Morgunblaðið - 03.12.1965, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 3. des. 1965
— Varðveizla
Framh. af bls. 19
um leið afhuga íslenzku þjóð-
félagi. Hún sér ekki lengur neinn
tilgang í því að leggja fram
krafta sína til að byggja það upp.
Hún finnur ekki til skyldu við
þetta iþjóðfélag, afstaða hennar
til þess verður neikvæð. Þegar
þjóðfélagið fullnægir ekki lengur
þessum nýju sjónarmiðum er
engin furða, þótt ýmsa muni fýsa,
að hverfa brott til hins nýja
menningarsvæðis, sem auk þess
býður um margt betri kosti. Með
sjónvarpi þessu er vegið að
grundvelii íslendingá sem þjóðar.
Hver er tilgangur Bandarikja-
manna mieð sjónvarpi í islenzku
þjóðfélagi?
Ekki veit ég hver tilgangur
Bandaríkjanna er, enda er mér
ekki kunnugt um starfsaðferðir
sálfræðinga þeirra, sem stjórna
áróðri og útbreiðslustarfsemi
þeirra. Af hálfu Bandaríkjanna
hefur því að vísu verið lýst yfir,
að þeir ætli sér ekki með sjón-
varpsrekstri sínum að seilast til
áhrifa í íslenzku menningarlifi.
Við þessa yfirlýsingu verður að
gera þá athugasemd, að helzt til
gruggugur er aðdragandi sjón-
varpsmáls þessa til að yfirlýsing
in verði tekin trúanleg.
Hér er í rauninni um að ræða
mjög freklega íhlutun Banda-
ríkjamanná um innanlandsmál
íslendinga og vægast sagt ótrú-
lega ögrandi framkoma. Sá tví-
skynnungur Bandaríkjamanna er
hér birtist, að telja sig vera
verndara smáþjóðar, en reyna
um leið að grafa imdan tilveru
hennar innan frá er vægast sagt
ógeðfelldur svo að ekki sé
meira sagt.
Forystuleysi fslendinga
En hver er skýringin á því, að
6líkt sem þetta getur gerzt? þeg-
ar svars er leitað beinist athyglin
fyrst að því, að um sjónvarpsmál
Iþetta hafa nú um langt skeið alls
ekki farið fram neinar umræður
meðal forystumanna þeirra, sem
þjóðin hefur kjörið á Alþingi. Þá
sjaldan hefur verið ymprað á
málinu hafa umræður óðara
koðnað niður eða tekið að snúast
um einhver formsatriði og er hér
enginn munur á stjórn og stjórn-
arandstöðu. Allar umræður um
það, sem heitið geta hafa farið
fram utan Alþingis. Er líkast því,
að þingmenn séu að horfa á
þændaglímu og bíði þess eins
hvorir hafi betur. En afstaðan
til málsins muni svo ráðast af
því, hvað vænlegast verði til
kjörfylgis. Hins vegar er ekki að
sjá, að sú hugmynd hafi komið
fram meðal þingmanna, að Al-
þingi sjálft marki hér stefnu og
hafi forystu, eða innan þeirrar
stofnunar skuli yfirhöfuð hugsað
um málið.
Þá er ekki síður athyglisverð
sú viðleitni ýmissa foryátumanna
til þess að gera sem minnst úr
málinu — og boða þjóðinni sem
mest andvaraleysi um þjóðerni
sitt.
Hér fyrr í þessari ræðu var
vikið að áhyggjum ýmissa for-
ystumanna á Norðurlöndum út
af framtíð menningar þjóða sinna.
Og jafnvel hins sama gætir með-
al miklu stærri og fjölmennari
þjóða. Þannig hafa bæði Frakkar
og Englendingar, sem telja má
til menningarstórvelda verið
uggandi um hríð, einkum út af
vaxandi áhrifum bandarískrar
menningar og hefur það leitt m.a.
til þess, að sett hefur verið til-
tekið hámark á það, hversu
miklu bandarísku efni megi sjón-
varpa í sjónvarpsdagsskrá þess-
ara þjóða.
Þá hefur menningar- og vís-
indastofnun Sameinuðu þjóðanna
vakið athygli á því, að megin-
hluti allrar bókaútgáfu heimsins
sé að færast á 8 tungumál og
með þeim verði náð til % hluta
heimsbyggðarinnar. Telja margir
þá þróun næsta uggvænlega fyrir
menningu hinna minni þjóða og
raunar heimsmenninguna sjálfa.
Þannig hugsa forystumenn í
ríkjum, þar sem þjóðerni og
þjóðmenning er annað og meira
en efni í hrópyrði og fullyrðing-
ar og þar sem af alvöru er hugs-
•ð iun flAici afni en oft tilgangs-
lítil lífsþægindi ein. Stingur
þetta óþægilega í stúf við það
andvaraleysi sem íslendingum er
boðað.
Af háttsemi íslenzkra forystu-
manna virðist ekki hægt að draga
aðra ályktun en þá, að þeir geri
sér ekki ljósan þann mun, sem
á því er að hafa með höndum
forystu þjóðar ög því að veita
forstöðu hagsmunasamsteypum
eins og verkalýðsfélagi eða
hlutafélagi. Öll hugsun þeirra og
öll ræða iþeirra snýst um tíma-
bundin og meira og minna til-
gangslítil lífsþægindi, tiltekinna
hagsmunahópa í þjóðféláginu og
sjálfir hafa þeir forystu í illvíg-
um deilum um þessi efni. Þetta
felúr þá raunverulega í sér, að
þjóðin í heild á enga leiðtoga
— þeir forystumenn sem kjörnir
eru, t. d. til Alþingis eru í raun
og veru aðeins oddvitar og hags-
munaverðir tiltekinna hópa í
þjóðfélaginu.
Og hér er þá komið að éinum
meginvanda íslenzks þjóðfélags,
sem lýtur ekki eingöngu að þjóð-
ernis- og þjóðmenningarmálum
heldur hefur áhrif á meira og
minna allt þjóðlífið.
Þessi vandi er sá, að Islend-
ingum hefur ekki enn tekizt að
skapa sér þjóðarforystu. Forystu
leysið er tvímælalaust alvarleg-
asti vandi, sem að íslendingum
steðjar og það hlýtur að verða
höfuðverkefni næstu kýnslóðar
að leysa þennan vanda. Ef ís-
lendingar leysa hann ekki sjálfir,
getur farið svo að aðrar þjóðir
geri það.
Lausn sjónvarpsmálsins.
Svo illur sem aðdragandi
sjónvarpsmálsins var, er þó hitt
miklu mikilvægara, hver lausn
verður fundin á því máli. Aug-
ljóst er, að fráleitt hlýtur að
vera ,að reka vanmáttugt ís-
lenzkt sjónvarp með um
tveggja klukkustunda dagskrá,
við hlið hins erlenda sjónvarps
með 7—14 klukkustunda dag-
skrá.
Þegar þeirri skipan hefur ver-
ið komið á, að stöðvar þessar
starfi hlið við hlið má segja,
að sjónvarpsmálið verði orðið
alvarlegra vandamál en nokkru
sinni fyrr. íslenzka sjónvarpið
sem koma á upp með ærnum
kostnaði, verður þá raimveru-
lega beita fyrir hið bandaríska
sjónvarp. Ætla má, að sjónvarps
notendum fjölgi stórlega við
tilkomu hins íslenzka sjónvarps
og þár muni ýmsir bætast í hóp
inn, sem ekki mundu vilja fá
sjónvarp við núverandi aðstæð-
ur. En um leið nær bandaríska
stöðin einnig inn á heimili
þessa fólks með hina miklu
lengri dagskrá sína.
Þetta væri líkast þvl sem
ekki væri unnt að gerast áskrif-
andi Morgunblaðsins, nema inn
í það væri stungið 200 blaðsíðna
aroerísku subbublaði á borð við
Daily News í New York.
Að óreyndu verður naumast
hægt að trúa því, að Islending-
ar séu svo heillum horfnir, að
þeir mxmi ekki horfa í það, að
eyða stórfé til þess' að magna
enn áhrif þessa erlenda stór-
veldis í þjóðfélagi sínu. Lausn
sjónvarpsmálsins er aðeins ein,
að það verði takmarkað við það
svæði, sem upphaflega var
ákveðið.
Þó að þess hafi ekki orðið
vart, að þingmenn eða aðrir for-
ystumenn, hafi alvarlega hug-
leitt þetta meginvandamál ís-
lenzks þjóðernis, sem nú hefur
verið rætt, verður því ekki trú-
að, að þeir séu önnum kafnir í
hagsmunastreitu sinni, að það
hafi algerlega farið fram hjá
þeim. — Má raunar telja úti-
lokað annað en meðal þeirra séu
menn sem raunverulega geri
sér grein fyrir háskanum og að-
hyllist þá einu lausn, sem til
greina getur komið og áðan var
bent á, þótt þeir af einhverjum
ástæðum kjósi að hafa sig ekki
í frammi.
Fágætt tækifæri.
Þessara manna bíður nú fá-
gætt tækifæri og það er þetta:
Að beita sér fyrir samtökum
allra þingmanna um þá lausn,
að hið erlenda sjónvarp verði
takmarkað við það svæði, sem
upphaflega var ákveðið. Vexa
iná, að einhverjir skærust úr
leik, en þá kæmi í ljós, hversu
fjölmennir hirðsveinar Banda-
ríkjamanna eru á íslandi og
við það Væri nokkuð unnið.
Ef hins vegar slík sam-
staða tækist mxmdi það
ekki eingöngu fela í sér
lausn sjónvarpsvandans, heldur
annað — jafnvel miklu mikil-
vægara. Þá yrði ef til vill stigið
fyrsta skrefið til þess að Islend
ingum yrði sköpuð sú forysta
sem að kallar fremur en nokk-
xxrt annað pólitískt mál, og un>
leið yrði stórt skref stigið til
þess að hefja stjórnmál að nýju
til vegs í vitund þjóðarinnar.
Þess var áður getið ,að grxmd-
vallarforsenda fyrir varðveizlu
þjóðernis og viðgangi þjóðar-
innar væri vilji til félagsskapar
í framtíðinni. Til þess svo megi
verða, þarf samheldni um viss
grundvallaratriði og til slíkrar
samheldni þarf forystu.
Forystustéttin hlýtur að vera
sá hópur manna sem við stjórn
mál fæst. Og þessi forystustétt
verðxtr að vera bxmdin tilteknum
grundvallarreglum, sem ekki
má rjúfa, enda þótt hún sé ekki
sammála um hvaðeina.
Hún verður að hafa codex
ethicus. Aðalinntak þessarar
grundvallar eða siðareglna
hljóta að vera þau sjónarmið,
sem lúta að varðveizlu þjóðern
is og þjóðmenningar, að fram-
tíðartilveru íslenzks þjóðfélags.
Ekki er víst að þessar grund-
vallarreglur liggi þegar í augum
uppi, en þá er verkefnið að
koma sér niður á, hverjar þær
eiga að vera.
Á þessum grundvelli verður
xmnt að skapa almenningsálit,
sem verðxxr að afli í þjóðfélag-
ínu og bjargar því frá að leys-
ast upp í stríðandi hagsmuna-
hój>a, sem ekkert eiga sameigin-
legt og ekkert ákveðið mark-
mið hafa, bjarga þjóðfélaginu frá
sem kallað er horror vacui —
ógn tómleikans — sem óneitan-
lega er uggvænlegt einkenni ís-
lenzks þjóðfélags. Slíkt almenn-
ingsálit er tiltölulega auðvelt að
skapa. ef forystan er einhuga
um það af þeirri einföldu á-
stæðu að allur þorri manna hef
ur yfir höfuð enga skoðun nema
þá, sem að honum er haldið.
Að hafa forystu.
íslenzkir stjórnmálamenn hafa
enn sem komið er, rugðizt því
hlutverki að skapa þjóðinni for
ystu, þeir hafa ekki komizt
lengra en veita stríðandi hags-
munahópum forystu. Sennileg-
asta ástæða þess er sú, að þeir
geri sér ekki nægilega grein
fyrir, hvað í því felst, að hafa
forystu.
Og hvað felst í því?
Spænski heimspekingurinn
Ortega y Gasset hefur bent á,
að forysta hvíli aldrei á vald-
beitingu, nema að mjög óveru-
legu leyti ,heídur á áhrifamætti
sem sækir styrk sinn í almenn-
ingsálitið. í innsta eðli sínu sé
það að hafa forystu þetta: Að
fá þjóðfélagsþegnunum ákveðið
hlutverk, — ákveðið verkefni,
að marka örlögum þeirra braut,
að koma í veg fyrir, að þeir sýni
af sér þá fávísi og heimsku, sem
líf án tilgangs leiði jafnan af
sér. Forysta felur ekki í sér, að
þjóðfélagsþegnarnir hlýði í auð-
mýkt, heldur hitt að þeir játist
henni af fúsum og lifandi vilja.
Hér á landi heyrum við
óspart skírskotað til frelsis, en
þetta frelsi er í rauninni oft
ekki annað en líf án stefnu og
tilgangs, — slíkt frelsi ber dauð-
ann í sjálfu sér.
Af því hefur verið vikið
nokkrum sinnum hér að fram-
an ,að það sé enganvegin aug-
ljós eða sjálfsagður hlutur að
halda uppi menningarþjóðfélagi
á Islandi. ísland hefxir sett
þeim, sem hér búa, þá kosti að
þeir verða að gera sér ljóst
hver sé tilgangur þeirra með
lífi sínu hér á hjara heims. Hlut
verk forystumanna er að gera
þjóðinni tilgang þennan ljósan,
fá henni hlutverk og verkefni,
og marka henni örlög í sam-
ræmi við það.
Hlutverk Islendinga.
Og hver er svo tilgangurinn?
— hvert er hlutverk Is-
lendinga?
Eg nefndi fýrr í ræðu þessari
það heillandi tækifæri, sem ís-
lendinga biði í því að ávaxta
norræna menningu, þannig, að
þeir stuðluðu að því, að ’hún
mætti, verða a.m.k. ein af yngi-
lindum nútíðarmenningar. Einn-
ig var á það bent, að slíkri við-
leitni mimdi fylgja gróska í
hvers konar menningarstarf-
semi. Slíkt framlag til heims-
menningarinnar yrði traustasta
stoð sjálfstæðis þjóðarinnar, en
forsenda þess alls er varðveizla
þjóðernisins.
Hið fyrra meginhlutverk Is-
lendinga er að rækja þetta.
Hitt meginhlutverk þeirra er
að halda uppi menningarþjóð-
félagi hér á hjara heims, grund-
valla það á heilbrigðan og far-
sælan hátt og sýna xtm leið um-
heiminxxm, hvað hægt sé að
gera„ jafnvel þótt svo virðist
sem flest xunhverfis sé á móti.
Að íslenzkt þjóðfélag geti orðið
áþreifanlegt dæmi um sigur and
ans yfir efninxi, ef svo má að
orði komast.
Islendingar hafa þegið margt
af heimsmenningxmni, og miklu
meira en þeir hafa lagt til henn
ar, en hún er ávöxtur af erfiði
margra einstaklinga og þjóða.
Nú er eftir þeirra hlutur, að
gjalda skuld sína við hana. Það
gera þeir aðeins með því, að
rækta þá menningu sem þeir
hafa tekið í arf og byggja það
land, sem forsjónin hefur gefið
þeim.
— Uppljóstranir
Framhald á bls. 20.
með höndum vopn án leyfis,
og nokkur önnur minni hátt-
ar brot. Mun hann koma fyr-
ir rétt, snemma á næsta ári,
ef málið gegn honum verður
þá ekki látið að mestu niður
falla.
Granquist hefur nú alger-
lega vent kvæði sínu í kross,
og hefur lýst því yfir í „Stock-
holm-Tidningen“, þvi blaði,
sem er helzti keppinautur „Ex
pressen", að allar „uppljóstr-
anir“ sínar séu lygi og upp-
spuni.
„Ég lék á „Expressen“,“ seg
ir Granquist „Ég gáf mig fram
við blaðið. Ég var reiður út í
Lundahl. Hann hafði verið
vinur minn í sjö ár, en var nú
tekinn að uppnefna mig:
ÚT ER komin ný skáldsaga eftir
Jakob Jónsson, Konan, sem kunni
að þegja. Jakob er kunnur rit-
höfundur af fyrri bókum sínum
og má þar tiinefna Myllustein-
inn, sem út kom 1963 og seldist
upp á skömmum tíma. Þessi nýja
skáldsaga er gefin út af ísafold-
arprentsmiðju, hún er 127 bls.
að stærð og skiptist í tvo hluta.
I umsögn um bókina segir að
fyrrí hluti sögunnar sé látinn
gerast í litlu sjávarþorpi ein-
hvers staðar á Austurlandi, en
síðari hlutinn gerist í Reykja-
vík.
Fréttaritari Mbl. kom að máli
vi’ð Jakob Jónsson og spurði hann
nokkurra spurninga um þessa
nýju skáldsögu hans. Skáldið
sagði að sagan byggðist öðrum
þræði á sannsögulegum viðburð-
um. „Sannleikurinn mun vera sá,
að allir rithöfundar hafa eitthvað
meira eða minna sannsögulegt
til að byggja sögur sínar á“, sagði
hann.
Um efni sögunnar sagði höfund
urinn að hann léti hana gerast
að méstu leyti á Austurlandi,
eins og fyrr getur. „Súlunesið
var fátækt fiskimannaþorp, lítill
heimur út af fyrir sig, svo kem-
ur síldin og kveikir nýtt líf. Á
fáum árum vex þetta litla þorp
í allmyndarlegan kgupstað og
um líkt leyti kemst Súlunesið í
vegasamband við umheiminn. —
Gamla fólkið verður undrandi
og fer að horfa eftir sólareiktar-
mörkum til að sannfæra síg um
Elisaskar Granquistowitj Pelsi
kowitz. Ég vildi hefna mín,
og hafði að auki nokkrar
grunsemdir um nýnazista. Eitt
leiddi síðan af öðru, og ég gat
ekki snúið við“.
„Stockholm-Tidningen" hef-
ur gert mikið úr játningu
Granquist, en hana hefur hann
einnig lagt fram skriflega við
yfirvöld í Stokkhólmi.
„Expressen“ hefur tekið
málinu með mikilli ró. Hefur
það farið fáum orðum um
Granquist í seinni tíð, og látið
nægja að segja frá, að hann
hafi lagt fram skriflega játn-
ingu á svikum sínum. Hafi þá
verið í liði með honum frétta-
ritari „Stockholm-Tidningen“,
og maður að nafni Carl G.
Edquist.
Edquist þessi var dæmdur
fyrir sænskum rétti skömmu
eftir styrjöldina fyrir að hafa
selt Norðmenn í hendur þýzku
Gestapo-lögreglunnar.
„Expressen" hefur einnig
játað, að vitað hafi verið frá
upphafi, að Granquist sé ekki
„áreiðanlegur heimildarmað-
ur“. Hann hafi áður hlotið
dóm fyrir áætlun um vopna-
sendingar til OAS-samtakanna
í Alsír. Hafi hann þá gengið
manna milli og kynnt sig
„ofursta í OAS“.
Því hafi hann aldrei verið
álitinn ábyggilegt vitni. —
hverju sinni, sem hann hafi
komið með yfirlýsingar, hafi
ritstjórar og blaðamenn „Ex-
pressen" beðið um skriflegar
sannanir, eða ljósmyndir og
segulbandsupptökur. Það hafi
Granquist lagt fram.
„Expressen" hefur beðizt af-
sýknunar á því að hafa lagt
trúnað á þann framburð Gran
quist, að hann hafi ljóstrað
upp um nýnazista, vegna þess,
að hann hafi fyllzt viðbjóði á
gyðingahatri og áróðri þeirra,
Að öðru leyti telur blaðið sig
ekki sekt.
Hefur málið nú vakið mikl-
ar ádeilur á „Expressen" af
hálfu annarra blaða í Sví-
þjóð. Er því haldið fram, að
þeir, sem lögðu trú á „upp-
ljóstranir“ Granquist hafl
sýnt vítaverðan skort á al-
mennri skynsemi, og er þess
krafizt, að K. G. Michanek,
formaður Blaðamannafélags
Svíþjóðar, segi af sér, því að
hann hafi einmitt verið einn
þeirra blaðamanna, sem fékkst
við skrif um málið í upphafi.
Jakob Jónsson
að Súlunesið hafi ekki færzt til
á hnettinum.
í þessu þorpi vex Þröstur Þór
úr grasi hjá ömmu sinni, sem
hann kallar. Hann veit ekkert
um foreldra sína eða ættingja
en amman er honum allt 1 senn,
Þessi leynd er rauði þrá'ðurinn I
sögunni, sem ég dreg á takmörk
unum þess mögulega og ómögu-
lega“.
Að lokum var Jakob Jónsson
spurður um nafnið á þessari nýju
skáldsögu hans.
„Hver er það eiginlega, sem
kunni að þegja?“
„Það var amman — en hún
kunni því miður að þegja oi
lengi“.
Konon, sem knnni nð þegjn
— ný skáldsaga eftir Jakob Jónsson