Morgunblaðið - 15.07.1966, Side 10

10
MORGUNBLADIÐ
Fösludagur 13. júll 1968
„HELGI hét sonr Hrólfs ór
Gnúpufelli. Hann var getinn
austr ok upplenzkr at móður-
ætt. Helgi fór til íslands at
vitja frænda sinna. Hann kom
í Eyjafjörð, ok var þar þá
albyggt. Eftir þat vildi hann
útan ok varð aftrreka í Súg-
andafjörð. Hann var um vetr-
inn með Hallvarfti, en um
várit fór hann at leita sér bú-
staðar. Hann fann fjörð einn
ok hitti þar skutil í flæðar-
máli. Þat kallaði hann Skut-
ilsfjörð. Þar byggði hann
síðan“.
Þannig segir Landnáma
frá landnámi í Skutulsfirði,
nánar til tekið á Skutuls-
ísafjörður 100 ára:
ísafjaröarkaupstaöur fyrrum „saltfisksins
Eldorado", nú höfuðstaður Vestfjaröa
Eftir IUagnús Finnsson,
blaðamann Morgunblaðsins
fjarðareyri, þar sem nú stend
ur ísafjarðarkaupstaður. —
Líklegt er, að Helgi hafi
numið þar land um 920.
Þegar einokunarverzlunin er
stofnuð, árið 1602 fellur verzl-
unarstaðurinn ísafjörður í hlut
Kaupmannahafnar ásamt öðrum
fimm verzlunarstöðum. Voru 9
lqaupmenn um verzlunina þar og
á Dýrafirði. Má segja, að það
háíi verið ísfii'ðingum til happs,
að (þeir féllu 1 hlut Kaupmanna-
hafAarbúa, þar eð þeir stóðu öðr
um borgurum í Danmörku fram-
ar, enda bættu Kaupmannahafn-
arbúar við sig fimm verzlunar-
stöðum, þegar einkaleyfið um
verzlunina var endurnýjað árið
1614. Lifðu svo íslendingar við
eymd og basl undir harðri ein-
okun verzlunarinnar í rúm hundr
að ár.
Þá gerist það, að tveir dansk-
ir menn verða fyrstir til þess að
benda á skaðsemi einokunar-
verzlunarinnar. Voru það þeir
Hans Becker, lögmaður, sem ver-
ið hafði skrifari hjá Árna Magn-
ússyni, þegar hann ferðaðist um
hér á landi, og Mathias Jochim-
sen Vagel, sem komið hafði hing-
að 1729 til brennisteinsrann-
sókna og kynnzt háttum og hög-
um landsmanna. .
Uppástunga um að gera
ísaf jörð að kaupstað
Becker samdi ritgerð og vakti
þar athygli á því, að eitthvað
hlyti að vera bogið við verzlun-
ina, þar eð konungur hefði ekki
meiri afrakstur af íslandi, en af
Salthólmanum í Eyrarsundi og
þó ynnu landsmenn baki brotnu,
úrkula vonar um viðreisn og
endurbót. Kenndi hann verzlun-
arháttum um. Leggur hann til,
áð ísafjörður verði gerður að
kaupstað ásamt fjórum öðrum
bæjum. Biður hann konung að
leggja tillögur sínar fyrir Alþingi
og alla embættismenn landsins
og skuldbindur sig til þess að
verja þær og rökstyðja.
Vagel tekur mjög í sama streng
og Becker, þótt hann leggi ekki
til, að stofnaðir séu kaupstaðir.
Hins vegar vill hann, að komið
sé á fót stjórnar- og verzlunar-
ráði fyrir fsland og að iðnaður
sé efldur að miklum mun.
Þegar dregur fram á 18. öld
tekur svo að vakna áhugi ís-
lendinga á bættum verzlunarhátt
um og fyrir harðfylgi Skúla

í o n irs

Þessi mynd er úr bók danskra strandmælingamanna frá 1818
Framkvæmdastjórar sýningarinnar, Jón Páll Halldórsson
til vinstri og bæjarfógetinn, Jóhann Gunnar Ólafsson
Magnússonar og fleiri, tekst a'ð
lokum að fá verzlunina frjálsa
við alla þegna Danaveldis árið
1786 með tilskipun dagsettri 18.
ágúst. Fengu þá sex þorp kaup-
staðaréttindi, þ. á. m. ísafjörður.
Var ákveðið, að Stranda- og ísa
fjarðarsýslur skyldu leita þang-
að.
Lóð ísaf jarðar mæld
og kortlögð
Árið 1787 er lóð ísafjarðar-
kaupstaðar mæld og kortlögð af
sýslumanninum í ísafjarðarsýlu,
Jóni Arnórssyni í Reykjarfirði,
og var stærð hennar talin 400725
ferálnir. Sfðan voru höfð maka-
skipti á Eyri og Brekku á Ingj-
aldssandi við prestinn, er bjó á
Eyri og voru skiptin þinglýst ár-
ið 1791. Hélt svo ísafjörður kaup
staðaréttindum fram til hins 11.
september 1816, en þá er hann
lækkaður í tign og gerður að
„útliggjarastað" eða útibúi frá
Grundarfirði á Snæfellsnesi. í
tilskipuninni, sem kvað á um
þetta var sagt, að lega ísafjarðar-
kaupstaðar væri óhagstæð, en
þessi ráðstöfun hafði það í för
me'ð sér, að skip þurftu að koma
við í Grundarfirði, áður en þau
færu á Vestfjarðahafnir og af-
henda farmskírteini. Lýsti þetta
raunar vanþekkingu ráðamanna
í Kaupmannahöfn á staðháttum
hérlendis.
En vegur ísafjarðar tekur að
vaxa um 1816 og árið 1863 er
lögð fram bænaskrá ísfirðinga
um kaupstaðaréttindi „Skutuls-
fjarðareyrar" á Alþingi. Á þing-
inu 1865 er málið lagt fram sem
„konunglegt frumvarp til reglu-
gerðar um að gera verzlunarstað
inn ísafjörð áð kaupstað og um
stjórn bæjarmálaefna þar“. Enn-
fremur, að stofnuð skyldi bygg-
inganefnd í kaupstaðnum ísafirði,
Voru bæði frumvörpin samþykkt
á þinginu og hlutu staðfestingu
konungs, Kristjáns IX sem reglu-
gerð og opið bréf 26. janúar 1866.
Voru þá liðin 50 ár frá því, er
ísafjörður hafði verið sviptur
kaupstaðaréttindum.