Morgunblaðið - 16.06.1965, Blaðsíða 17

Miðvikuctagur 18. júní 1965
MORGUNBLAÐIÐ
17
Sigtirður Samúelsson prófessor:
Hjarta og æöasjúkdómar
og orsakir þeirra
Eftirfarandi grein birtist í
nýju hefti af „Hjartavernd“ og
er birt hér xneð leyfi höfundar:
HJARTA- og æðasjúkdómar eru
nú lang algengasta dánarorsök-
in með þjóð vorri, og gerast
þeir sjúkdómar mannskæðari
með hverju árL Þótt vér höfum
enn ekki náð nágrannaþjóðum
okkar hvað tíðni dauðsfalla af
þessum orsökum viðkemur,
mjókkar það bil með ári hverju,
*vo að láta mun nærri að við
séum sem stendur um 10% lægri
( dánartölu þessara sjúkdóma en
þær. Samkvæmt íslenzkum heil-
briigðisskýrslum hafa hjartasjúk-
dómar aukizt um 75% á tuttugu-
áratímabilinu 1041-61, og er þar
dánartala hjartasjúkdóma miðuð
■við 1000 lifendur. Við nánari at-
hugun eru fyrst og fremst krans-
seðaájúkdómarnir, sem hafa
margfaldazt, og aðallega á síð-
asta áratugnum. Augljóst er
því, að þessi „farsótt“, ef svo má
segja, er seinni til að ná sér
niðri á íslendingum en nágranna
þjóðum vorum.
Öllum læknum og vísinda-
mönnum, sem glíma við orsakir
þessa svæsna sjúkdóms er það
Ijóst, að þær eru mangþættar og
margslungnar. Efst eru á dag-
*krá breyttar lífsvenjur svo sem:
Kyrrsetustörf.
Reykingar.
Aukin líkamsþyngd.
Aukin tíðni háþrýstings, sykur
sýki og fitu í blóðL
, Aukin fita í fæðunnL
Ættgengi.
Kyrrsetustörf
Láta mun nærri að aðeins
röskur helmingur þjóðarinnar
vinni nú hörðum höndum eða
■tundi erfiðisstörf. Er það eitt
mikil breyting frá því sem var
fyrir -40-50 árum, er um fjórir
fimmtu hlutar þjóðarinnar stund
uðu erfiðisstörf. Gjörbreyting
befur einnig orðið með aðbúnað
allan, svo sem hlý og góð húsa-
kynni, skjólgóð föt og mildari
veðráttu. Allt þetta dregur úr
orkuþörf líkamans og hitaein-
ingaþörf hans úr fæðunni. í>ví
miður minnkar ekki matarlyst
fólks við ofangreind gæði og
góðar aðstæður, og þar sem fitu
innihald fæðunnar virðist hafa
aukizt á síðari áratugum, en það
atriði ræði ég nánar síðar, er
eðlilegt að margir stækki á þver-
veginn, sem ekki gæta sín.
Ég vil taka fram, eins og ég
hef áður gjört opinberlega, að
þeir sem vinna erfiðisstörf
brenna að jafnaði allri þeirci
fitu, sem þeir borða og þurfa því
ekki að velja mat sinn með til-
liti til þessa. Aftur á móti ber
þeint helming þjóðarinnar, sem
kyrrsetustörf stunda, að vera á
varðbergL
Jteykingar
Enginn hugsandi maður dreg-
ui lengur í efa, að reykingar eru
hættulegár æðakeríi og lungum,
enda mun það fullsannað. Til eru
frá Bretlandi og Bandaríkjunum
nákvæmar skýrslur, sem sýna að
þeir, sem til lengdar reykja
tuttugu cigarettur eða fleiri á
dag, hafa helmingi meiri tíðni
kransæðasjúkdóms og dauða af
þeim völdum, heldur en þeir
«em reykja ekki. i Landspítalan-
um héfur verið athugaður 100
nnánna hóþur kransæðasjúklinga
og komizt var að líkri niður-
stöðu.
Aukin líkamsþyngd
Öflum élf ljóst að mikil Ifkams-
þyngd sökum fitu hefux í för
með sér mikið álag á hjarta- og
æðakerfi, og reyndar sleppur
ekkert líffæri við raun, ef um
offitu er að ræða. Hverjum ein-
um sem fitnar um of, ber skylda
til sjálfs sín og’ fjölskyldu sinn-
ar vegna, að megra sig og halda
líkamsþyngd sinni sem næst því,
sem eðlilegt er talið. Takist það
ekki af eigin rammleik þá leita
læknisráða.
í þessu sambandi þarf að
leggja áherzlu á, að grípa skal
sem fyrst til varnarráðstafana
gegn offitu, vegna þess, að því
léttara er við hana að losna, því
skemur sem hún hefur staðið, og.
þá veldur hún líka óverulegum
breytingum á líffærunum, sem
jafna sig fljótlega, þegar líkams-
þyngdin er komin í rétt horf.
Hafi hinsveigar offita staðið um
áratug eða lengur, geta verið
komnar sjúklegar breytingar í
hjarta- og æðakerfi, jafnvel þótt
einkenni þess séu ekki farin að
láta á sér bera. Erfiðasti hjallinn
er þó sú mikla þrekraun, sem
slíkur einstaklingur verður að
ganga í gegnum til að ná af sér
spikinu, og verður það vart
gjört nema á sjúkrahúsum, þar
sem læknar leita bæði líkam-
legra og andlegra orsaka offit-
unnar.
Háþrýstingur, sykursýkl
og fita í blóði
Þegar rannsakaðir eru hópar
fólks, kemur í ljós að á síðustu
áratugunum fer tíðni háþrýst-
ings mjög í vöxt. Læknar eru
sammála um að háþrýstingur hef
ur í för með sér aukna tíðni
kvilla frá hjarta oig æðakerfi. Er
því mikils virði að háþrýstingur
sé greindur sem fyrst og áður
en tjón hefur af hlotizt, enda þá
hægt að beita hann lækningaað-
gerðum.
1 þeim löndum, þar sem fram-
kvæmdar hafa verið rannsóknir
á fólki með tilliti til hjarta og
æðasjúkdóma og samtímis gjörð-
ar rannsóknir varðandi sykur-
sýkL hefur komið á daginn, að
þeir sem haldnir eru kransæða-
sjúkdómi hafa hærri tíðni sykur-
sýki, bæði á leyndu og greini-
legu stigi, heldur en þeir sem
ekki hafa einkenni um kransæða
sjúkdóma. Er þetta freistandi við
fangsefni og langt frá því að öll
kurl séu komin til grafar.
Þegar talað eru um fitu í blóð-
inu er venjulega átt við fituefni
sem heitir „cholesterol", sem
læknar nota til ákvörðunar, meðl
annars vegna þess hve auðvelt er
mæla það. Einnig eru gerðar
mælingar á ýmsum fitusýrum í
blóði, sem notaðar eru samtím-
is cholesterolmælingum á flest-
um sérhæfðum rannsóknarstof-
um. Hækkun cholesterolfituefn-
is í blóði er talin hafa í för með
sér tilhneigingu til hjarta- og
æðasjúkdóma og aukinnar tíðni
þeirra. Finnist hækkun cholester
ols í blóði verður að beita varn-
arráðstöfunum, svo sem breyt-
ingu á mataræði og öðrum lækn-
isaðigerðum.
Aukin fita í fæðunni
Hér á landi er til ráð að nafni
manneldisráð. Frá árunum 193«-
1940 eru til skýrslur um mann-
eldisrannsóknir, sem sýna að um
og yfir 40% af orkumagni fæð-
unnar er fengið frá fitunni. Mun
þetta að líkindum hærri tala en
þá gerðist með nágrannaþjóðum
okkar. Síðan munu ekki hafa
birzt skýrslur frá manneldisráði,
en óskandi væri að slík skýrslu-
gerð hæfist aftur um svo nauð-
synlegan þátt rannsókna hverju
þjóðarbúL
Sigurður Samúlesson
Ekki þarf að ætla að fitumagn
fæðunnar hérlendis hafi minnk-
að, heldur aukizt og skulu færð
rök að þvL
í Morguniblaðinu þ. 14/3 1965,
birtist grein með töflu um neyzlu
nokkurra landbúnaðarafurða ár-
in 1934, 1950 og 1960 á íslandi
og nokkrum löndum í Evrópu og
Bandaríkjunum. Birtist hún hér
með leyfi höfundar (Gunnars
Bjarnasonar, ráðunauts).
a.m.k. hjá þeim hluta þjóðarinn-
ai, sem léttari störfin stunda.
Ættigengi
Það uggvænlegasta við tíðni
dauðsfalla af völdum kransæða-
sjúkdóms er það, áð fyrir því
verða karlar á bezta aldri, um og
yfir fertugt, og er aukningin
hvað mest á áratugunum 40-50
ára og 50-60 ára. Við rannsóknir
hefur fundizt, að viss þáttur ætt
gengi er hér á ferðinni í víkjandi
en ekki ríkjandi mæli. Hinsveg-
ar sést ekki v'ottur ættgengi hjá
því fólki, sem fær einkenni um
kransæðasjúkdóm um oig yfir
sextugt og verður því að álykta
að hér sé um ellisjúkdóm að
ræða.
Annars staðar í blaði þessu
er þess getið að fundizt hafi
kransæðabreytingar á mismun-
andi stigi í helming þeirra banda
rískra hermanna er féllu
Kór^ustríðinu og gjörðar voru
krufningar á, og var meðalaldur
þeirra 22 ár. Þetta sést einnig á
ungu fólki, sem ferst af slysför-
um í hinum ýmsu vestrænu lönd
um. Sýnir þetta ljóslega að
þessi sjúkdómsófagnaður er far-
inn að búa um sig allt frá ung-
lingsárunum og ber því að haga
varnarráðstöfunum samkvæmt
þvL
Lokaorff
Hvetja þarf fólk til meiri
líkamlegrar áreynslu og sérstak
lega þann hluta þjóðarinnar, sem
NEYZLA
nokkurra Iandbúnaffarafurffa árin 1934, 1950 og 1960 I nokkrum
löndum. Á töflunni koma í ljós lífsvenjubreytingar þjóðanna.
Mjólk
(smjör
Kjöt und.sk.) Egg Mjölv. Sykur
Kg. Lítr. Kg. Kg. Kg.
1. ísland 1934 51 216 120 46
1950 »0 349 105 39
1960 80 330 5? 45
2. Noregur .... 1934 38 188 119 30
1950 37 523 7 116 37
1960 37 300 8 79 39
3. Danmörk 1934 75 167 94 50
1950 56 170 7 98 38
1960 73 230 10 79 47
4. Bretland .... 1934 60 100 94 50
1950 46 160 12 101 35
1960 71 180 15 84 50
5. Bandaríkin .. 1934 62 221 93 43
1950 71 238 20 75 45
1960 95 210 20 66 41
6. Frakkland .. 1934 53 86 124 24
1950 54 92 9 117 22
1960 74 160 11 107 32
7. Svíþjóð .... 1934 47 250 96 43
1950 m 237 10 886 47
1960 49 230 10 71 41
litla líkamlega áreynslu hefur.
Skynsamleg áreynsla hressir
bæði sál og líkama, hreinsar blóð
ið með að lækka í því cholester-
olfituefnið og viðheldur eðlilegri
líkamsþyngd.
Hvað fituinnihaldi fæðunnar
viðvíkur er ástæða til að athuga
nánar hvers konar mjólkur og
kjötafurðir eru á boðstólum hér
landi. Aðeins fæst mjólk með
4% fituinnihaldi auk mjólkur-
dufts og undanrennu, sem oft er
erfitt að fá í útsölustöðunum.
Æskilegt væri að til væri einnig
mjólk með 2% fitu. Ekki virðast
áfir vera á markaðnum, þótt
ljúffengar séu.
Ostagerð hefur batnað á síðari
arunum. Ekki hef ég rekizt á
nema 30% og 45% osta. Eðlilegt
væri að hér yrði breyting á og
meiri tilbreytni.
Þá kem ég að kjötframleiðsl-
unni. Er þar efst á baugi okkar
góða lambakjöt, sem er svo feitt
að sá almenningur sem ég þekkþ
fleygir ekki óásjálegum kílóa-
fjölda af fitu úr því lambakjöti,
sem hann kaupir. Það er kunn
staðreynd, að unga fólkið er
fremst í flokki með þessar að-
gerðir. Það er tímanna tákn. Við
sem þekkjum nautakjöt eins og
það, sem selt er erlendis, viljum
af skiljanlegum ástæðum sem
minnst tala um það kjöt, sem
selt er sem nautakjöt hérlendis.
Veit ég að ég mæli fyrir munn
margra neytenda er ég ber fram
þá frómu ósk, að íslenzkum land-
búnaði yrði sem fyrst veitt að-
staða til nautgriparæktar á ný-
tízkulegan hátt. Sama gildir um
svínarækt. Alifuglarækt þarf
einnig að aukast, þótt batnað
hafi til muna á seinni árum.
Sem betur fer munu forystu-
mönnum íslenzks landbúnaðar
ljós þau vandkvæðg sem skapast
við offramleiðslu mjólkurafurða
og hafa varað við þeim.
Eðlilegast væri að beina fram-
leiðslunni inn á fjölþættari braut
ir, þar eð með því móti fer sam-
an hagur neytenda og framleið-
enda.
Taflan sýnir að fslendingar eru
greinilega hæstir í mjólkur-
drykkju með 330 lítra á mann
á ári. Er slíkt áhyggjuefni, þeg-
ar vitað er að tæpur helmingur
þjóðarinnar stundar ekki erfiðis-
störf, og má því ætla að sá hópur
fólks hefði nóg að bíta og brenna
þótt það hætti slíku mjólkur-
þambi, en notaði mjólk aðeins á
eðlilegan hátt.
Eftir þeim upplýsingum, sem
ég hef fengið frá Hagstofu. ís-
lands, hefur aukning neyzlu
kindakjöts, smjörs og sykurs á
öllu landinu áratuginn 1953 til
1962 verið svohljóðandi:
Aukning neyzlu kindakjöts: 75%
Aukning smjörneyzlu: 62%
Aukning sykurneyzlu: 35%
Aukning íbúatölu
þjóðarinnar: 20%
Samkvæmt íslenzkum heil-
brigðisskýrslum árið 1960, var
dagleg neyzla mjólkurafurða
hvers einstaklings í Reykjavík
tæpur einn lítri. Er þetta alvar-
leg staðreynd, þegar tekið er til-
lit til, að gæðamat mjólkur fer
eftir fitumagni hennar og eins
hinu, að aukning kjötneyzlu hef-
ur stórlega vaxið, og er þá fyrst
og fremst um að ræða hið feita
lambakjöt, sem flokkað er á
sama hátt og mjólkin. Hvað syk-
urneyzlu viðvíkur, erum við einn
ig meðal þeirra hæstu í heimin-
um. Get ég því ekki annað séð
en að fituhlutfalíið í almennu
fæði okkar sé uggvænlega hátt.
í stuttu mali
Moskva, 14. júní — NTB.
Moskvublaðið Pravda segir í
dag, að það verði að líta þá á-
kvörðun Johnsons, Bandaríkja-
forseta, mjög alvarlegum augum,
að láta bandaríska hermenn taka
beinan þátt í bardögum í Viet-
nam. Telur blaðið, að hér sé um
hættulega þróun að ræða, og
geti farið svo, að til styrjaldar
á borð við Kóreustyrjöldina
komi af þessum sökum.
Efnarannsókna-
stofa á Akureyri
AKUREYRI, 14. júní. — Um
þessar mundir er aff taka til
starfa ný efnarannsóknastofa á
Akureyri, sem hefut hlotiff nafn-
iff Efnarannsóknastofa Norffur-
lands. Henni er komiff á fót fyrir
atbeina Ræktunarfélags Norður-
linids og, forstöffumaffur hennar
er Jóhannes Sigvaldason, lic. í
jarffvegsfræffi frá Landbúnaffar-
háskólanum í Khöfn.
Hugmyndinni var fyrst hreyft
á aðalfundi R. N. 1962 og síðan
hefur verið unnið að undirbún-
ingi málsins. Húsnæði hefur ver-
ið tekið á leigu í Efnaverksmiðj-
unni Sjöfn og auk þess geymslú-
•rými í húsi Búnaðarsambands
Eyjafjarðar á Gleróreyrum.
R. N. er samtök búnaðarfélag-
anna í Norðlendingafjórðungi og
rannsóknarstofunni er einkum
ætlað að starfa í þágu bænda á
því svæði. Hún mun fást við
efnarannsóknir á jarðvegi og
ábuiði og einnig á heyfóðri og
öðru fóðri handa búfé, gegn
vægu gjaldi. Þá mun hún leið-
beina bændum um notkun á-
burðar og fóðurbætis í samræmi
við niðurstöður rannsókna á ein-
stökum sýnishornum. Rannsókn-
artæki öll eru af yönduðustú
gerð. Vænta fórráðamenn góðrar
samvinnu við Atvinnudeild Há-
skólans, sem einnig hefur sams-
konar rannsóknir með höndum,
én kemst ekki yfir öll verkefnL
sem að henni berast.
Efnarannsóknastofu Norður-
lands er komið á fót eingöngu
með frjálsum framlögum, sem
nú nema einni milljón króna. Þar
af hefur R. N. lagt fram 370
þúsund, KEA 250 þús. og Bún-
aðarfélag íslands úthlutaði 300
Iþús. kr. í þessu skyni af fé því,
sem SÍS gaf til kaupa á rann-
sóknartækjum í þágu landbúrt-
aðarins í tilefni 50 ára afmælis-
ins. Þá hefur KÞ heitið 100 þús.
kr. á 4 árum og öll búnaðarsam-
böndin á Norðurlandi hafa heitið
framlögum, einnig kaupféllögin í
Skagafirði.
Búið er að tryggja rekstur stof
unnar þetta ár, en ennþá er óráð-
ið um framtíðarrekstur. Senni-
lega verður hún sjálfseignar-
stofnun, fyrst um sinn a.m.k.
undir umsjá R.N.
Efnarannsóknastofa Norður-
lands mun án efa valda tíma-
mótum í búskap í fjórðungnum,
enda mun hún leitast við að
finna svör við og lausn á ýmsum
vandamálum bænda og kynna
Framhald á bls. 31