóst, að ofveiði var
að eyðileggja fiskistofninn við
strendur íslands. Aðrar þjóðir
voru að eyðileggja þann auð, sem
líf og tilvera okkar litlu eyþjóð-
ar grundvallaðist á, enda þótt
hann væri oft torsóttur í fang-
brögðum við veður og vinda.
Þetta gátum við sannað öðrum
þjóðum. Og þetta hafa nú aðrar
þjóðir viðurkennt.
Þegar við hófum baráttuna
eftir síðustu styrjöld fórum við
að með fyrirhyggju og gát. Ung-
ur þjóðréttarfræðingur var ráð-
inn til þess að helga sig málinu
og verða ráðunautur ríkisstjórn-
arinnar. Það er óþarfi að tala um
fræðimennsku ísiendinga á þessu
sviði í hæðnistón. Bæði er, að
Hans G. Andersen, sendiherra,
sem lagði fræðilega á ráðin, er
mjög snjall og fær fræðimaður á
sviði þjóðarréttarins, og eins vit
um við hitt, sem höfum haft að-
stöðu til þess að hafa við hann
nokkra samvinnu í málafylgju
fyrir réttarkröfum íslendinga á
alþjóðavettvangi, að þar nýtur
hann hinnar mestu virðingar og
• viðurkenningar og er ailra
manna þrautseigastur.
Ólafur Thors sagði um landhelg
ismálið eftirfarandi á landsfundi
Sjálfstæðisflokksins 1951 — og
á vel við að vitna til þess nú,
— með leyfi hæstvirts forseta:
„Um hið mikilvæga mál, land-
helgina, skal ég ekki fjölyrða í
þessari ræðu. Allt, sem enn hefir
verið í því aðhafst er að frum-
kvæði Sjálfstæðismanna. Allt er
það byggt á hinum stórmerku
rannsóknum og tillögum Hans G.
Andersen, þjóðréttarfræðings.
Við höfum fram tii þessa gætt
þess að misstíga okkur ekki, og
er það mikill vandi á svo grýtt-
um vegi. Ég viðurkenni, að engu
minni vandi er að sýna varfærni
en festu, því sigurhorfur okkar
byggjast ef til vill engu síður á
samúð annarra þjóða með okkur
og skilningi á siðferðilegum rétti
okkar, en beinum lagalegum
rétti“.
Það, sem Ólafur Thors víkur
að í niðurlagi orða sinna, á eins
við nú sem áður og ætti að móta
sérhverja athöfn okkar í þessu
máli um ókominn aldur — og
mun þá vel fara.
Af islenzkum stjÓMimáiamönn-
um áttu þeir Ólafur Thors og
Bjarni Benediktsson mestan þátt
inn í því að móta leiðina til sig-
urs fyrir íslendinga í landhelgis-
málinu.
Bjarni Benediktsson gerir
grein fyrir landhelgismálinu i
ræðu á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins 1951 og segir þá m.a.:
„Til framgans málinu eru tvær
höfuðleiðir. Önnur er sú, að leita
fyrirfram samþykkis annarra
þjóða“. Hina leiðina telur hann
þessa:
„Hvert einstakt riki geti þvert
á móti, innan vissra hóflegra
marka að vísu, sjálft kveðið á
um, hversu stór landhelgi þess
skuli vera, eða a.m.k. kveðið á
um vissar friðunarráðstafanir".
Síðan segir:
„Enginn efi er á því, hver rétt
arreglan samrýmist betur réttar-
hugmyndum okkar Islendinga. —
Það varð því að ráði, eftir að all-
ar hliðar þessa máls höfðu ýtar-
lega verið ræddar, að íslendingar
skyidu hefja framkvæmdir í mál-
inu með einhliða ákvörðun“.
Enn segir svo:
„Áður en þetta var ráðið, hafði
Hans G. Andersen, þjóðréttar-
fræðingur, safnað margháttuð-
um gögnum í málinu og lagði þar
með til efniviðinn í hinn lögfræði
iega grundvöll, sem framkvæmd
ir okkar hvíla á og er á engan
haliað, þótt sagt sé, að tillögur
hans hafi reynzt heilladrýgstar í
þessu máli“.
Með þessu er varpað nokkru
ljósi yfir forsögu þessa máls, þótt
ekki sé meira sagt. En fleira kem
ur til, sem ekki skyldi liggja í
þagnargildi, — enda var að því
vikið af frummælanda, þótt
nokkru skakkaði um réttan skiln
ing á efni málsins.
Mig minnir, að háttvirtur 5.
þingmaður hafi sagt eitthvað á
þá leið, að engin þjóðréttarleg
viðurkenning hafi verið fyrir 4
mílna landhelginni 1952, þegar
við ákváðum hana hér.
í þessu sambandi er þess að
minnast, að árið 1949 höfðu ís-
lendingar fengið því áorkað á
þingi Sameinuðu þjóðanna, gegn
andstöðu Breta, að meðal fyrstu
mála, sem alþjóðalaganefndin
skyldi rannsaka, væru réftarregl
urnar um landheigina. Þetta var
í raun og veru upphafið — og
fyrir frumkvæði íslendinga —
að Genfarráðstefnunum 1958 og
1960 — þar sem 12 milna land-
helgin hlaut að vísu ekki form-
lega viðurkenningu, en þann
efnislega stuðning, sem hefir
nægt henni til viðurkenningar
„de facto“, eða í raun.
En um 4 mílna landhelgina og
grunnlínubreytingarnar í sam-
bandi við hana er það að segja,
að við íslendingar biðum ein-
mitt eftir niðurstöðu Alþjóða-
dómstólsins, áður en við tókurn
úrslitaákvörðunina. Við biðum
eftir dómnum í deilu Norðmanna
og Breta. Við höfðum svo mikið
við að senda tvo lögfræðinga til
þess að fylgjast með málsmeðferð
inni við Alþjóðadómstólinn í
Haag — þá Gizur Bergsteinsson,
hæstaréttardómara, og Hans G.
Andersen, þjóðréttarfræðing.
Það var af hálfu okkar Islend
inga talið mikið happ, að um
svipað leyti og við hófum sókn
ina í landhelgismálinu, skyldi
slíkt mál eiga að berast undir al
þjóðadómstóL
Þetta má vel hafa í minni, þeg
ar vitnað er til þess, að með
samningi okkar við Breta 1961,
var um það samið, að ef ágrein
ingur skyldi rísa við þá um frek-
ari útfærslu íslenzkrar landhelgi,
skyldum við leggja slíka deilu
undir úrskurð Aiþjóðadómstóls-
ins. Það furðulega hefir skeð, að
með þessu hafa sumir hér á
landi talið, að við værum að af-
sala réttindum. Að afsala réttind
um með því að láta dóm ákveða
um réttindi! Fær það staðizt? Og
ég spyr sérstaklega, — er það,
málstaður, sem minnsta þjóðin af
öllum litlum þjóðum skyldi til-
einka sér?
Og leyfist mér í þessu sam-
bandi að minna á 94. gr. sáttmála
Sameinuðu þjóðanna, sem við er-
um aðili að, en þar segir:
„Sérhver meðlimur hinna Sam
einuðu þjóða skuldbindur sig til
að hlíta úrskurði Alþjóðadóm-
Jóhann Hafstein
stólsins í hverju því máli, sem
hann er aðili að“.
Ég ætla mér ekki að fara út í
deilur, sem risu, þegar ríkisstjórn
in batt enda á deiluna við Breta
um 12 mílna iandhelgina. En þeg-
ar menn nú láta að því liggja, að
sú merka lausn bindi hendur
okkar til einhliða útfærslu land
helginnar á öllu landgrunninu
fyrir Vestfjörðum, sem við ann-
ars hefðum, vii ég aðeins spyrja:
Af hverju helgaði vinstri stjórn
in sér ekki landgrunnið fyrir
Véstfjör'ðum, og þá líka allt
landgrunnið, sem íslenzka fisk-
veiðilandhelgi, — 1958, þegar 12
mílna landhelgin var ákveðin í
reglugerð? Við höfum ekki feng
ið svar við þessari spurningu.
Flutningsmaður þeirrar tillögu,
sem hér er til umræðu, má líka
vel mín vegna láta undir höfuð
leggjast að svara henni.
Ég vil ekki í þessum umræð-
um særa neinn til umsagnar um
það, sem betur væri ósagt síðar,
þegar við ailir þurfum að snúa
bökum saman í baráttu fyrir rétti
og hagsmunum landsins.
Frá þessu sjónarmiði tel ég
bezt, að umræður yrðu nú sem
hóflegastar um þessa tillögu.
Henni yrði vísað til nefndar, þar
sem við getum borið ráð okkar
sem bezt saman.
Það er því miður misskilning-
ur hjá flutningsmanni þessa máis
að lögin frá 1948 — um vísinda-
lega verndun fiskimiða land-
grunnsins — hafi algjörlega mark
að meðferð máls eins og þessa.
Háttvirtur 5. þingmaður Vestfirð
inga sagði eitthvað á þá leið, að
samkvæmt þessum lögum væri
aðferðin, að Alþingi feli ríkis-
stjórninni að gefa út reglugerð
um frekari friðun. Þannig hafi
jafnan verið farið að. Þannig
hefir ekki verið farið að. Alþingi
hefir ekki samþykkt neinar á-
lyktanir til fyrirskipunar ríkis-
stjórnum til útgáfu reglugerða
til útfærslu fiskveiðilandheiginn
ar. Enda eru lagaákvæðin frá
1948 allt önnur: „Sjávarútvegs-
málaráðuneytið skal með reglu-
gerð ákvarða takmörk verndar
svæði við strendur landsins inn
an endimarka landgrunnsins", —
segir í 1. gr. laganna. Alþingi er
ekki ætluð nein ákvörðunarað-
ild um þetta samkvæmt lögum.
Annars eðlis er yfirlýsing Al-
þingis, sem gerð var með sam-
hljóða atkvæðum allra alþingis-
manna 5. maí 1859. Þar var um
að ræða mótmæli gegn brotum
á íslenzkri fiskveiðilandhelgi,
sem brezk stjórnarvöld hofðu
efnt til með ofbeldisaðgerðum
brezkra herskipa. Jafnframt yfir
lýsingu um rétt íslendinga til 12
mílna fiskveiðilandhelgi og að
afla beri viðurkenningar á rétti
íslands til landgrunnsins alls.
Þessi atriði voru síðan staðfest og
áréttuð í samningum við Breta
með ályktun Alþingis 9. marz
1961 og eftirfarandi erindaskipt
um við þá 11. marz 1961.
Þessu næst vil ég leyfa mér að
víkja að ýmsum atriðum, sem
landhelgina varðar, bæði þeim,
sem vikið er að í greinargerð
þingsályktunartillögunnar, sem
nú er til umræðu, — og öðrum
atriðum, sem málið snerta.
I greinargerð þingsályktunar
tillögunnar, sem hér er til um-
ræðu, segir: „Með lögum um vís
indalega verndun fiskimiða land
grunnsins var því ótvírætt yfir
lýst, að allt íslenzka landgrunn-
ið heyrði undir íslenzka lög-
sögu á sama hátt og landið sjálft“.
Þetta fær ekki staðizt. íslenzka
landgrunnið heyrir ekki undir
íslenzka lögsögu samkvæmt nein
um lögum, sem Alþingi hefir sam
þykkt. Þótt við óskum, að svo
væri, þýðir ekki að telja okkur
sjálfum trú um það, sem rangt
er í þessum efnum.
Hitt er rétt, að að þessu stefn
um við.
Þó er þess að gæta, að munur
er á fiskveiðilandhelgi og lög-
sögu, sem hér er orðuð.
Lögsaga okkar yfir hafsvæð-
inu við landið er því miður nokk
uð óljós. Við höfum látið það
liggja milli hluta og lagt megin
áherzluna á fiskveiðilögsöguna,
sem að sjálfsögðu skiptir mestu
máli fyrir okkur. Lögfræðilega
verður hins vegar að liggja ljóst
fyrir, hver hin almenna lögsaga
er, eða réttara takmörk hennar.
Hjá grannþjóðum okkar á Norð
urlöndum er hin almenna lögsaga
ýmist 3 eða 4 mílur. Ég tel ráð
legast, að hin almenna lögsaga
fylgi í framtíðinni fiskveiðílögsög
unni, hver sem hún verður. Það
er vegna þess, að þau tilvik geta
að sjálfsögðu orðið við töku skipa
í fiskveiðlandhelginni og á ann
an hátt, sem leitt gætu til erfiðra
deilna og lögfræðilegra vanda-
mála, ef almenna lögsagan fylgdi
ekki fiskveiðilögsögunni. Um
þetta hefi ég átt viðræður við
rektor háskólans, Ármann Snæv-
arr og Hans G. Andersen, sendi-
herra, og á von á álitsgerð frá
báðum um málið. Skal ég því
ekki víkja frekar að því að sinni.
Samkvæmt tillögu þeirri, sem
hér liggur fyrir, er ríkisstjórn-
inni falið að breyta reglugerð um
fiskveiðilandhelgina þannig, að
fiskveiðilandhelgin yfrir Vest-
fjörðum taki til landgrunnsins. í
greinargerðinni er sagt, — „hitt
leikur ekki á tveim tungum, að
tiliaga þessi er í fyllsta samræmi
við þá yfirlýstu stefnu Alþingis
og íslenzku ríkisstjórnarinnar, að
halda áfram að vinna að fram-
kvæmd ályktunar Alþingis frá
5. maí 1959“, — en í þeirri álykt
un sagði, að aflað skyldi viður-
kenningar á rétti íslands til land
grunnsins alls“.
Er þessi tillaga um að afla
viðurkenningar á rétti íslands?
Það verður tæpast sagt, því að
samkvæmt henni á Alþingi að
fela ríkisstjórninni að breyta gild
andi reglum um fiskveiðiland-
helgi — hvað sem viðurkenningu
á réttinum til landsgrunnsins
líður.
Mjög vafasamt er það, sem sagt
er í greinargerðinni, , að þegar
íslendingar stíga það spor að
helga sér landgrunnið allt sem
fiskveiðilandhelgi sína, þá erum
vér hér aðeins að stíga þau spor,
sem þegar hafa verið stigin af
mörgum þjóðum á undan oss“.
Er til þess vitnað í greinargerð
tillögunnar, „að margar þjóðir,
sem minna eiga undir fiskveið-
um en við íslendingar, hafi þeg
ar lýst yfir einhliða rétti sínum
til fiskveiða á landgrunninu við
strendur sínar. Meðal þeirra
þjóða eru t.d. taldar Argentína,
Cambodia, Chile, Costa-Rica,
Ecuador, E1 Salvador, Guatemala,
Suður-Kórea, Mexico, Nicaragua,
Panama og Peru“.
Um þessa fullyrðingu hefi ég
rætt við okkar helzta þjóðréttar-
fræðing, Hans G. Andersen, og
um þetta atriði hefir hann látið
mér í té eftirfarandi yfirlit:
1) Það er rétt, að Argentína,
Cambodia, Chile, Costa-Rica
Ecuador, E1 Salvador, Guate-
mala, Suður-Kórea, Mexico, Nie
aragua, Panama og Peru ( og
einnig Honduras) hafa í mis-
mundandi mynd talið sér lögsögu
yfir hafsvæðum allt að 200 míl-
um frá ströndum eða yfir land
grunnsbotninum og hafið yfir
honum.
2) Það er ekki kunnugt að i
nokkru ofangreindra tilvika hafi
erlendir fiskimenn verið útilok-
aðir frá veiðum utan 12 mílna frá
ströndum. Sérstaklega má geta
þess, að í Chile, Ecuador, og
Peru, sem eru þýðingarmestu fisk
veiðiþjóðir Suður-Ameríku, hafa
fiskveiðar verði heimilaðar Jap
önum, Bandaríkjamönnum og
öðrum, sem hug hafa á veiðum
þar. Heíir því ekki komið til
átaka, er annars hefðu orðið.
Þess ber einnig að geta, að 1
Suður-Ameríkuríkjunum er
mjög auðvelt að setja erlend skip
undir fána þeirra og geta þá er-
lend skip stundað veiðar sem inn
lend.
3) f framkvæmdinni er það
algengt hjá Suður-Ameríku ríkj
unum, að lögsaga yfir fiskveiðum
tákni aðeins eftrlit með veiðum,
þannig að erlend skip og innlend
hlíti sömu reglum við veiðarnar
og séu jafn rétthá.
Þannig hafa ákvæðin verið
túlkuð opinberlega, sérstaklega
í Chile, Ecuador og Peru. Þegar
ýms ríki mótmæltu þarlendri
fiskveiðilöggjöf árið 1954, lögðu
ríkisstjórnir þeirra allar á það
áherzlu, að það væri alls ekki
tilætlunin að útiloka erlenda
fiskimenn frá því að hagnýta sér
auðlndir sjávarins, heldur sjá um
að þeir færu eftir þeim reglum,
er giltu fyrir borgara strandrík-
isins.
í ýmsum tilvikum kemur það
greinilega fram í ákvæðunum
um lögsöguna, að það sé alls
ekki ætlunin að setja upp fisk-
veiðilögsögu eins og þá, sem Is-
land hefir, heldur aðeins eftirlit
á jafnréttisgrundvell. Þetta kem
ur fram í löggjöf Panama frá
1946, reglum Costa Rica frá 1949,
Honduras frá 1957 og E1 Salva-
dor frá 1955.
4) Að því er Argentínu snert-
ir, er Ijóst, að forsetayfirlýsing
unni frá 1946 um lögsögu yfir
landgrunnssvæðinu hefir aldrei
verið framfylgt, enda hefir argen
tínskri löggjöf ekki enn verið
breytt með hliðsjón af henni.
Samkvæmt gildandi löggjöf er
landhelgi Argentínu 3 mílur, en
fiskveiðilögsaga 12 mílur.
Svipað er að segja um löggjöf
ýmisra annarra ríkja Suður-Ame
ríku, þ.e. forsetayfirlýsing hefir
verið gefin út varðandi víðtæk
svæði, svo sem landgrunnið og
hafið yfir því en löggjöfinni síð
an breytt, t.d. Mexiko og Hond-
uras. Stendur þá þannig á, að
grundvaliarheimild er fyrir
hendi, sem ekki hefir verið not
uð í framkvæmd til að útiloka
erlenda aðila.
5) Heildarniðurstaðan er sú,
að í þeim löndum, sem vitnað er
til í greinargerðinni, er fylgdi
þingsályktunartillögunni um ú.t-
færslu fiskveiðalandhelginnar
fyrir Vestfjörðum, hefir heimild
inni til víðtækrar lögsögu ekki
verið framfylgt gegn mótmælum
annarra þjóða, nema í Chile,
Ecuador og Peru, en þar eru
veiðar leyfðar erlendum mönn
um á sama hátt og innlendum.
Það verður víst ekki ofsögum
af því sagt, að í málum sem land
helgismálinu beri allt að vanda
í ákvörðunum og aðgerðum okk
ar.
Um hitt blandast okkur ekki
hugur, og það viljum við að um-
heimurinn viðurkenni, að land-
grunnið er hluti af íslandi. Með
hverjum hætti við komum öðrum
þjóðum í skilning um þessi sann
indi, skulum við bera ráð okkar
saman.
Við sækjum fram að settu
marki. Landgrunnið er takmark
ið. Þetta höfum við sagt öðrum
Framhald á bls. 23