Morgunblaðið - 03.04.1965, Blaðsíða 17

Laugardagnr 3. aprfl 1965
MORCUNBLADID
17
— El'ias Þorsteins.
Framh. af bls. 12
og áhuga Jóns Gunnarssonar og
öflugum stuðningi S.H. undir for
ystu fyrrnefndra þriggja manna,
og ýmissa annarra, er setið hafa
I stjórn S.H.
Að styrjöldinni lokinni blöstu
við mörg vandamál um sölu
frysts fisks. í>á voru óvíða er-
lendis fyrir hendi frystiskápar í
verzlunum og heimahúsum, og
yfirleitt ekki um að ræða mögu-
leika til geymslu né dreifingar
frystra matvæla. Einnig var þá
efnahagslíf margra þjóða í rúst-
um eftir styrjöldina.
Þrátt fyrir það tókst á þessum
érum að vinna.markaði í Austur-
ríki, Tékkósl4vakíu, Póllandi,
Austur-Þýzkalandi, ísrael og
Rússlandi, og allsstaðar urðu við-
skiptin að fara fram í clearing,
eða hreinum vöruskiptum til að
foyrja með. Hins vegar náðist hag
stætt verð á mörkuðum þessum,
en fáir munu gera sér grein fyrir
erfiði því, sem það kostar að
framkvæma viðskiptin þar.
Til þess að auðvelda þessi við-
skipti, var stofnað heildsölufyrir
tækið Miðstöðin hf., og hafði
Elías forgöngu um það ásamt
fleirum. Fyrirtæki þetta hafði
lítinn höfuðstól og því litla getu,
íniðað við það stóra verkefni,
sem þurfti að leysa. En það varð
til verulegrar hjálpar til þess að
komast yfir ýmsa byrjunarörðug
leika. Elías átti sæti í stjórn þess
frá byrjun. Þegar svo verkefnin
jukust stöðugt og voru orðin risa
stór, varð það þessu litla fyrir-
tæki ofviða, og varð að leita ann-
arra ráða.
Þá hafði Elías forgöngu um að
•leita samstarfs við S.Í.S. og Félag
fsl. stórkaupmanna, og er það
gott dæmi um hæfileika hans til
að koma á samstarfi aðila, sem
fljótt á litið sýnast ekki eiga sam
leið. Þessir aðilar mynduðu sam-
starf við S.H. um stofnun ís-
lenzka vöruskiptafélagsins, og
foefur starfsemi þess verið mjög
farsæl, og orðið til þess að við
höfum getað nýtt þessa markaði
í miklu stærri stíl en ella hefði
verið mögulegt. Elías var í stjórn
þessa félags frá byrjun, og oft
formaður þess.
Eitt af félögum þeim, sem
Stofnuð voru á vegum S.H. var
Jöklar hf., sem var ætlað það
folutverk að láta byggja skip,
sem yrðu sérstaklega heppileg og
fullkomin til flutninga á frystum
fiski, og þá um leið öðrum fryst-
um og kældum vörum. Jöklar hf.
eiga nú 3 stór freðfiskflutninga-
skip sem munu vera meðal þeirra
fullkomnustu, sem um höfin sigla
í dag. Þjónusta Jökla hf. hefur
orðið frystiiðnaðinum mjög til
framdráttar. Elías var meðal
þeirra, sem fremst stóðu að því
að Jöklar h.f. var stofnað, og
hefur hann átt sæti í stjórn þess
frá byrjun.
Einnig hefur S.H. stofnað
tryggingafélagið Tryggingamið-
stöðin hf., til að annast trygging-
ar á framleiðsluvörum S.H. o. fl.,
og hefur Elías verið stjórnarfor-
maður þess frá byrjun.
Allt frá lokum styrjaldarinnar
Ihefur öll íslenzk útflutningsfram
leiðsla átt við mikla fjárhags-
erfiðleika að stríða, sökum sí-
vaxandi verðbólgu og rangrar
gengisskráningar, þar sem hún
foefir ekki fengizt leiðrétt jafn-
óðum, eins og eðlilegt hefði verið.
Það var því nauðsynlegt að finna
einhverjar leiðir til að halda
þessum aðalatvinnuvegi þjóðar-
innar í viðunandi gangi.
Það var mikið lán fyrir sjávar-
útveginn, og reyndar þjóðina
alla, að þá voru til öflug samtök,
svo sem L.Í.Ú. og útflutningssam
tök fiskiðnaðarins; Stærsti aðil-
inn í fiskiðnaðarsamtökunum þá
var S.H. Það kom því eðlilega í
hlut þessara aðila að hafa for-
göngu um leiðréttingar til þess
að vélabátaútvegurinn og fisk-
’iðnaðurinn gætu starfað á við-
unandi hátt. Forusta þessara
mála kom því í hlut Sverris
Júlíussonar, sem þá var, og lengst
af hefur verið stjórnarformaður
L.I.Ú., og Elíasar Þorsteinssonar,
sem var stjórnarformaður S.H.,
sem var stærsti aðilinn af fisk-
iðnaðarsamtökunum. Báðir þess-
ir menn voru farsælir forustu-
menn, greindir vel og fljótir að
átta sig á aðstæðum, og auk þess
mjög sanngjarnir og góðviljaðir.
Báðir nutu þeir einnig mikils
trausts félaga sinna, og einnig
vinsemdar og trausts ýmissa
valdamikilla stjórnmálamanna.
Það kom mikið í minn hlut að
vinna með þessum mætu mönn-
um að þessum málum, þar sem
ég var í stjórn beggja samtak-
anna og einnig í Verðlagsráði
L.Í.Ú., og langt árabil formaður
þess, en það hafði ‘m.a. það verk-
svið að starfa með stjórnarfor-
manni L.Í.Ú. að þessum málum.
Þótt við yrðum oft að takast á
við mikla erfiðleika og yrðum að
leggja að okkur mjög um störf,
minnist ég þessara ára með á-
nægju. Samstarf okkar allra var
með ágætum, enda áttum við
oftast samstöðu í skoðunum, og
með okkur var ávallt mikil og
einlæg vinátta, sem auðveldaði
okkur allt samstarf.
Þótt það kæmi einna mest í
minn hlut að starfa með þessum
mætu mönnum, vegna þeirra
trúnaðarstarfa, sem ég hafði hjá
báðum samtökunum, höfðum við
einnig með okkur ýmsa sam-
starfsmenn frá samtökunum, svo
sem alla þá er sæti áttu í Verð-
lagsráði L.Í.Ú. hverju sinni, og
einnig ýmsa ágætis starfsmenn
samtakanna. Þá varð helzt til
ráða til leiðréttingar, að taka upp
svokölluð styrkjakerfi, sem fyrst
var gert með beinum útflutnings
uppbótum, síðan svokölluðu
bátagjaldeyrisfyrirkomulagi. Og
síðast á vinstristjórnartímabiiinu
fyrirkomulag, sem kallað var Inn
flutningsréttindi bátaútvegsins,
og var mjög svipað fyrirkomulag
og bátagjaldeyrisfyrirkomulagið.
Það má því segja, að lengst af
frá stríðslokum hafi vélbátaflot-
anum og fiskiðnaðinum verið
forðað frá stöðvun, þrátt fyrir
stöðugt vaxandi framleiðslukostn
að vegna verðbólguþróunarinn-
ar með styrkjakerfisfyrirkomu-
lagi, fullkomnari verkunarað-
ferðum og stórfelldari markaðs-
öflun. Þessar ráðstafanir urðu
sjávarútveginum og reyndar allri
þjóðinni til mikillar hagsældar,
og forsenda þeirrar velmegunar,
sem þjóðin býr nú við.
Án þess að vanmeta þann
þátt, sem við ýmsir áttum í þess-
um störfum, má hiklaust full-
yrða að stærstan og heilladrýgst-
an þáttinn í því að sá árangur
náðist, sem raunin varð, var fyrst
og fremst að þakka því stórfellda
framlagi, sem Elías Þorsteins-
son lagði til þessara mála.
Það hafa verið skiptar skoðan-
ir um styrkjafyrirkomulagið, og
einnig um viðskiptin við clearing
og vöruskiptalöndin, og þjóð-
hagslegt gildi þeirra ráðstafana.
Ég ætla ekki að fara að rekja
það nánar hér, en ég hefi skrifað
margar blaðagreinar um þau
mál á síðastliðnum 20 árum, og
hafa þær allar verið skrifaðar í
samráði við Elías og sumar að
undirlagi hans.
Þessi kveðjuorð mín til míns
góða vinar, Eliasar, hafa svo til
algjörlega farið í það að segja
frá því markverða starfi, sem
hann hefur unnið sj.ávarútvegi
okkar, það rúmlega 30 ára tíma-
bil, sem ég þekki til og var hon-
um samferða og samhuga um
þau mál.
Hinsvegar hefi ég ekki getið
neitt ætternis eða fjölskyldu
hans, enda geri ég ráð fyrir að
aðrir muni koma þar til. Ég geri
einnig ráð fyrir að ýmsir verði
til þess að skrifa um hann sjálf-
an og hans miklu mannkosti,
hæfileika og stórbrotna persónu-
leika.
Þó vil ég að lokum geta þess,
að hann tók mjög nærri sér hvers
konar erfiðleika, sem sjávarút-
vegsmenn áttu við að etja, og
var alltaf reiðubúinn til að leysa
vanda hvers manns, sem til hans
leitaði. En þeir voru margir og
fengu oft mál sín leyst fyrir ráð
hans og fyrirgreiðslu.
Ég hefi áður getið um þá miklu
vináttu, sem hann auðsýndi mér
frá því fyrsta, að leiðir okkar
lágu saman. En til frekari árétt-
ingar vil ég geta þess, að þrátt
fyrir hin miklu störf, sem á hann
folóðust, gaf hann sér tíma til að
heimsækja -mig og dvelja hjá
mér eitt kvöld í viku, öll þau 7
ár, sem ég hefi verið heilsuveill
og því minna getað tekið þátt í
störfum. Hafa þau kvöld verið
mér mikið tilhlökkunarefni og ó-
gleymanlegar ánægjustundir.
Við sjávarútvegsmenn minn-
umst nú Elíasar með þakklátum
huga fyrir allt hans mikla starf
í þágu sjávarútvegsins, fyrr og
siðar, sem hann vann að þar til
hann kvaddi þennan heim skyndi
lega frá fullu starfi.
Að síðustu vil ég votta fjöl-
skyldu hans innilegustu samúð;
og finn hvöt hjá mér til að af-
saka við hana hversu mjög við
oft höfum tekið hann að nokkru
leyti frá henni, með því að fá
honum jafn umfangsmikil störf,
og bið henni allrar blessunar, en
mirining hans sjálfs mun ætíð
verða okkur dýrmæt.
Finnbogi Guðmundsson.
t
í DAG verður jarðsunginn frá
Keflavíkurkirkju Elías Þorsteins
son, framkvæmdastjóri og for-
maður Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna.
Elías var fæddur á Eyrar-
bakka, 1. marz 1892, en lézt í
Reykjavík 25. marz sl. Foreldrar
hans voru þau Margrét Jóns-
dóttir og Þorsteinn Þorsteinsson
bókari, og síðar kaupmaður i
Keflavík, er bæði voru ættuð úr
Vestur-Skaftafellssýslu. Hann
fluttist með foreldrum sinum og
systkinum á barnsaldri frá Eyrar
bakka til Keflavíkur.
í Keflavík haslaði hann sér
völl á viðskipta- og atvinnusvið-
inu. Á fyrstu árum vélbátaút-
gerðar á íslandi hóf hann útgerð
í félagi við aðra, og í útgerð og
verkun fiskafurða var hann
brautryðjandi á mörgum sviðum.
í sinni heimabyggð var hann
forystumaður, bæði í sveitar-
stjórnarmálum um langt skeið,
og í félagssamtökum fiskfram-
leiðenda, í útgerðarfélögum og
samtökum, er útvegsmenn settu
á stofn til hagræðis fyrir sig,
viðskiptalega séð. Hann var í
stjórrr Bræðslufélags Keflavíkur
og ísfélags Keflavíkur um langt
skeið, í stjórn Olíusamlags Kefla
víkur frá stofnun þess til dauða-
dags. Elías var stofnandi og for-
stjóri fiskimjölsverksmiðju í
Keflavík.
Um langt árabil var aðalút-
flutningsvara íslendinga saltfisk-
ur, en á árunum 1930 til ’40 hófst
hér hraðfrysting á fiski, að vísu
fyrst í stað í smáum stíl, aðal-
lega á flatfiski og öðrum góð-
fiski, en eins og öllum er kunn-
ugt, gefur hraðfrystur fiskur nú
stærri hluta af gjaldeyristekjum
þjóðarinnar en nokkur önnur
framleiðslutegund.
Elías Þorsteinsson var einn sá
fyrsti, ér hóf þá starfsemi hér á
landi. Hann breytti saltfiskverk-
unarstöð sinni í hraðfrystihús,
sem hanrí stofnsetti með Þorgr.
St. Eyjólfssyni og Þórði Péturs-
syni í Keflavík. Á þessu sviði
var hann brautryðjandi og for-
ystumaður þeirra samtaka, er
stofnsett voru 1942, til þess að
annast sölu frystra sjávarafurða,
Sölumiðstöðvar hraðfrystihús-
anna.
Á stofnfundi í febrúar 1942
var hann kosinn formaður, og
var það til dauðadags, að einu
ári undanskildu, en þá baðst
hann undan kosningu, en gegndi
varaformannsstarfi það ár.
Það er ekki meining mín að
fara að telja upp öll þau störf,
sem hann innti af höndum fyrir
þessi samtök og systurfélög S.H.,
heldur að láta í ljós þá skoðun
mína, að engum einum manni á
hraðfrystiiðnaðurinn á íslandi
jafn mikið upp að unna og Elíasi
Þorsteinssyni. 4
Útgerð og fiskframleiðsla á ís-
landi hefur oft átt í vök að verj-
ast, því þjóðarheildin hefur oft
á tíðum gert hærri kröfur til
hennar en hún hefur getað risið
undir. Elías var manna glögg-
skyggnastur á nauðsyn þess, að
framleiðendur stæðu saman um
sín mál, og var því sannkallaður
félagsmálafrömuður útvegs-
manna og annarra fiskframleið-
enda.
Hann var í undirbúningsnefnd
þeirri, er vann að stofnun Lands-
sambands ísl. útvegsmanna 1939,
og í stjórn þess fyrstu 5 árin.
Það er sannast sagna, að engan
mann hefi ég hitt á lífsleiðinni,
sem jafn sanngjarnlega hefir lit-
ið á samskipti kaupenda og selj-
enda fiskafurða, enda hafði hann
staðgóða reynslu á því sviði, og
þekkti þarfir beggja aðila.
Við leiðarlok vil ég þakka Elí»
asi fyrir störf hans í þágu út-
vegsmanna og fiskframleiðenda á
íslandi.
Það má öllum ljóst vera, að
maður, sem á jafn langa og við-
burðarríka starfssögu í atvinnu-
lífi íslendinga og viðburðarríka
starfssögu í atvinnulífi íslend-
inga og Elías Þorsteinsson, að
hann hafði oft afskipti af kaup-
gjaldsmálum, og sú barátta hef-
ur verið mjög hörð oft á tíðum
hjá okkur íslendingum síðustu
áratugina. En mér er ávallt í
fersku minni ummæli verkalýðs-
leiðtoga í Keflavík, er hann við-
hafði um Elías fyrir rúmum 30
árum. Hörð deila hafði staðið um
kaup og kjör. Verkalýðsleiðtog-
inn sagði: „Engum manni treysti
ég betur til þess að fella úrskurð
um ágreiningsmál á milli vinnu-
veitenda og vinnuseljenda en
Elíasi Þorsteinssyni, því hann
gæti ekki fellt ósanngjarnan úr-
skurð“.
Ég hygg að slík séu ummæli
allra er kynntust Elíasi, sann-
girni og góðmennska var alltaf
í fyrirrúmi.
í hans umfangsmikla starfi, er
hann vann fyrir S.H. síðustu ár-
in, reyndi oft mikið á þrautseigju
og samningslipurð hans. Það er
ekki ofsagt, að hann var miKill
sáttasemjari.
Nú þegar leiðir skilja um sinn,
vil ég þakka góðum vini fyrir
samfylgdina og samstarf á mörg-
um sviðum. Vissulega eru minn-
ingarnar og þakklætið bundið við
þau störf, sem ég hefi drepið á
hér að framan, störfin í efnis-
heiminum. En hugljúfastar verða
mér minningarnar um manninn,
þennan yfirlætislausa og hæg-
láta mann, sem svo mikið gott
streymdi út frá, sem alltaf hafði
tíma til að strá blómum á leið
samferðafólksins. í heilagri ritn-
ingu segir, „eins og þér sáið mun
uð þér uppskera“.
Góður hugur fylgir Elíasi frá
samferðafólkinu yfir móðuna
miklu, guð blessi vegferð hans.
Ég votta eftirlifandi eiginkonu
og dætrum, barnabörnum og öðr-
um ástvinum innilega samúð.
Sverrir Júliusson.
t
ER mér barst til eyrna andláts-
fregn Elíasar Þorsteinssonar,
vinar míns og samstarfsmanns,
komu mér í hug eftirfarandi ljóð
línur úr hávamálum:
„Deyr fé, deyja frændur,
deyr sjálfur et sama,
en orðstír deyr aldregi,
hveim sér góðan getur.
Er frystihúsaeigendur stofn-
uðu Sölumiðstöð hraðfrystihús-
arina á fundi sínum í Reykjavík
25. febr. 1942 var Elías kjörinn
formaður félagsstjórnarinnar og
gegndi því starfi með miklum á-
gætum til dauðadags, nema í 2
ár, sem Einar Sigurðsson gegndi
formannsstörfum. Er frystiskipa-
félagið Jöklar hf. var stofnað 15.
sept. 1945 var Elías kjörinn vara-
formaður stjórnarinnar — og er
þriðja systurfélag þessara sam-
taka, Tryggingarmiðstöðin hf.,
var stofnað í des. 1956 var Elías
kjörinn formaður þeirrar stjórn-
ar — og gegndi hann þessum
störfum af mikilli alúð, þar til
kallið kom 25. marz sl.
Enginn af þeim mönnum, sem
mest samstarf hafa haft við Elías
á undanförnum áratugum gát«
gert sér grein fyrir því, að hann
ætti við jafn erfitt heilsufar að
stríða og raun var á — og sem
olli fráfalli hans svo óvænt. Það
var Elíasi ekki að skapi að ræða
við aðra um sjúkdóm sinn, sem
hann hafði þjáðst af um 10 ára
skeið, enda var hann að eðlisfari
dulur, um málefni, sem snertu
hann persónulega. Hann sýndi
meira þrek en heilsa hans leyfði,
að mæta á hverjum morgni fimm
daga vikunnar í skrifstofu sinni
hjá Sölumiðstöðinni, en þannij*
er oft farið um áhugamenn og
skyldurækna, að . þeir ætla sér
ekki af.
Elías var mikill framkvæmda-
maður. Hann rak verzlun, útgerð
og hraðfrystihús í Keflavík — og
þó að hann yrði að fela þau störf
öðrum mönnum, er hann gerðist
formaður stjórnar Sölumiðstöðv-
arinnar og framkvæmdastjóri,
var heimili hans ávallt í Kefla-
vík. Hann hafði mikinn áhuga á
málefnum sjávarútvegsins — og
vildi hag hans og sóma á öllum
sviðum.
Elías naut mikilla vinsælda og
trausts í starfi sínu sem formað-
ur stjórnar þessara stóru sam-
taka, enda veit ég að meðlimir
þeirra virtu hann og var ljóst að
innan samtakanna var hann
allra manna bezt fallinn til að
sameina þau ólíku öfl og skoð-
anir, sem á stundum vill gæta í
samskiptum manna. Elíasi voru
gefnir í ríkum mæli þeir eigin-
leikar, sem með þurfti í þessum
efnum, enda var hann reyndur
að drengskap, heiðarleik og ó-
sérplægni í öllum samskiptum.
Er Elíasar sárt saknað af okkur
vinum hans og samstarfsmönn-
um.
Ég votta eiginkonu hans, dætr-
um og öðrum ástvinum innilega
samúð.
Blessuð sé minning hans.
Sigurður Ágústssoo.
t
BR fregnin um andlát Elísasar
Þorsteinssonar barst til Keflavík-
ur siðla dags 25. marz sl. var það
vinum hans og samborgurum mik
il og óvænt sorgarfregn. Við viss-
um að vísu, að hann var veill
fyrir hjarta og gekk ekki heill
til skógar, en samt sem áður kom
dauði hans okkur óvænt. Dánar-
daginn snæddi hann hádegisverð
með einum vini sínum og sam-
borgara og ræddu þeir áhugamál
beggja, útgerðarmál. Virtist þess-
um vini hans, Elías vera hinn
hressasti er þeir kvöddust. En
4 stundum síðar var Elías látinn.
Með Elíasi Þorsteinssyni er
fallinn í valinn einn merkasti og
ástsælasti borgari Keflavíkur.
Hann flutti ungur með föður sírv-
um til Keflavíkur og tók brátt
virkan þátt í félags- og athafna-
lífi hins unga sveitarfélags. —
Vegna gáfna sinna og meðfæddr-
ar prúðmennsku varð hann brátt
einn áhrifamesti og vinsælasti
maður byggðarlagsins, og hlóð-
ust á hann fjölmörg trúnaðar-
störf fyrir Keflavíkurkauptún.
Sat hann í hreppsnefnd Kefla-
víkurhrepps í mörg ár og skipaði
sæti í flestum fastanefndum
hreppsins. Hann bar ætíð hag
síns sveitarfélags fyrir augum
og allt hans athafnalíf beindist
að því fyrst og fremst, að efla
hag Iþess og gengi. Áorkaði hann
miklu á því sviði.
Faðir Elíasar, Þorsteinn Þorst-
einssonar, rak umfangsmestu og
stærstu verzlunina í Keflavík á
sínum tíma, Verzlun Þorst. Þorst-
einssonar, fyrst einn, en síðar I
félagi við Þorgrím St. Eyjólfs-
son. Eftir lát Þorsteins ráku þeir
Elías og Þorgrímur verzlun
iþessa saman u.þ.b. tvo áratugi.
Elías var mikill áhugamaður um
öll mál, er snertu útgerð og fisk-
vinnslu og var hann stofnandi
og stjórnandi velflestra félaga
varðandi útgerð, sem stofnsett
voru í Keflavík síðustu þrjá ára-
tugina. Þannig var hann stofn-
andi og stjórnarformaður fyrstu
beinamjölsverksmiðju í Kefiavík,
Þórólfs hf., stofnandi ísfélags
Framhald á bls. 19