Morgunblaðið - 05.05.1965, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 5. maí 1965
— Sfórvirkjun
Framh. af bls. 13
Verðjöfnun
í landinu eru 23 rafveitur, hver
með sína gjaldskrá. Gjaldskráin
er ákveðin af eiganda rafveit-
unnar, en þarf staðfestingar raf-
orkumálaráðherra til að öðlast
gildi.
Gjaldskrárnar eru jafnmargar
rafveitunum að töiu, og svo til
engar tvær eru eins.
Gjaldskrá Héraðsrafmagns-
veitna rikisins er hæst. Það þýðir
að þeir sem búa í dreifbýiinu, ut-
an orkuveitusvæða bæjarraf-
veitna, svo og þeir sem búa i bæj
um og kauptúnum Austurlands
og einstakra annarra héraða,
verða að greiða hærra verð fyrir
raforku, en aðrir landsmenn.
Þetta veldur óánægju og kröf-
um um verðjöfnun, sem erfitt
reynist að þagga niður. f>að,: er
erfrtt að sannfæra bóndann, sem
býr í kalifæri við Sogsvirkjun-
ina eða Laxárvirkjun, um nauð-
syn þess að hann þurfi að greiða
hærra verð en bæjarbúar, sem
búa í 50 km. fjarlægð frá virkj-
uninni. Eða nágrannarnir sem
búa uppi í Kjós. Annar þeirra
hefir lent innan orkuveitusvæðis
Rafmagnsveitu Reykjávíkur og
greiðir sama verð sem Reykvík-
ingurinn við Lækjargötu. Hinn
er á orkuveitusvæði Héraðsraf-
magnsveitna ríkisins og verður
að sætta sig við drjúgum hærra
rafmagnsverð.
Þó er það svo að verðjöfnun
tíðkast hjá öllum rafveitum, en
aðeins innan sölumarka hverrar
rafveitu fyrir sig.
Þannig er það einnig á öðrum
sviðum verzlunar. Einn líter af
benzíni kostar seljanda meira ef
aðeins 10 lítrar eru settir á bif-
reiðina, heldur en ef 50 lítrar eru
látnir renna í geyminn, og selj-
andinn hefir einnig meiri kostn-
að af þvi að afgreiða þessa 50
Mtra norður á Langanesi en á
miðstöð viðskiptanna, Reykjavík.
Samt er verðið hið sama. Selj-
andi verðjafnar, en sú verðjöfn-
un er aðeins innan hans fyrir-
tækis.
Hver rafveita hefir eitt verð,
hvar sem er á orkuveitusvæði
hennar. Það er dýrara fyrir raf-
veituna að selja erkuna við götu,
þar sam 40 metrar eru miili íbúð-
arhúsa, en þar sem fjariægðin er
aðeins 20 metrar, og enn dýrara
ef íbúðin skyldi vera utan bæj-
arbyggðarinnar. Að hafa hér
stigsmun á raforkuverði yrði 6-
framkvæmanlegt að dómi allra
rafveitna. Þær gripa allar til verð
jöfnunar, en aðeins innan sinna
marka.
Að verðjafna milli tveggja raf-
veitna er ölJu vandasamara, því
þar koma í spilið tvær sveita-
eða bæjarstjórnir, sem að venju
takmarka sinn sjóndeiidarhring
við eigin sveitarmörk. Hvað þá
ef 22 sveitastjórnir ættu að koma
»ér saman um það hver ætti að
aðstoða hverja með fjárframlög-
um til raforkumála, eða að hve
miklu leyti ætti að aðstoða ríkið
til lækkunar á þess raforku-
verði.
Hér yrði vissulega um erfiða
fæðingu að ræða, en við skulum
þó samt athuga iítilsháttar hver
útkoman yrði.
Málið er mjög margtorotið þvi
hver rafveita hefir þetta 15—20
verð, eftir því til hvers rafork-
an er notuð. Þar sem nú rafveit-
urnar eru 23 að töiu, er hér um
að ræða 300—400 mismunandi
verð í landinu, á einum og sama
hlut — 1 kwst.
Enn kemur það til að sölu-
magn rafveitna skiptist mismun-
andi á hina einstöku verðflokka.
Til þess þó að gera sér ein-
hverja hugmynd um þessa hiuti
verður hér reiknað með meðal-
söluverði, og rafveitum skipt í 3
flokka. Héraðsrafmagnsveitur rík
isins, Rafmagnsveitur Reykja-
víkur og aðrar bæjarrafveitur.
Sala þeirra er þessi:
Héraðsrafmagnsveitur ríkisins
85 millj. kwst. fyrir 62 millj. kr.
Rafmagnsveita Reykjavikur
165 millj. kwst. fyrir 132 millj. kr.
Aðrar bæjarrafveitur 152 millj.
kwst. fyrir 95 millj. kr.
Allar rafveitur 3V2 millj. kwst.
fyrir 289 millj. kr.
Út frá þessum tölum fæst með-
alverðið:
Hjá Héraðsrafmagnsveitum rík
isins 114 aurar hver kwst.
Hjá Rafnmagsveitu Reykjavík-
ur 80 aurar hver kwst.
Hjá öðrum bæjarrafveitum
62 au. kwst.
Meðalverð allra rafveitna 78
aurar hver kwst.
Á samanburðinum sést að það
eru bæjarrafveiturnar, utan
Reykjavikur, sem þurfa að
hækka sitt verð úr 62 aurum í 78
aura til myndunar verðjöfnunar-
sjóðs til styrktar Reykjavík og
ríkinu til lækkunar á þeirra raf-
orkuverði.
Sjóður þessi þarf að vera 24
miiijónir króna og veita þyrfti
Með auknu markáðssvæði fyr-
ir orkuna geta virkjunarþrepin
orðið stærri og kostnaður á afl-
einingu því lægri að jafnaði.
Sem dæmi um þetta mætti
nefna virkjun á Norðurlandi.
Virkjun þar, sem aðeins hefði
markað í Eyjafjarðar- og Þing-
eyjarsýslu yrði tiltölulega lítil.
Viðhorfin myndu breytast til
batnaðar ef markaður fyrir ©rk-
una fengist einnig á Austurlandi,
því þá gæti afleiðingin verið
stærri, og enn myndu líkurnar
fyrir hagkvæmri stórvirkjun á
Norðurlandi batna ef tengingu
væri komið á til Suðvestur-
lands.
Svipað gildir um stórvirkjun á
Suðurlandi, ef markaðssvæði
hennar næði einnig til annarra
landshluta.
þvi ekki á sama tíma.
AUt þetta, margskonar mis-
munandi aðstæður, gerir það að
verkum að samtenging orkuveitu
svæða, og þar með sameining
markaðssvæða, eykur hag-
kvæmni í raforkuvinnslu og
starfrækslu raforkuvirkja. Auk
þess eykur það öryggi um ótrufl-
aðan resktur og dregur úr þörf
á varastöðvum, sem oít er all-
stór kostnaðariiður.
Nú stendur fyrir dyrum stór-
virkjun, væntaniega við Búrfell.
Stofnkostnaður hennar er áætl-
aður 10.000 krónur á hver kw
vélaafls, og þykir það með því
ódýrasta, sem völ er á.
Fróðlegt er þó að taka þessa
stofnkostnaðartölu til athugunar
varðandi samstarf milli Búrfells,
Sogs- og Laxárvirkjunar.
Háspeimulinumastur. — 1 baksýn 'orhuverin viff
Sog: Ljósafoss og Irafossstöff, nær.
úr honum 20 millj, til ríkisins og
4 millj. til Reykjavíkurborgarj
til þess að jöfnun fáist.
Gera má ráð fyrir að mörgum
þyki slíkt fjarstæða, og ei sízt
hinum 22 sveitastjórum, sem
fjalla myndu um það mál.
Athygli skal þó hér vakin á,
að reiknað hefir verið með með-
alverði.
Athygli skal enn á því vakin
að þrátt fyrir verðjöfnun er ó-
leystur hallarekstur Héraðsraf-
magnsveitna rikisins, 3,9 miJlj.,
að ótöldum 28 millj. kr. halla
Rafmagnsveitna ríkisins.
Ef framfyJgja ætti kröfunni
um verðjöfnun á þessum grund-
velJi, getur afleiðingin tæplega
orðið önnur en sú, að ein rafveita
yrði sett á stofn fyrir allt landið.
Nú mætti einnig hugsa sér að
Jeggja skatt á aJJa raforkusölu í
landinu, og verja honum til lækk
unar á rafmagnsverði dreifbýlis-
ins, niður í meðalverð. Ef sá
skattur rynni óskiptur til Hér-
aðsrafmagnsveitna ríkisins, þyrfti
hann að vera 8,8%, en 10,5% ef
hallarekstur hennar ætti einnig
að hverfa.
Núverandi söluskattur á raf-
orkusöiu er 7,5% og þyrfti því
heiJdarskattur á 'raforkusölu í
landinu að verða 17—18%.
Eftir stendur þó áðurnefndur
28 milJjón króna halli
Stórvirk janir og
orknmarkaffur
Almenn raforkunotkun eykst
nokkuð jafnt frá ári til árs. Orku
verin er þó ekki hægt að auka
eftir sama lögmáli, heldur í þrep-
um af vissri stærð. Ef virkjun-
arþrepin eru stór verður hluti
af vinnslugetu orkuveranna óselj
anlegur um nokkurn tíma, og
óhagstæður 'fjárhagslegur rekst-
ur verður fyrst í stað. Þá er brú-
að bilið með rekstrarlánum og
verðjöínun.
Þegar írafoss í Sogi var virkj-
aður var þrepið allstórt, og grip-
ið var þá til verðjöfnunar yfir
nokkur ár.
Að visu kosta slíkar tengilín-
ur töluvert fé. Lauslegar frum-
áætlanir benda til þess að teng-
ing miJli Norður- og Suðurlands,
uhi 200 km. leið, með um 100.000
kw flutningsgetu, muni kosta 160
millj. kr. Árlegur rekstrarkostn-
aður er talinn 10% eða 16 millj.
kr.
Ef slík tengilína er tekin sem
einn þáttur í heildarkerfi raf-
orkuvinnslunnar, þýðir það 2,5
aura aukakostnað á hverja kwst.,
miðað við núverandi orku-
vinnslu.
Með 7% árlegri aukningu raf-
orkuvinnslunnar er þessi kostn-
aður, að 5 árum Jiðnum, kominn
niður í 1,8 aura á kwst
Þó er einnig aðgætandi að sam
tenging orkuvera eykur nýtingu
þeirra, Nýting orkuvera, og raf-
orkuveitna yfirleitt, ákvarðast af
notkun kaupenda á hverjum
tíma. Notkun er meiri að degi en
að nóttu til. Hún er að jafnaði
meiri á vetrum en á sumrin. —
Orkuverin og veitukerfin verða
nauðsynlega að byggjast fyrir
mestu notkun. Hluta sólarhrings-
ins af árinu eru þessi dýru mann-
virki þvi ekki íullnotuð.
Ein eldavél notar 5 kw af afli
orkuvers. 10 þúsundir eldavéla af
sömu stærð þó aðeins 2 kw hver
af afli orkuversins. Þetta stafar
af því að þótt allir borði mest
um hádegi, þá verður þó mesta
notkun eldavélanna á mismun-
andi augnablikum.
Rafmagnsreikningur hvers
húsbónda þarf þó ekki að Jækka
við þessa aukníngu og um leið
og álag orkuversins 4-þúsund
faldast aukast tekjur- þess 10-
þúsund falt.
Sams konar fyrirbrigði kemur
í ljós við ýmsa aðra notkunar-
flokka, svo sem varðandi véla-
rekstur o.fl.
Mesta rafmagnsnotkun til fisk
iðnaðar er ekki á sama tíma
sunnan og norðanlands. Hitastig-
ið er ekki lægst á sama tíma
beggja vegna jökla, og rafmagns
notkun til mestu hitunar fellur
Verðmæti hinna tveggja síðar-
nefndu mannvirkja er nú bók-
fært á um 6000 krónur hvert kíló
watt, en áhvilandi skuldir nokk-
uð minni. Vélaafl þeirra er sam-
tals 101 þús. kw, en Búrfellsvirkj
unar áætlað 110 þús. kw.
Ef nú þessar þrjár virkjanir
yrðu settar í einn félagsskap,
rikis, Reykjavíkur og Akureyr-
ar, og áðurnefnd tengilina miJli
Suður- og Norðurlands byggð,
yrði stofnkostnaður þeirra mann-
virkja, eða réttara sagt áhvíJ-
andi skuldir, um 1860 milljónir
króna eða 8.800 kr. á kw, ásamt
tengilínu.
Með þessari tilhögun þyrfti
Búrfell aðeins að standa undir
8.800 kr. stofnkostnaði á kw, í
stað 10.000 kr. áður, og hinar
virkjanirnar, og eigi sízt Laxá,
fá hagkvæma lausn til að full-
nægja aukinni raforkuþörf.
Þegar rætt er um Búrfellsvirkj
un er hún ávallt nefnd stórvirkj-
un, en er hún í raun og veru
svo ýkja stór? Það fer nokkuð
eftir því hvers konar mæli-
kvarða við notum. Ef miðað er
við stærðina, við það sem fyrir
er og hve stórt virkjunarþrep hér
er um að ræða, berum það sam-
an við það sem áður hefir verið,
þá kemur dæmið þannig út:
Á Suðvesturlandi aukast orku-
verin árið 1937 um 275%
Á Suðvesturlandi aukast orku-
verin 1953 um 175%.
Á Suðvesturlandi aukast orku-
verin í þrjú önnur skipti um 21,5
—48,5%.
Meðal stækkunarþrep á 28 ára
tímabili er hér 115% í hvert sinn.
Ef varastöðin við Elliðaár er
meðreiknuð, sem eitt virkjunar-
þrep, yrði meðaJtalan 76%, en.
virkjunarprep ársins 1953 um
122%.
Virkjun við Búrfell, með 110
þúsund kw þýðir aukningu sam-
tengdra vatnsorkuvera á Suð-
vesturlandi úr 95,5 kw 1 205,3
kw eða um 115%. Ef hinsvegar
tengingu til Norðurlands yrði á
komið væri virkjunarþrepiff
101%.
Við sjáum af þessu að virkj-
un írafoss árið 1953 var hlutfalls
lega meira átak í virkjunarmál-
um en BúrfelJ nú.
Nú er í athugun um sölu á
helmingi aí orku Búrfells til stór
iðju, aluminverksmiðju.
Árið 1953 var einnig orkufrek
stóriðja á ferðinni, Áburðarverk-
smiðjan h.f. Það má þó segja að
örkusala til hennar hafi verið
lítill fjárhagslegur stuðningur við
virkjunina, því með því að hægt
var að starfrækja hana með mjög
breytilegu rafmagnsálagi, var
henni, að mestu, seld afgangs-
orka með mjög lágu verði. Árið
1963 er þannig orkuverð til verk-
smiðjunnar 5,2 aurar á kwst.
Það var því almenna notkunin,
sem fjárhagslega bar uppi hið
stóra virkjunarþrep á árinu 1953.
Hinsvegar er það vissulega
hagkvæmt, við virkjun við Búr-
fell, að fá strax einn stóran orku-
kaupanda, þvi það styttir þann
tíma sem hluti af vinnslugetunni
er óséljanlegur og hefir því áhrif
til lækkunar á verði almennrar
notkunar. Miðað við 7% árlega
aukningu hennar styttist tími til
fullrar nýtingar virkjunarinnar
úr 10 í 6 ár.
Að öðru Jeyti má álykta að full
nauðsyn sé á því að hefja undir-
búning að myndun eins samfellda
markaðssvæðis raforkunnar um
býggð landsins, að landið verði
eitt raforkuveitusvæði.
Þetta þýðir að byggðar verði
stofnlinur, sem í fyrstu athugun
verði miðaðar við 200 kw spennu,
byggðar í áföngum, og tengi
1. Búrfell — Sogið Reykjavík
2. Búrfell — Akureyri — Laxá
3. Laxá — Egilsstaðir
4. Akureyri — Húnavatnssýslu
5. Húnavatnssýslu — Reykjavílc.
Flutningsgetu þessara stofn-
lfna þarf í meginþáttum að miða
við jöfnunarstrauma orkunn-
ar, en í færri tilfeJJum við heild-
arnotkun markaðssvæða. Orku-
verin mætti byggja í þeim Jands-
bluta þar sem virkjunaraðstaðan
er hagkvæmust, en ekki nauð-
j synlega í næsta nágrenni aðal
markaðar. Hver virkjun og hvert
virkjunarþrep mætti vera stærra,
vegna víðara markaðssvæðis, og
því að jafnaði ódýrara á aflein-
ingu.
Á móti kostnaði við byggingu
línanna kemur bætt hagnýting
orkuvinnslunnar, og auk þess
skapast möguJeiki til að Jeggja
niður mörg af hinum litlu og
kostnaðarsömu orkuverum, sem
áður hefir verið minnzt á, varð-
andi hallarekstur ríkisveitnanna.
Enn skapast við þetta jöfnuður
milli Jandsfjórðunga um orkuöfl-
un til hvers konar iðnaðar og
annarrar notkunar.
Viljum komast í samband við góðan
sölumann
sem hefur aðstöðu til að selja á Kefla-
víkurflugvelli mjög þekktar og útgengi-
legar sport- og fólksbílategundir
Egill Viihjálmsson hf.
Sími 22240.