Morgunblaðið - 21.08.1966, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLADIÐ
Sunnudagur 21. Sgðst 19CÖ
— ÞAÐ er friðsælt og gott
að vera á Grænlandi. Við
komum þangað fyrst í fyrra
sumar og heilluðumst svo af
landinu, að við ákváðum að
gifta okkur þar — segir lág-
vaxinn maður, dökkur á
hörund og ber ljóslega
merki suðræns útlits. Hann
heitir Joseph Simon, er Ung-
verji að uppruna, en hlaut
nýlega sænskan ríkisborg-
ararétt, en brúður hans er
sænsk og heitir Gun.
í>að er ef til vill ekki í frá-
sogur faerandi, þótt hann
dveldi hér á íslandi, því að
hann segir sjálfur, að hann
elski íslendinga, þeim hafi
hann kynnzt í París og hann
nefnir marga íslendinga, sem
séu persónulegir vinir sínir.
Fyrir byltinguna í Ungverja-
landi lagði hann stund á forn-
leifafræði, en nú er hann list-
málari, mikill málamaður og
talar fjölmörg tungumál.
Þótt hér hafi verið drepið á
það helzta í lífi þessa manns,
sem er 32ja ára, er þó eitm
mikilsverður þáttur ónefndur,
en það er þátttaka hans í ung-
versku byltingunni, sem gerð
var eins og enn er hverjum
manni í fersku minni, árið
1956, nánar tiltekið í október-
lok.
Ég hitti Joseph Simon að
máli meðan hann dvaldi hér í
vikunni, nýkvæntan og ham-
ingjusaman og bað hann að
rifja upp með mér ógnir bylt-
ingarinnar, sem enn hljóta að
vera þeim, er gegn þeim stóðu,
sem þær hafa gerzt í gær og
um það sannfærðist ég um leið
og Simon hefur mál sitt. Ógn-
_ irnar hljóta að hafa verið
djöfullegar.
— Ég var ritstjóri ungverska
stúdentablaðsins Egyetemi If-
juság (Háskólaæskan), en það
var gefið út í byltingunni. Ég
varð ritstjóri hinn 23. október
og þá var allt á huldu um það.
hvort byltingin hefði tekizr.
Daginn eftir hóf lögreglan skot
hríð á vopnlausa stúdenta og
þá skrifaði ég, ásamt öðrum
dreifibréf, þar sem fólkið var
kallað til vopna. Þá komu líka
Rússarnir og þá var öll von
úti.
Ég var dæmdur til dauða
fjarstaddur, vegna þessa dreifi-
bréfs, var síðan tekinn til fanga
_ en fólkið hópaðist saman fyrir
framan fangelsið, og voru J»á
fangarnir látnir lausir. Meðal
fanganna var Imre Nagy. Ég
hafði verið fulltrúi stúdenta-
ráðsins á þingum með Imre
Nagy og þekkti hann því vel.
Byltingin hafði þá heppnazt og
lífið var að byrja fyrir okkur,
en þá hinn 4. nóvember komu
þeir til baka. Þetta var daginn
fyrir Súez-deiluna, sem að
mínum dómi var hneyksli og
þar gripu Bandaríkjamenn inn
í, en við vorum of smáir til
þess að þeir létu til skarar
skríða okkur til hjálpar.
— Hve margir voru það, sem
leituðu ásjár í júgóslavneska
sendiráðinu?
— Þeir voru 14 með Imre
Nagy. Nagy var það skýr
stjórnmálamaður, að hann sá,
að það var miklu sterkara að
leita ásjár hjá kommúnistísku
sendiráði. Hefði hann leitað
ásjár í vestrænu sendiráði,
hefði hann verið stimplaður
fasisti og svikari við kommún
ismann.
Úr sendiráðinu stjórnaði
Nagy landinu um síma. Hann
var í stöðugu símasambandi
við Janos Kadar, sem var
hans bezti vinur, þótt hann
síðar léti myrða hann. Síðasta
vonin brást svo, þegar rúss-
neskir skriðdrekar streymdu
inn í Ungverjaland og við
höfðum engin vopn gegn
þeim, nema benzínflöskur.
Tító forseti túlkaði skoðanir
okkar fyrir umheiminum.
— Var Janos Kadar svo
mikið illmenni, sem af er
látið?
— Nei. Ég þekkti Kadar
persónulega. Það, sem gerir
hann að þeim manni, sem
hann er í dag, er hið rússneska
ægiafl, sem hann hefur yfir
höfði sér. Þegar ég, eftir fang-
elsisvistina, var leiddur fyrir
rétt, var það Kadar að þakka
að mér auðnaðist að komast
úr landi 1957. Kadar var já-
kvæðasti byltingasinninn áður
en Rússár tóku hann og það
sanna greinar, er hann reit í
byltingunni, en þegar Rússar
komu, sneri hann við blaðinu.
Hann hafði áður veríð pynta'5
ur af Rússum, vegna skoðana
sinna. Þannig er ástatt með
fleiri innan sovétskipulagsins i
dag. Ekki er langt síðan
Krúséff gat sagt það, sem hon
um lysti, en nú getur hann
ekki opnað munninn.
— Hvað um blaðið, sem
stúdentarnir gáfu út?
— Blaðið var áreiðanlega
mikilvægasta stoð fólksins, því
að byltingin byrjaði meðal
stúdenta, og það kom út í
nokkra daga. Þá gekk ég und-
ir fölsku nafni, hét Tomas
Kiss og skrifaði alla mína
pistla í blaðið undir því nafni.
_ Ég var tekinn til fanga
af Rússum og varpað í fang-
elsi, þar sem ég var pyntaður.
Ég var þar eitt ár sem póli-
tískur fangi, en var þá látinn
laus, og álít ég að persónuleg
kynni mín af Kadar hafi hjálp
að mér, þar eð ég var síðan
fluttur til austurrísku landa-
mæranna af rússneskum her-
foringja og handtekinn þar
sem sovézkur njósnari. Þar
kom mér til hjálpar landflótta
Ungverji, sem ég þekkti að
heiman og hann bjargaði mér
í þetta skipti.
— Hvernig stóð á því að
Kadar naut svo mikils trausts
Rússa?
— Rússarnir nota ekki hina
rétttrúuðu línukommúnista. Þá
rússnesksinnuðu klíku þekki ég
ekki, en Nagy var upprunninn
úr henni og hann hafði áður
verið langdvölum í Rússlandi
Hins vegar sá hann orðið gall »
hins sovézka kerfis og vildi t.d
ekki samyrkjubúskap í þeirri
mynd, sem hann birtist í Rúss-
landi. Slikur búskapur er
dauðadæmdur, enda eta Ung-
verjar ekki lengur brauð af
ungversku korni heldur kaupa
þeir korn frá Frakklandi og
Kanada. Eins er þetta í Rúss-
landi og það er vegna þess sem
Krúséff var sparkað. Imre
Nagy vildi koma á lýðræðí í
Ungverjalandi. Hann var ekki
fylgjandi kapítalisma, en vildi
frjálst, lýðræðislegt þjóðskipu
lag, sem hentaði ungverskum
aðstæðum.
— Þetta hafa verið miklir
örlagadagar?
— Já, og þegar haldið var,
að uppreisnin hefði tekizt,
ríkti bæði gleði og sorg í land
inu. Ég nam fornleifafræði og
í deildinni með mér voru 22
nemendur, en að lokinni bylt
ingunni lifðu ekki nema 13.
Nú er ástandið svo í landinu
að enginn þorir að syrgja hina
föllnu, það er b&nnað.
— Hefurðu ekkert samband
haft við Ungverjaland síðan
þú flúðir?
— Fyrir þremur árum
keypti listasafn í Búdapest af
mér málverk og olli það mikl
um umræðum meðal ráða-
manna, þar eð abstrakt-list er
bönnuð, en í sambandi við
þessi kaup fékk ég boð frá
ungverska menntamálaráðu-
neytinu um að koma til lands
ins, en ég þorði ekki, þar eð
ég hafði þá ekki fengið sænskt
vegabréf.
Síðastliðið ár fékk ég menn
ingarstyrk, einskonar lista-
mannalaun í Svíbjóð og elnn-
ig flutti ég nok /ra fyrirlestra
í útvarp og talað / þá að nokkru
leyti um póliti ca sögu. Eftir
fyrirlestrana h ingdi sendiráð
ið mig upp cg sögðust þeir
þar vera stolti .* af mér o.s.frv.
— Eru foreldrar þínir í Ung
verjalandi?
— Já, og hafa það fremur
slæmt. Þau hafa verið látin
gjalda þess, hversu virkan
þátt ég tók í byltingunni.
— Fréttir hér á Vesturlönd
um hafa að sjálfsögðu verið
óljósar af ^itburðunum bylting
arinnar?
— Já, mörg mikilvægustu
atriðin náðu aldrei vestur fyr-
ir, t.d. stóðu sovézkir stúdent-
ar með okkur í baráttunni, og
fyrir kom, að rússneskir her-
menn gæfu okkur byssur og
sovézkir höfuðsmenn og major
ar gáfu út dreifibréf meðal
hermanna, þar sem þeir voru
hvattir til að skjóta ekki á
óvopnað fólk, en það bar ekki
árangur eins og sagan sannar.
— Hvað heldur þú, að hafi
verið ástæðan fyrir bylting-
unni?
— Við valdatöku Krúsét'fs
losnar um böndin og hinn 22.
október var ákveðið.að stúdent
ar allra háskóla leggðu blóm-
sveig að minnismerki pólska
hershöfðingjans Bem, sem tók
þátt í ungversku byltingunni
gegn Austurríki 1848. Við hyllt
um hann þar við minnismerki
hans, en þessi athöfn var tákn-
ræn, þar eð fyrsta uppreisnm
gegn sovétskipulaginu var
gerð í Poznan í Póllandi. Á göt
unni voru milljónir manna og
þegar Erno Gerö, formaður
kommúnistaflokksins kallaði
stúdentana svín og nazista, kyn
slóðina, sem erfa skyldi landið
og hafði í 10 ár alizt upp undir
kommúnistiskri stjórn, tóku
þeir að syngja ungverska þjóð-
sönginn og skothríð byrjaði.
Þegar svo byltingin brauzt út
voru það stúdentar í pólitísk-
um fræðum við Lenínháskól-
ann, sem þjálfaðir höfðu verið
í hinum hreina rússneska anda,
sem stóðu bezt með okkur.
Þeim hafði verið trúað fyrir
byssum og þeir brugðust ekki
í.raun, segir Joseph Simon.
Við blöðum nú í 10 ára göml
um Morgunblöðum, þar sem
forsíða blaðsins er dag efiir
dag helguð hörmungunum í
Ungverjalandi og ■ ég þýði
helztu fyrúfsagnir fyrir Simon.
Sunnudag 28. október stendur
á forsíðu: „Gerö skotinn" og
ber blaðið austurrísku frétta-
stofuna APA fyrir fréttinni.
— Nei, sá var nú ekki skot-
inn — segir Simon — í dag
lifir hann góðu lífi í Ungvei'ja
landi. Hann er á eftirlaunun
og býr í stóru einbýlishúsi
skammt frá Búdapest. Þ.miug
hafa þeir það, sem eru í „hinni
nýju stétt“.
— mt
Joseph Simon og kona hans Gua, (Ljósm.: Ól. K. M.).
Enginn þorir að syrgja
hina föllnu, það er bannað
— segir fyrrum ritstjóri ungversks
byltingablaðs, Joseph Simon
Tilbúin ibúðahiis og sumarbústaðir
útvegum við frá Finnlandi.
Leitið upplýsinga hjá okkur.
Hjidjon ö.GLJflAonF
íbúð - Kennsla - Húshjálp
Tvær háskólastúdínur óska eftir 2—3 herbergja
íbúð, helzt sem næst Táskólanum. Lestur með skóla-
fólki og/eða nokkur húshjálp komur til greina.
Upplýsingar í síma 93-1534 í dag og næstu daga.
Sniðmeistari
Kvenfataverkstæði óskar að ráða til sín snið-
meistara fvrir kápu- og kjólaframteiðsiu. Stúlka
vön sniðningu með sniðhníf óskast einnig. Um-
sóknir merktar: „Kvenfatnaður — 4961“ sendist
afgreiðslu blaðsins sem fyrst.
Atvinnurekendur -
útgerðarmenn
Fertugur maður óskar eftir mikilli skrifsi ofuvinnu
eða verkstjórn í Reykiavík eða næsta nágrenni. Er
gagnkunnugur öllum bankaviðskiptum og erlendum
bréfaskriftum. Tilboð sendist blaðinu merkt:
„Vinnusamur — 4959“.
Verzlunarhúsnæði
við Laugaveg
á mjög góðum stað við Laugaveg, er eldra hús,
sem verið hefur ítoúð, til leigu. Húsið er um 60
ferm. að flatarmáli, 2 hæðir, kjallari. Góð að-
keyrsla og bílastæði. Húsinu mætti breyta í verzl-
unarhúsnæði, þannig að á 1. hæð, sem er götu-
hæð, væri verzlun, í kjallara lager og skrifstofur
eða léttur iðnaður á 2. hæð. Húsið leigist allt, eða
hvor hæð fyrir hig. — Lysthafendur leggi tilboð á
afgr. Mbl., merkt: „Góður verzlunarstaður — 4742“