Morgunblaðið - 05.05.1965, Blaðsíða 16

10
MORCUNBLAÐIÐ
I
MíSvikudagur 5. maí 1965

Útgefandi:
Framk væmdas t j óri:
Ritstjórar:
Ritstjórnarfulltrúi:
Auglýsingar:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðsla:
Áskriftargjald kr. 90.00
í lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Sími 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
STOR VIRKJUN VIÐ
ÞJÓRSÁ
Afvopnun óbreyttra borgara og
róttækar þ jóðf élagsb r eytingar
— erti forsendtir varanlegs
friðar í Ddminikanska
lýðveldinti
FRBGNIR frá Dóminikanska
lýðveldinu benda til þess, að
'innt hafi hinium blóðugu
tökum síðustu daga oig von sé
um, að þar komizt á friður.
Hvort sá friður verður langlíf-
ur er hinsvégar ekki svo víst,
því að deilumál landsbúa eru
síður en svo til lykta leidd,
þótt hlé verði á vopnaskakinu.
Ástandið í Dóminikanska
, j*ciainu undanfarna daga á
jér djúpar rætur í ríkjandi
þjóðfélagsástandi, sem er, -—
eins og svo víða í Mið- og Suð-
ur-Ameríku — hinn heppileg-
asti jarðvegur fyrir kórpmún-
ista að plægja. Kemur þar
fyrst og fremst ti'l hinn geysi-
legi munur á lífskjörum íbú-
anna og fádæma óstöðugt
stjórnarfar. Sl, mánudaig birti
AP-fréttastofan grein um
ástandið í Dóminikanska lýð-
veldinu eftir fréttamann sinn,
Robert Berrellez, sem benti á,
að bak uppreisninni lægi í
raun og veru fjögurra ára
ólgutími og átaka, sem engan
veginn væri séð fyrir endann
á, þar sem skuggi einræðis-
herrans Rafaels Trujillos, sem
myrtur var í maímánuði árið
1961, grúfir enn yfir landi og
þjóð. Segir Berrellez það
skoðun margra mikilsvirtra
Dóminikana og sendimanna
erlendra ríkja, þ.á.m. Banda-
ríkjamanna, að verði óbreytt-
ir borgarar ekki gersamleiga
sviptir öllum vopnum, sem
þeir hafa undir höndum og
gerðar í landinu róttækar
þjóðfélagsbreytingar, verði
ekki um annað en sfcundarfrið
að ræða í Dóminikanska lýð-
veldinu.
X-
• •Sg'Sf
Uppreisnarmenn, stuðnings-
menn Juans D. Bosch fyrrum
forseta, dreifðu vopnum og
skotfærum til tugþúsunda
manna, þar á meðal barna og
unglinga, og hvöttu fólkið til
að veita sér lið við að velta
Donald Reid Cabral og þrigigja
manna stjórn hans. Ekki er
með öllu ljóst hversu víðtæk
þátttaka fólksins var í hinum
blóðugu átökum, en telja má
víst, að þau vopn, sem því
voru fengin, verði falin og
geymd til seinni tíma. Menn
minnast þess með ugg, er
Ulises Hereux, sem var for-
seti á árunum 1882—1899,
vopnaði alþýðu manna, með
þeim afleiðingum, að sífelldur
>f
Rafael Trujillo —
skuggi hans grúfir enn yfir
Dóminikanska lýðvel-dinu.
ófriður ríkti í landinu næsfcu
tvo áratugina.
Síðan segir Berrellez: „Ekki
virðist neinn vafi leika á því,
að uppreisnin nú er sprottin
af einlægri von dóminikanskr-
ar alþýðu um að losna undan
því ofríki, sem hún hefur búið
við samfleytt í 121 ár. Gallinn
er aðeins sá, að með sumum er
sú von bundin valdafíkn. >eir
eru vissulega til sem gjarnan
vildu ná jafn trausfcum póli-
tískum oig efnahagslegum
völdum og Trujillo hafði þau
31 ár, sem hann var við völd.
Þau fjögur ár, sem liðin eru
frá því Trujillo var myrtur,
hefur ekki gerigið á öðru en
spillingu, ofbeldi, stjórnleysi
og stjórnarbyltingum. Eina
jákvæða tilraunin, sem gerð
hefur verið fcil þess að koma
þar á lýðræðislegu stjórnar-
fari og bæta úr vesældar
ástandi þjóðarinnar, fór út um
þúfur í september 1963, þegar
herforingjar hröktu frá völd-
um Juan Bosch, sem kjörinn
hafði verið forseti árið 1962
með miklum meirihluta at-
kvæða. Ástæðurnar sögðu her-
foringjarnir þá, að hann hefði
hætfculaga vinstrisinnaðar hug
myndir og náin samvinna við
öfgamenn til vinstri gæti auð-
veldlega leitt til þess að þar
færi eins og á Kúbu. En það er
útbreidd skoðun domini-
kanskra embættis- og mennta-
manna, að aðalástæðan hafi
verið lagafrumvarp, sem
stjórnin lagði fram, um heim-
ild til handa til þess að hafa
eftirlit með og jafnvel þjóð-
nýta eignir ýmissa fjársterkra
aðila, sem höfðu notið margs

konar hlunninda í stjórnartíð
Trujillos. — Og þar á meðal
voru margir hinna eldri her-
foringja landsins. Mætti frum-
varp þetta sterkri andstöðu,
en meðal öfluigustu stuðnings-
manna þess voru vinstrisinn-
aðir þjóðernissinnar og komm-
únistar, sem töldu þessa ráð-
stöfun nauðsynlegan undir-
búning þess að koma á róttæk
um þjóðfélagsbreytingum.
Hinum eidri herforingjum
reyndist auðvelt að telja her-
inn á að við svo búið mætfci
ekki standa — fyrr en varði
yrði kommúnísk stjórn tekin
við völdum í lýðveldinu. Þeim
tókst að veita stjórn Bosch úr
sessi, en byltingin endurvakti
gremju almennings í garð
hersins, sem hafði verið nijög
svo óvinsæll í einræðistíð
Trujillos. Ungir herforingjar
gerðu sér ljósa hættu þessarar
óvildar og sáu, að við svo búið
gat ekki staðið til lengdar.
Voru þeir því fúsir til sam-
starfs við pólitíska leiðtoga
lýðræðissinna, vinstri þjóð-
ernissinna og jafnvel kommún
ista um að taka völdin, jafnvel
þótt þeir væru andvígir hrein-
um kommúnisma.
Hverjar svo sem lyktir
þessa máls verða, er sú skoðun
ríkjandi í Dóminikanska lýð-
veldinu, að hinir blóðugu bar-
dagar síðustu daga hafi í raun
og veru engu breytt. Þeir hafa
aðeins breikkað bilið miUi
deiluaðila. Staðgóður friður í
landinu sé því fyrst og fremst
undir því kominn hvernig
stjórnmálaforinigjar framtíðar
innar bregðist við þörfum og
kröfum fólksins um meirihátt-
ar breytingar þjóðskipulags-
ins. Eins og nú er háttað er
geypivítt bil milli efnamanna
og alþýðu dóminikansl#a lýð-
veldisins — eins og svo víða í
ríkjum S- og M- Ameríku.
Þarna er um að ræða tvær al-
gerlega andstæðar fylkingar,
því varla getur heitið að nókk
uð sé til, sem kalla mætti mið-
stétt. Er það mál margra er-
lendra sendimanna, að ástand-
ið í landinu hafi sáralítið
breytzt frá því Trujillo var
myrtur — nema hvað íbúarn-
ir eru nú allir meira og minna
vopnaðir otg tortryggnari hver
í annars garð en nokkru sinni
fyrr.
'píkisstjórnin hefur nú lagt
fyrir Alþingí frumvarp
til Iaga um Landsvirkjun. Er
þar gert ráð fyrir, að ríkið
og Reykjavíkurborg myndi
með sér samtök um Lands-
virkjun, en önnur orkusvæði
geti gengið inn í hana síðar.
Hin nýja stórvirkjun við
Þjórsá mun verða reist við
Búrfeil. Er gert ráð fyrir, að
hún framleiði 210 þús. kw.
orku, og verði gerð í áföng-
um. Einnig er gert ráð fyrir
að orku verði veitt til starf-
rækslu alúmínverksmiðju,
sem framleiði 60 þúsund tonn
á ári.
í frumvarpinu er einnig
kveðið svo á, að eigendum
Laxárvirkjunar í Þingeyjar-
sýslu sé heimilt að ákveða að
Laxárvirkjun sameinistLands
virkjun. Af hálfu Akureyrar-
kaupstaðar hefur því verið
lýst yfir, að hann sé ekki til-
búinn að ganga að sinni í fé-
lag við ríkið og Reykjavíkur-
borg um Landsvirkjun, en
óskar þess þó að eiga þess kost
að gerast meðeigandi að
Landsvirkjun síðar. Er gert
ráð fyrir að sérstakt frum-
varp um stækkun Laxárvirkj-
unar verði lagt fyrir Alþingi
það, sem nú situr.
Hin nýja virkjun Þjórsár
mun verða langsamlega
stærsta orkuver íslendinga.
Er hér um að ræða stórbrotna
framkvæmd, sem hafa mun
mikla þýðingu fyrir þróun at-
hafnalífs á Suður- og Suðvest-
urlandi. Hið nýja orkuver
mun tryggja þessum lands-
hlutum áframhaldandi næga
ráíorku, og skapar jafnframt
möguleika á þýðingarmikilli
nýbreytni og fjölbreytni í ís-
lenzku atvinnuh'fi. Virðist nú
öruggt að efnt verði til stór-
iðju með byggingu alúmín-
verksmiðju í skjóli Búrfells-
virkjunar.
í framtíðinni mun þetta
mikla orkuver vafalaust tengj
ast orkusvæðum annarra
landshluta, því sá tími mun
tvímælalaust renna upp, að
hinar ýmsu rafveitur landsins
tengjast og skapa þar með
vii':ð öryggi í raforkumálum
þjóöarinnar.
Stórvirkjunin í Þjórsá boð-
ar nýjan tíma tækniframfara
og uppbyggingar í landúiu.
Þróunin í raforkumálunum
heldur áfram hröðum skref-
um. í öllum landshlutum
hafa nú verið byggð raforku-
vér og meginhluti lands-
manna hefur þegar fengið af-
not raforku. Að því er stefnt,
að allir Íslendingar hafi fyrir
árslok 1970 fengið raforku.
Þegar þess er gætt, hversi
strjálbýlt ísland er, verðu
Ijóst, að mikill stórhugur o;
framsvni hefur vocirkað stefi
una í þessum málum.
LÖND Á GJALD-
ÞROTABARMI
pkki er óeðlilegt þótt vav
verði nokkurrar beiskj
meðal sumra hinna nýfrjálsi
þjóða í gárð fyrrverandi yfir
þjóða sinna. Nýlenduskipu-
lagið hefur margar syndir á
samvizkunni, enda þótt hin
gömlu nýlenduveldi hafi beitt
sér fyrir uppbyggingu og
framförum í mörgum þeim
löndum, er þau stjórnuðu.
Sem betur fer hefur yfirleitt
tekizt góð samvinna milli
hinna nýfrjálsu þjóða og
hinna gömlu nýlenduvelda.
Frá þessu eru þó nokkrar
undantekningar. Er þar fyrst
og fremst um að ræða lönd,
þar sem áhrif kommúnista
hafa verið mikil. í Afríku hef-
ur t.d. Nkrumah, forseti
Ghana, lagt meiri áherzlu á
illindastefnu út á við, en eðli-
lega þróun og uppbyggingu í
landi sínu. Hann hefur tekið
sér hið kommúníska skipulag
til fyrirmyndar, gerzt alger
einræðisherra og harðstjóri í
landinu, en jafnframt lifað
sjálfur í sukki og óhófi. Stefna
Nkrumah er nú á leiðinni að
gera Ghana gjaldþrota.
í Indónesíu hefur Sukarnó
forseti einnig talið það henta
betur hinni örfátæku þjóð
sinni að halda uppi stöðugum
skæruhernaði og hótunum
gagnvart nágrönnum sínum,
en að byggja upp efnahag
þjóðarinnar. Sukarnó þykist
ekki vera kommúnisti, en
beitir þó í hvívetna vinnu-
brögðum þeirra. Hann daðrar
á víxl við Peking og Moskvu
og hefur þegið gífurlegt fjár-
magn að láni og gjöf frá Was-
hington. Glæfrastefna Suk-
arnós gagnvart Malasíu, ó-
hófleg eyðsla hans í vígbúnað
og margs konar bruðl, er nú
á leiðinni að eyðileggja fjár-
hag lands hans. Hann hefur
einnig látið Indónesíu segja
sig úr Sameinuðu þjóðunum
og virðist telja það líklegast
til giftu fyrir Indónesa að
steita hnefann framan í all-
án heiminn, nema þá helzt
leiðtogana í Peking og
Moskvu.
Allt er þetta atferli hinna
tveggja leiðtoga þessara ný-
frjálsu þjóða hið ógiftusam-
legasta. Það er víti til að var-
ast, enda virðist nú svo kom-
ið, að fleiri og fleiri þjóðir í
Afríku og Asíu missa samúð
með vopnaskaki og yfirlæti
þeirra Nkrumah og Sukarnó.
Kommúnistar víðs vegar um
heim syngja þeim hins vegar
lof og dyrð. Gefur það að sjálf
sogðu góða hugmynd um lýð-
ræðisþroska þessara höfð-
ihgjat*