Morgunblaðið - 04.12.1965, Qupperneq 6

6
MORCUNBLAÐIÐ
r
Laugardagur 4. des. 1965
Drottinn minn, slíkt ríki
dæmi í bláfátæktinni!
Rætt við Óskar Aðalstein Guðjónsson,
rithöfund og vitavörð um 13. bók hans
NÝLEGA er komin út hjá Al-
inenna bókafélaginu skáldsagan
„Breyskar ástir“, eftir Óskar
Aðalstein, rithöfund og vitavörð
i Galtarvita, sem er löngu lands-
kunnur rithöfundur. Hér er um
Hð ræða þrettándu bók höfundar-
Ins. Nýskeð hitti blaðið Óskar
Aðalstein af máli, og átti við
bann eftirfarandi viðtal:
— >ú hefur lengi lagt stund á
gkáldsagnagerð.
— Já, ég var raunar byrjaður
að búa tö sögur áður en ég kunni
að halda á penna.
— Hvenær kom fyrsta skáld-
gagan þín út?
— Það var árið 1939. Ég var
þá innan við tvítugt. Bókin heit-
ir Ljósið í kotinu, og var gefin
út af ísrún á ísafirði.
— Svo kom Grjót og gróður.
— Já, sú bók kom trveim árum
seinna, 1941. Það er saga um
verkamann, sem lifir á kreppu-
tímum.
— Nú er rétt að fá að heyra
eitthvað frekar um lífsferil þinn.
— Ég er fæddur á ísafirði 1.
maí 1919. Ég naut þar venjulegr-
*r bsu'nafræðslu og var einn vet-
ur í unglingaskóla. Síðan var ég
l einkatímum í íslenzku hjá þeim
mæta manni og kennara, Har-
*ldi heitnum Leóssyni. Þá naut
ég leiðsagnar í bókmenntalegum
(ræðum um érabil hjá Guðmundi
G. Hagalín, rithöfundi. Fáir hafa
betur skilið mig, eða það erindi,
■em ég kann að hafa átt inn í ís-
lenzkar bókmenntir, en sá ágæti
eg mikilhæfi rithöfundur . ... Á
þessum árum gekk ég að allri
•dmennri vinnu í heimabæ mín-
em — og var sískrifandi. Gár-
ungarnir sögðu, að ég stæði og
■krifaði upp við símastaura í
vinnunni. Þetta er ekki bara
■krök. Hvort sem ég var úti eða
inni, bara ef ég var einn, þá byrj-
•ði ég að krota, hafði jafnan á
mér blýant og pappír. Einkum
þótti mér gott að hugsa inni í
Tunguskógi, í hágróandanum við
dyn Bunuár. Annars voru þetta
•fskaplega fátækir tímar að öll-
um ytri gæðum. Löngum var
maður atvinnulaus, alveg aura-
|aus og heldur illa klæddur. En
ég skrifaði. Drottinn minn, slíkt
ríkidæmi í bláfátæktinni. Mér er
til efs, að ég hafi öðru sinni verið
ríkari á ævinni í beztu merkingu
orðsins.
Ég var rúmlega tvítugur þeg-
■r ég gerðist aðstoðarbókavörður
Við Bókasafn ísafjarðar. Þetta
var minn staður í öllum skiln-
ingi. Ég hafði beinlínis heiminn
faöndum tekið. Svo höguðu at-
vikin því þannig að ég hætti
bókavörzlunni og gerðist vita-
vörður Hornbjargsvitans árið
1947. Þar var ég í þrjú ár. Síðan
leitaði ég aftur til heimabæjar-
ins. Lagði þar stund á margs kon-
*r störf í þrjú ár, erfiðisvinnu,
gerðist óopinber ritstjóri eins
iflokksblaðsins í bænum um tíma,
tók þátt í leikstarfsemi, skrifaði
greinar um margskonar efni i
blöð og tímarit og hélt að sjálf-
sögðu áfram að skrifa skáldsögur.
Árið 1951 gerðist ég ná ný vita-
vörður, og nú Galtarvitans í
Keflavík, norðan Súgandafjarðar,
og hef verið þar síðan.
— Og hvernig er að vera vita-
vörður?
— Ja, ég veit ekki hvort ég er
rétti maðurinn til aö svara því. í
Galtarvita er rekin alþjóðaveður-
athugunarstöð, sem ég veiti for-
stöðu. Það er mikið starf auk vita
vörzlunnar. Mér gefst samt all-
mikið tóm til ritstarfa. Einsemd?
segja sumir með spurnarsvip. Þá
brosi ég. Það er sjaldnast mann-
fæðinni fyrir að fara í kringum
starfandi rithöfund. Persónurnar
hópast að manni, koma úr öllum
áttum, og eru ekki í rónni fyrr
en maður hefur búið þeim sama-
stað í nýrri skáldsögu.
— Þá er að minnast á nýju
skáldsöguna. Hefur hún verið
lengi í smíðum?
— Já, ef grannt er skoðað,
mjög lengi. Það er þannig ævin-
lega hjá mér. Ég geng lengi með
söguefnið, áður en ég færi það í
letur. Annars var ég tiltölulega
fljótur að skrifa þessa bók, eða
eitt ár.
Aðalsöguhetja bókarinnar,
Jónatan í Ytridal, er í vissum
skilningi mjög ráðríkur persónu-
leiki, er alls staðar nálægur í
sögunni, á hverri blaðsíðu. Það
er vart sá hlutur sem hann ekki
gerir af lífi og sál. Honum er
gjarnt að skoða hlutina í hlýju
og kannski líka svolítið broslegu
ljósi. Og þessi hugblær hverfur
honum aldrei með öllu, jafnvel
þegar örlögin eru honum hvað
óblíðust og mikill sorti sækir að
honum. Fátt gleður hann meira
en að eiga næðisstund með blóm-
legri konu. Slík Jónatansævin-
týr eru ekki fátíð i sögunni.
Enda væri enginn Jónatan, ef
ekki væri bruninn í blóðinu.
Jónatan í Ytridal er ævinlega
glaður á góðri stund. Og stund-
Óskar Aðalsteinn.
um gerist allróstusamt í kringum
hann, þegar hann kastar af sér
reiðingnum og skvettir sér upp.
— Hvert er baksvið sögunnar?
— Upplausnin í dreifbýlinu.
Hvar er ekki upplausn og flótti
úr sveitum landsins? Strax og ég
kem út af bæ sé ég mannauða
bæi, eyddar sveitir. Og svona er
það hvarvetna á okkar blessaða
landL Ytridalurinn er afskekkt
sveit. Þar hefur engin nýsköpun
orðið i búskaparháttum, þegar
Jónatan flytur þangað á miðjum
aldri. Aðeins þrír bæir í byggð
í dalnum. En það grær í kring-
um Jónatan þar sem hann er. Og
það verður uppbygging í Ytri-
dal. En allt kemur um seinan.
Vegurinn kemur of seint, jarð-
ræktin kemur of seint, og flest
er þetta of smátt í sniðum. Jóna-
tan berst hörkubaráttu gegn því
að flosna upp. Sú barátta stendur
í tuttugu ár, án þess þar sé nokk-
urt lát á.
— Að lokum, Óskar Aðalsteinn,
— hvað segir þú um framtíð
skáldsögunnar? Sumir ætla að
hún sé senn dauð sem skáldskap-
arform.
— Óþarft er að taka undir
þann útfararsöng. Hitt er svo ann
að mál, að löng einbeiting að
sama verkefni er ekki tímanna
tákn í dag. En sá, sem vill helsa
sig skáldsögunni af einlægni og
festu, verður í vissum skilningi
að gefa henni sig allan. Skáld-
sagnahöfundi er nauðsyn að vera
löngum einn sér — og ótruflaður
af skyndiáhrifum og dægurflug-
um, ef honum á að verða eitt-
hvað að verki, sem umtalsvert er.
Sjolokov á blaðamannafundi:
Tel mig fyrsto rússneska
rithöfundinn, sem hlýtur
Nóbelsverðluunin
Mqgkvu, 30. nóv. AP—NTB.
RÚSSNESKI rithöfundurinn
Mikhail Sjolokov, hélt fund
með fréttamönnum i Moskvu
í dag, — hinn fyrsta frá þvi
honum barst tilkynningin um,
að hann hefði verið sæmdur
bókmeniutaverðlaunum Nó-
bels. Skýrði hann þar meðal
annars svo frá, að hann teldi
sig fyrsta sovézka rithöfund-
inm, sem verðlaun þessi hlýt-
ur og sagði að afstaða sín til
Pastemaks, sem neyddur var
til að afsiala sér NóeWsverð-
launununt, hefði í engu
breytzt.
Sjolokov sagði er frétta-
menn spurðu hann um fyrstu
viðbrögð hans við tilkynning-
unni um verðlaunaveitinguna,
að hann hefði brosað, andvarp
að og hugsað með sjálfum
sér, að þessi viðurkenning
kæmi nokkuð seint. Sjolokov
kvaðst væntanlega koma tU
Stokkhólms 7. desember næst
komandi en 10. des. mun hann
taka við Nobelsverðlaununum
úr hendi Gústafs Adolfs Svía-
konungs. Áður hafði verið til-
kynnt, að fimm sovézkir rit-
höfundar færu með honum til
Stokkhólms, en Sjolokov upp-
lýsti í dag, að þeirri ákvörð-
un hefði verið breytt — í
þeirra stað færu með honum
fjölskylda hans, eiginkona og
fjögur böm þeirra.
Sjolokov sagði sem fyrr
segir, að hann teldi sig fyrsta
sovézka rithöfimdinn, er No-
belsverðlaunin hlýtur — og
bar þá á góma Boris Paster-
nak, hið heimsfræga skáld og
rithöfund, sem vegna and-
stöðu heima fyrir var neydd-
ur til að afsala sér verðlaun-
unum árið 1958. Er alkunna,
að Sjolokov var einn hávær-
asti gagnrýnandi þeirrar verð
launaveitingar og fór þá mörg
um svívirðilegum orðum bæði
um Pasternak og verðlaunin
sjálf — kallaði þau m.a. verk-
færi í höndum heimsvalda-
sinna. Sjolokov var á fundin-
um spurður um afstöðu sína
til Pasternaks og svaraði
hann: „Við tölum ekki illa
um látna menn, en ég mun
ekki breyta afstöðu minni
gagnvart honum“.
Rætt var um ritfrelsi i Sovét
rikjunum og sagði Sjolokov
þá, að sovézkir rithöfundar
Framhald á bls. 19
^ Skarðsbók
Hér kemur bréf um Skarðs-
bók og sitt hvað fleira, frá
húsmóður:
„Kæri Velvakandi.
Þá er Skarðsbók farin frá
okkur í bili, en þar sem hún
fór bara á um það bil 4 millj.
króna, þá ætti ekki að vera
mikill vandi að reyna að bjóða
betur. En ég vil, að við gerum,
eins og ég var að tala um við
þig, um daginn. Ef við, segjum
76 þús. íslendingar, leggjum
fram: peninga, mynd, nafn og
heimilisfang, þá get ég ekki
betur séð, en að þá sé komin
önnur bók, sem verður örugg-
lega ekki síður forvitnileg en
sjálf Skarðsbók. Eins og hlutfall
hvíta kynstofnsins er í dag, þá
hlýtur það að vera gaman, eftir
ca. 600 ár, að sjá myndir í einni
bók, af svo mörgum snjaka-
hvítum mönnum. Ég vona, að
ég verði ekki vítt fyrir kyn-
þáttahatur, þótt ég sé mjög glöð
yfir mínum hvítu forfeðrum.
Ég veit að við erum bæði sam-
mála um, að það væri gaman
að vita með vissu hvers dóttir
Grundar-Helga var, því að mér
finnst alltaf að hún hafi verið
með merkilegustu húsmæðrum.
Svellandi var miðdagurinn sem
hún héU Smið hirðstjóra. Álíka
tími er liðin síðan Skarðsbók
var rituð.
Ég var að heyra að núna
ætiuðu Englendingar að fara að
skjóta saman, til þess að kaupa
strendur lands síns, sem núna
eru að mestu í einkaeign. Ég
veit að ríkissjóður Englands
hefur lengst af verið nokkuð
stór, í það minnsta stærri en
sá íslenzki. En engum Englend-
ingi dettur í hug að fara fram
á svo mikið sem 1 penny úr
honum til þess ama.
Við erum núna þessa dagana
að slá algjört heimsmet í söfn-
uninni gegn hungri í heiminum,
og er það gleðilegt. Þess vegna
ættum við alveg eins að geta
séð af nokkrum peningi handa
okkur sjálfum, niðjum okkar til
ævarandi gleði.
Mér finnst að við ættum að
geta rekið Handritastofnunina
með frjálsum samskotum, en til
þess þarf helzt að koma nokkur
áhugi frá td. Norrænudeild
Háskóians, því til iþess að safna
fé, þarf einhver stofnun að
beita sér fyrir söfnuninni, og þá
skulum við íslendingar svo
sannarlega koma með pening-
ana.
Húsmóðir".
"Ar Um daginn
og veginn
Og hér er stutt bréf frá út-
varpehlustanda:
„Frú Ragnhildur Helgadóttir
flutti erindi „Um daginn. og
veginn“ mánudaginn 22. nóv. sl,
bæði fróðlegt að skemmtilegt.
En m.a. ræddi hún um stjórn-
málamennina, og það aðkast er
þeir yrðu fyrir frá hinum al-
mennu kjósendum, sem hefðvt
þó kosið þá fulltrúa fyrir sig.
En óg vil spyrja: Hverjir gefa
fyrsta tóninn, og halda honum
við daglega? Eru það ekki dag-
blöðin og stjórnmálamennirnir
sem stjórna þeim? Og svo halda
þeir sina eldhúsdaga i útvarp-
inu, og þá er ekki dregið af sér
með skammirnar, til lærdómj
almenningi og til kjörfylgis.
Þetta atriði féll niður hjá
frúnni, en samt efast ég ekki
um að hún mundi vera mér sam
mála, að minnsta kosti í hjarta
sínu.
P.Sn.“
Kaupmenn - Kaupfélög
Nu er rétti tíminn til að panta
Rafhlöður fyr-» veturinn,
jHP!
&&&%
Bræðurnir Ormsson hf.
Vesturgötu 3, Lágmúla 9.
Sími 38820.