Morgunblaðið - 03.04.1965, Blaðsíða 3

3
Laugardagur 3. apríl 1965
MORCUNBLAÐIÐ
Gist á fljótandi ísjaka
í húsi á kafi í snjó
íiSJAKTNN AHL.IS II, sem nú
er 3,2 kxn. á hvern veg á stserð
og að meðaítali 14 m. á þykkt,
flýtur i suðurátt og sker sér
leið gegnuim lagísinn, þar sem
hann ristir diýpra', og tekur
meiri straum á sig. Siðan
(hann íór að sigla í stra'umn-
um minnir hann að lögun ofur
lítið á sikiip, því á brúnunum
ihrannar 'hann upp frosnum
sjóís, sem líkist borðstokk.
Hann sker sig þó litið úr hvítri
endalausri ís'brei'ðunni, þegar
. flugvólin kamur svífandi inn
yfir. Þar sjást aðeins bleytu-
rákir á stöku stað. Þetta er
kuldalegt umhverfi og ótrú-
legt að nokkur maður hafist
'þar við.
Við fyrstu sýn er ekki mik-
ið að sjá á jakanum ARL.IS
II. Strompar og þek standa
upp úr snjónum og þegar
manni er boðið inn, er gengið
um lúgu á jörðinni og síðan
snjóþrep niður að dyrunum.
í vetur hefur snjóað geysilega
og allt fennt í kaf, 5—6 m.
vetrarsnjór. A sumrin aftur
á móti þarf stundum að
gan.ga stiga upp að húsunum,
sem tróna uppi á stalli, þvi
þau hafa verndað snjóinn urid
ir sér fró því að fjúka burt og
bráðna, eins og snjóibreiðan í
kring. Þetta kemur einnig
fram, þar sem spor frá í fyrra
eru orðin að stöllum upp úr
snjónum Mkust litllum súlum,
mennar rannsóknir tíl að fá
vísindalegt yfirlit á þessu
sveeði, sem enginn hefur fyrr
geta'ð rannsakað. Botninn er
kortlagður, haffræðilegar
rannsóknir gerðar, jarðeðlis-
fræðilegar atlhuganir, safnað
hvers konar lífverum í sjón-
um, athuguð áíhrif sólar á ís
o.fl. Nokkrir óþekktir hrygg-
ir í hafsibotninum hafa fund-
izt og líklega einhverjar ó-
kunnar lifverur í sjónum.
Nú er allt á kafi í snjó á
ARiLIS H, sést þó aðeins fal-
lagt hvítt Grænlandsgranít
upp úr á stöku stað, en á
sumirin er greinilegt að is-
eyjan er þakin sandi og í
henni klettar allt að 4% m.
Einn vísindamannanna bennir okkur á leiðina sem íseyjuna
hefur rekið, á korti á veggnum í matstofu leiðangursmanna.
Veturinn var snjóþungur og veður vont við Norður-Grænland, og Iítið sést upp úr fönn
af rannsóknorstöðinni á ARLIS II.
á hæ'ð. Þessvegna er þessi ís-
eyja svo endin.gargóð, talið að
hún muni hafa flækzt um
höfin í 100 ár, sem sést á grjót
inu og því að sjóvatn hefur
síast alveg í gegn. Borgarís-
jaiki þessi befur brotnað af
skriðjöklinum í Eillismere Is-
land nyrzt í Grænlandi. ís úr
fersku vatni er miblu sterk-
ari en annar ís, svo árekstur
við aðra jaka vinnur ekki á
íseynni. Bandarísikir vísinda-
menn settust að á eynni 20.
maí 1961, 290 km. norðan vi'ð
Alaska og í sl. 4 ár hefur rann
sóknarstöðina rekið í 120 km,
fjariægð frá Norður-Pólnuim
og svo suður með Grænlandi,
iíklega um 600 km. vega-
lengd alls. Þegar hann var
norðan við Grænland, vax
Á vetrum er ágæt flugbraut
á þessum jak-a, en á sumrum
verður að varpa vistum niður
til vísindamannanna. Okkur
er vel fagnað, þegax við stíg-
um út í „ihlýjuna, því a'ðeins
er 22 stiga frost", að sögn
heimamanna, sem stóðu þama,
sumir alskeggjaðir. Þeir hafa
séð það svartaxa, allt að 50
stiga frost. íseyjan fa.gnaði
mér sem betur fer þó
ekiki eins hlýilega og Surts-
ey, sem ég varð fyrsta
konan til að stága á í fyrra
og var heilsa'ð með grjóti og
öskufalM. En niakkurt grín
fylgdi því að kona skyldi stíga
þarna út úx vélinni. Stöðvar-
stjórinn í rannsóknarstöðinni
hafði lengi spaugað með það
í vistaipöntunum sínum, að nú
vantaði haxm bara einkarit-
ara. Og fengið það svar, að
haft hefði verið samiband við
konuna hans, sem banna'ði að
hann femgi einkaritara á ís-
eyna. Plugimennirnir á C—46
flugvélinni sendu honum mú
um talstöðina skilaboð um að
beiðni hans um einkaritara
he|ði verið tekin til greina og
þeir vœru með kvenmann um
borð. ísjakamönnum fannst
þetta gott aprilspaug, því nú
var einmitt 1. apríl. En stöðv-
arstjórinn fór samt tiíl vonar
og vara að moka yfir gulu
blettina í snjónum bak við
kofana, sem orðiíð höfðu til,
þegax heimamemn höfðu ekki
talið ómaksims vert að brjót-
ast í stórihríð í útihýsið. Og
þegar kona raunverulega
steig út úr flugvélinni varð
hann æði lamgleitur — hélt
víst að nú sætu íseyja-
skegigjar uippi með kvenmann.
því spori'ð hefur féngið mót-
stöðu við að snjórinn þjapp-
aðist niður og síðan fokið
burt í kringum það. Storrm
arnir, síðan íseyjan lagði lei'ð
sína suður með Grænlandi
hafa stundum verið gífuriegir.
Mesti vindur farið í 66 hnúta
og stóð það óveður í 3 daga,
en' í 3 vikur samfleytt 26
hnúta vindur og upp í 40
hnútar í bvi'ðunum. Þegar svo
er, reynir hver a'ð sitja þar
sem hann er kominn og ekki
farið milli húsa. Þess vegna
hafa húsin, sem eru 16 talsins,
verið gerð þannig úr garði í
stórum dráttum, að menn
vinna og sofa í sama litla kof-
anum, þar sem hægt er að
koma því við.
Það er háskólinn í Alaska,
sem rekur þessa rannsóknar-
stöð ARLIS II (Arctic Rese-
aroh Laboratory Ice Station
II) fyrir bamdaríska sjóher-
inn og sér rannsóknarstöðin
fyrir noriðurihafsrannsóknir í
Point Barrow í Alaska um
þær. í fyrstu ætlaði flugher-
inn að reka slíkar rannsóknar
stöðvar og flytja vistir með
stórum vélum, en það varð of
dýrt. Þegar flotinn tók við,
var ákveðið að reyna að hafa
samiband við ísstöðvarnar með
litlum flugvélum og þvi er eng
inn lúxus þar, aðeins nægileg
aðstaða til að vísindamenn
geti stumda'ð þar störf sín. Er
auðséð við skoðun, að menn
hafa komið sér sæmilega þar
fyrir, en ekkert þar fram yfir.
Á ARLIS II eru nú 1® menn,
12 vísindamenn og 6 aðstoðar
menn, þar af 4 eskimóar frá
Pöint Barrow. Vísindamienn-
irnir eru fná ýmsum háskól-
um í Bandarikjunum og 3 frá
háskólanum í Hokkai Do í
Japan. Þeir stunda þarna al-
^JjbELANjP_____ .
I loCCM*1
1
Þetta kort sýnir leiðina, sem ísjakinn. hefur borizt með rann-
sóknastöðma, frá Alaska í sveig norður fyrir Grænland í nm
120 km, fjarlægð frá pólnum og suður á 72. breiddarbaug út
af Grænlandi. Leiðangursmenn fá nú vistir frá Keflavik,
lengi mjög spennandi hvort
jakann ræki í hring aftur til
.Alaska eða næði straumnum
suður með Grænlandi. Og
nú fer að líða a'ð endalokum
hans. Ef hitinn breytist ek’ki
á næstunni, þá þarf liklega
ekki að flytja vísindamiennina
af honum fyrr en seint í
apníl, þá út af Seoresibysundi.
En ef hlýnar svo mikið, aS
hitinn fari upp fyrir frðst-
mark í 5—6 daga, þá verður
ólendandi á ísbráðninni í flug-
vél. í átta ferðum fré Kefla-
vík á að vera hœgt að ná öllu
sem flytja á af jakanum, segir
Séhindller. En komi'ð getur til
miáia að skilja 3 menn eftir
og sækja þá é ísbrjótnum.
Það er skrýtin ti'lfinning að
fara að sofa í húsí, gröfnu í
snjó á jaka, sem flýtur á ís-
hafinu. Og enn skrýtnara er
það, þegar maður horfip nið-
ur um gat, sem vísindamenn-
irnir hafa borað gegnum ís-
inn, þar sem hann er þynnst-
ur, til að geta náð sýnishorn-
um og gert mælingar sinar
undir jakanum. Þar sést greini
lega ne’ðri brúnin á jaikanum,
svo skammt fyrir neðan.
Veit ekki hvað dregur.
Þar hitti ég vísindamianninn
John Pew frá Madison í Wis-
eonsin með mikið rautt skegg.
Hans fag er jarðeðlisfræði.
Hann er t.d. að gera athug-
anir á botninúm með nokkurs
konar endurkasti á hljóðbylgj
um. Til útskýringar slær hann
iþrjú högig méð hamri á spýtu
og hljóðið berst umsvifalaust
til baka á tækjum hans, end-
urkastað frá 1300 m. dýpi. í
þessu síritandi tæki heyrum -
við líka öll hiljóð frá hafinu
undir jakanum, t.d. ísmola
sem nuddast saman. Og stund
um hefur jafnvel mátt heyra
þar í selum. Pew er láka að
’vinna við að ákveða þykkt
jarðlaganna þarna undir og
þyngdaribreytinguna. — Þér
vitfð að þyngd breytist. Þér
eruð kannski pundi þyngri á
Pólnum en heima, segir hann
til skýrjnga.
John Pew er búinn að vera
oft á íseyjunnL
— Mig langar að koma aft-
ur. Ég yeit ekki hvað dregur.
Maður getur verið hér í mán-
uð og séð aMtaf eitthvað nýtt,
t.d. formin í ísnum eftir
storm, snjókristaMana, klett-
ana, sém standa upp úr á
sumrin. Þá virðist heilmikfð
landsilag á eynni. Verður
skiljahlegt að einn landkönn-
uður hafi talið sig finna land
og sá næsti svo komið og saigt
Framhald á bls. 14