Morgunblaðið - 19.06.1966, Blaðsíða 8

r
8
MORCU N BLAÐIÐ
Sunnudagur 19. júní 1966
Sovétið er óvinur minn
og rússnesku þjdðarinnar
Tarsis hlakkar til Islandsfararinnar a
? 1 New York. —
TARSIS kemur vætanlega
heim til íslands í dag, sunnu-
dag. Ég hitti hann af tilvilj-
un í hófi, sem aðalfulltrúi
Bandaríkjanna hjá S.l>. hélt
þátttakendum á heimsráð-
ítefnu P. E. N. hér í borg i
gær, þriðjudag. Við Kristján
Karlsson og frú vorum stödd
1 hófi þessu og sjáum þá allt
í einu, hvar kemur á móti
okkur þreklegur maður en
lágur vexti, höfuðstór og opin
mynntur, og virtist talsvert
ruglaður í fjölmenninu. Ég
gáði á nafnspjald sem hann
bar og sá að þar stóð: V,
Tarsis. Gekk til hans og heils-
aði, kvaðst vera íslenzkur
blaðamaður. í>á brosti hann.
,,Ég fer til íslands nú um
helgina", sagði hann. Ég sagð
ist vita það,
Síðan tókum við tal sam-
an og kom fljótt í ljós að
hann vissi gróflega margt um
land okkar og þjóð — og
kunni þó einkum skil á ís-
lenzkum bókmenntum og
menningu. „Mér skilst að fs-
lendingar séu ágæt þjóð“,
sagði hann, „já, mjög alvöru
gefin þjóð“. Ég sagði honum
að við værum ekki alvöru-
gefnari en svo, að á íslandi
væru margir ágætustu menn
kommúnistar. „Ekki kvíði ég
fyrir að hitta þá“, sagði hann,
„maður hefur nú séð annað
eins. Annars ætla ég að segja
við þá, ef ég hitti þá: Farið
iS þið til Sovétríkjanna og
búið þar, það læknar ykkur“.
Síðan bætti hann við að hann
væri 59 ára — „ en ég er 18
ára í anda. Þess vegna meðal
annars er ég andsovézkur I
hugsúr1 Þeir sem eru 18 ára
heima í Kúsiilrndi »ru flestir
andsovézkir, hinir sem eru 59
ára eru margir xommúnistar
— af gömlum vana“.
f fylgd með Tarsis var Lev
A. Rahr, útgefandi og rúss-
neskur flóttamaður, sem legg
ur áherzlu á að gefa út þær
bókmenntir sem ekki komast
á þrykk í Sovét. Hann fer
með Tarsis til íslands. Hann
sagði mér, að sitt forlag hefði
átt þátt í að smygla verkum
Tarsis og fleiri rússneskra
höfunda út úr Sovétríkjunum,
þ. á. m. Ward 7 sem nú er að
koma út heima. Þá hefur for
lagið gefið út ljóð eftir Past
ernak og nýlega Rekvíem
eftir helztu skáldkonu Rúss-
lands á þessari öld, Önnu Akh
matovu sem nú er nýlátin.
Rahr sagði að það væri sín
skoðun að önnur skáldkona,
Bella Akhmadulina, þrítug að
aldri, væri bezta ljóðskáld
Sovétríkjanna í dag. „Evtús-
jenkó er að hraka“, bæt.ti
hann við. Ljóð Akhmadulinu
eru ekki á hverju strái, sagði
hann mér einnig, en þegar
honum tækist að ná í handrit
frá henni mundi hann gefa
það út á rússnesku og þýzku
eins og önnur verk annarra
rússneskra höfunda. Hann
spurði um ljóðlistina á íslandi
og ég sagði eftir beztu vitund
að hún hefði átt í vök að verj
ast, en væri nú að ná sér eitt
hvað á strik. „Þetta er þá
sama þróunin og í öðrum lönd
um“, sagði hann, „ljóðlistin
er ekki á undanhaldi, hún er
að stórvinna á“.
Tarsis mun vera eini So-
étlx>rgarinn sem misst hefur
borgararéttindi sín fyrir sér-
stakar ráðstafanir Æðstaráðs-
ins. Þegar hann var í Bret-
landi sællar minningar, var
hann sviptur borgararéttind-
um Sovétríkjanna og er nú
„heimsborgari“ í orðsins
fyllstu merkingu, þ.e. hann
er ekki borgari neins sér-
staks ríkis. Vel má vera, að
Trotzky hafi á sínum tíma
einnig verið sviptur borgara-
réttindum sínum með sérstök
um ráðstöfunum, en ekki hef
ég handbærar heimildir um
það.
Ég hitti Taris og Rahr aft-
ur í morgun, miðvikudag, og
borðaði með þeim morgun-
mat á hótel 5th Avenue. Tars-
is er augsýnilega einmana,
hann þráir föðurland sitt. Þar
á hann 19 ára gamla dóttur
sem stundar nám við háskóla.
Rahr segir að hún sé auga-
steinn föður síns. Skáldið hef
ur hringt til hennar vikulega
og haft tal af henni. „Ég held
henni líði vel“, segir hann.
„Þeir hafa ekki gert henni
neitt til miska. Vonandi fær
hún að koma til mín í haust“.
Ég spurði Rahr hver væri
ástæðan til þess, að Tarsis
fékk að fara til útlanda. Hann
sagðist halda, að sovézk
stjórnarvöld hefðu tekið þann
kostinn sem þeim hefði þótt
vænstur — að reka hann úr
landi; þannig yrði hann
hættuminnstur. Hinir kostirn
ir hefðu veiið að láta hann
dúsa áfram á geðveikrahæli
og verða samvizkuspursmál
Sovétríkjanna — eða leyfa
honum að fara frjáls ferða
sinna í Moskvu sem „opinber
geðsjúklingur", en þá hefði
hann getað orðið enn hættu-
legri en þó hann færi utan.
Tarsis sjálfur sagði, að Shele-
pin, einn af valdamönnum
Sovétríkjanna, hefði sagt:
Tarsis er hætta númer eitt.
Og af hverju? Jú, hann hefur
hættuleg áhrif á ungu kyn-
slóðina.
Þess vegna var nauðsynlegt
að losna við hann úr Sovét.
i Nú sagði Tarsis mér frá þvl
að hann vqpri fæddur í Kíef
og faðir sinn hefði verið
verzlunarmaður þar í borg.
Hann v«r byltingarmaður eða
bolsjeviki og guðleysingi, svo
Tarsis hefur að vissu leyti
hlotið „gott uppeldi". En það
hefur ekki dugað, kannski
meðal annars vegna þess að
móðir hans var strangtrúuð
kona. En líklega hefur þó tím
inn og reynslan skorið úr.
Tarsis byrjaði að skrifa 1
skóla og ritaði m.a. um mod
ernistiska höfunda í Vestur-
Evrópu, eins og hann kallar
verkið. Sú ritgerð var gefin
út, einnig ritgerð um skáld
frumrenesansins á Ítalíu. Það
var meistaraprófsritgerð hans.
Af skáldskap var fyrst gefið
út eftir hann smásagnasafn
1931 og síðan hefur hann
skrifað margt, m.a. Bláu flug-
una og Rautt og svart, nóv-
ellettur. Sú fyrri fjallar um
prófessor sem lætur angrast
af flugu nokkurri, en herðir
upp hugann og drepur hana.
Eftir það finnst honum allt
réttdræpt sem angrar hann,
meira að segja ríkisstjórnin,
ef hún kemur við kaunin á
honum sem þjóðfélagsborg-
ara. Góð hugmynd! Ýmislegt
eftir Tarsis hefur birzt í Novy
Mir.
Tarsis sagði mér að hann
hefði gerzt félagi í Kommún
istaflokki Sovétríkjanna 1948
og þá samkvæmt þessari for-
skrift gamals og frægs rúss-
nesks hershöfðingja, Suvor-
ovs: „Ef þú vilt ráða niðurlög
um óvinar þíns, þá skaltu
vera eins nálægt hjarta hans
og unnt er“.
Hann var stríðsfréttaritari
allt stríðið og var með her-
sveitum Zhukovs sem her-
tóku Berlín. Þá var hana
hreykinn fyrir hönd Rúss-
lands. Hann þekkir hershöfð-
ingjann persónulega og þykir
mikið til hans koma. Hann
sagði að Zhukov byggi um 20
km. austur af Moskvu og væri
á ellilaunum. Hann býr hjá
dóttur sinni og tengdasyni
Hvorki Stalín né Krúsjeff
þoldu hann vegna þeirra vin-
sælda, sem hann hafði aflað
sér. „Þeir voru báðir hræddir
við þessar vinsældir“, sagði
Tarsis.
Síðan talaði hann lítillega
um afstöðu sína: „Ég er ekki
Sovétrithöfundur", sagði
hann. „Sovétið er óvinur
minn og rússnesku þjóðar-
innar. Hvaá sem þeir segja,
hefur almenningur það ekki
gott. Iðnbúnoðurinn kemur
fólkinu ekki éins að gagni og
sumir vilja vera láta. Tungl-
flaugar koma ekki í stað axla
banda. En samt hafa ráða-
menn Sovétríkjanna reynt að
láta þær —■ halda upp um sig
buxunum".
Hann sagði mér frá fundi
sem haldinn var í Sovétríkj-
unum. Meðal viðstaddra var
gömul kona — „mjög hug-
rökk gömul kona“, sagði
hann. „Á fundinum var rætt
um eldflaugar, geiminn —
allt nema þaifir fólksins. Þá
sagði gamla konan: Við þurf-
um ekki eldflaugar, við þurf-
um ekki geiminn — við þurf-
um brauð og pylsur. Og við
þurfum jörðina".
Þetta var í anda Tarsis.
Eins og fyrr getur lagði
Tarsis stund á bókmenntir og
málvísindi. Hann sótti meðal
annars námskeið í norrænum
fræðum og kynntist þá forn-
um íslenzkum bókmenntum.
„Og af sögunum kynntist ég
íslenzku þjóðinni" sagði
hann. „Þetta fólk er hugrakkt
og stolt, það er engir hug-
leysingjar eins og sovétsinnar.
Sögurnar er einhver bezti
epos sem til er. Þær eru í
senn frumlegar og póetísk-
ar“.
Tarsis
Tarsis sagðist hafa verið
sendur á geðveikrahæli fyrir
orð Krúsjeffs sjálfs: „Þessi
bölvaður Tarsis skal á geð-
veikrahæli — og það strax“,
sagði Krúsjeff. Átta dögum
síðar var ég lokaður inni og
yfirlýstur: Opinber geðsjúkl
ingur. Þar var ég heppinn.
því eftir það gat ég sagt allt
án þess að veia settur í fang
elsi, eins og Daníel og Sinj-
avskí. Þeir eru í mjög slæm-
um fangabúðum. Yfirvöldin
gátu ekki þola'ð að þeir notuðu
dulnefni. Þeir eru tvöfaldir
lygarar, sögðu yfirvöldin —
en Tarsis: hann er þó „heiðar-
legur“ glæpamaður! Ég var
heppinn. Geðveikrahælin eru
kannski beztu staðirnir í Sov
étríkjunum — og líklega þeir
einu, þar sem hægt er að
marka orð af því sem sagt
er“.
Hann bætti því við að þetta
ástand mundi ekki haldast
mörg ár í viðbót, sovézka
spilaborgin mundi hrynja, áð
ur en varir. Stjórnendurnir
eru sjálfum sér sundurþykk-
ir, sagði hann, og á bak við
tjöldin eiga sér stað mikil
átök — miklu meiri en Vest-
urlandabúar vita. „Vonandi
brenna þeir í vítislogum þess
ara átaka“, sagði hann. „Ég
ber nefnilega þá von í brjósti
að komast aftur heim að liðnu
ári — eða svo“. Rahr sagði að
ég skyldi taka þetta mátulega
alvarlega. „Tarsis er afskap-
lega bjartsýnn", sagði hann.
Það þótti mér einnig. En
kannski veit hann eitthvað
sem við hin vitum ekki, kann
ski . . .
Ég sagði: „Ég er mjög glað-
ur yfir því, herra Tarsis, að
þér skuluð ekki vera geggj-
aður“. „Það er ég líka“, svar-
aði hann. „Mér létti mikið,
þegar ég hitti hann“, sagði
Rahr, „því ég hélt hann væri
eitthvað meira en lítið skrít-
inn. En svo sá ég að hann
var ekkert skrítnari en við
hinir“. „Ég var farinn að trúa
fullyrðingum Sovétmanna að
þér væruð geggjaður", bætti
ég við. „Þeir hafa sinn áróð-
ur í lagi“. Hann kinkaði kolli:
„Öllu er óhætt, meðan ég trúi
þeim ekki sjálfur", sagði
hann.
Rahr sagði nú 1 lok sam-
tals okkar, að Laxness hefði
átt drjúgan þátt í því að koma
Tarsis úr landi. Fjöldi rithöf-
unda skrifaði undir „bæna-
skrá“ til Sovétyfirvalda þess
efnis að þyrma honum. „Sterk
ustu nöfnin voru: Moravia,
Bertrand Russel, Aragon,
Arthur Miller og Laxness",
sagði Rahr. Þeir hlakka til að
hitta Laxness heima. Miller
er hér á P. E. N. þinginu,
þeir hafa hitt hann. „Ég hef
í fórum mínum tvö bréf frá
Halldóri Laxness", sagði Tars-
is, „og mig langar að fá leyfi
hans til að birta þau. Þau eru
mjög viturlega skrifuð og eiga
erindi við heiminn“.
Þannig getur lítil þjóð átt
erindi við heiminn. Ég spurði
Taris að lokum, hvað hann
hlakkaði mest til að sjá heima
á íslandi. Hann hikaði ekki:
„Sólina", sagði hann.
„Sól allan sólarhringinn,
hvílík dásemd. Hvílíkur mun
ur“.
— M.