Morgunblaðið - 21.09.1966, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 21.09.1966, Blaðsíða 17
Miðvikudagur 21 sept. 198® MORGUNBLAÐIÐ 17 Norejsbréf frá Skúla Skúlasyni: Oóðæri í Noregi Stóraukin iðn-framleiðsla — Meiri sjávar- aiurðir — Hagstceðari markaður erlendis — „Austankaldinn á oss blés" Nesbyen, 27. ágúst. AÐ gömlum vana heíur verið hljótt um stjórnmáladeilur í Nor egi núna sumarmánuðina. í>á er Stórþingið í fríi og engin laga- smíð gerð, sem geti valdi'ð stór- deilum. Ádeilur stjórnarandstóð- unnar snúast því einkanlega um framkvæmd gildandi laga og með ferð ýmsra mála — alveg eins og gerist og gengur í öllum þing- ræðislöndum. Þegar núverandi ríkisstjórn tók við völdum í Noregi, 12. október i íyrra. boðaði formaður stjórnarandstöðunnar að öflugri sokn mundi verða haldið uppi gegn henni. Og við og við minn- ir þessi formaður. ■ Trygve Bratteli, á þetta loforð sitt og aðalmálgagn Verkamannaflokks- ins flytur ádeilugreinar ■— aðai- lega um vanrækslusyndir Borten s órnarinnar. Aðalsyndin er sú, að núveranði stjórn hafi svikið loforð sitt um að stöðva verð- bólguna. — En þessari ákæru hefur stjórnin vísað á bug. Hún segist hafa lofað því, fyrir kosn- ingarnar í fyrra, að berjast gegn verðbólgunni og beita öllum til- tækilegum ráðum til þess að sú barátta bæri árangur. Hún hef- ur samkvæmt heimild frá Stór þinginu frestað framlögum á ýmsum greinum síðustu fjár- »aga, sem nema yfir 38 milljon krónum norskum, og þó það sé ekki nema dropi í ámukjafti ba dregur það samt ofurlítið úr pen ingarennslinu úr ríkissjóði. En hitt er ekki á valdi stjórnarinn- ar, a'ð stemma stigu fyrir si- hækkandi kaupgjaldi og sí- Ihækkandi vísitölu og verðlagi >ar yrði skynsemd allrar þjóð- ai nnar að koma til. Árum saman hafa ríkisstjórmr Noregs haldið því boðorði a lofti, að nauðsynlegt sé að tak- marka útlán bankanna til ýmára framkvæmda, til þess að draga úr peningaflóðinu. Það sem af ar ferli núverandi stjórnar hefur sú orðið reyndin. að útlánin fóru fram úr því, sem löggjöfum og framkvæmdavaldi þótti heppi- legt, og hefur þetta verið eitt af kæruatriðum stjórnarandstöð- unnr. Mergurinn málsins er sá, að það gerðist engin „bylting“ í Nor egi rneð stjórnarskiptunum i fyrrahaust. Bilið milli Verka- mannaflokksins og hinna fjög- urra borgaraflokka var nefnilega alls ekki breitt í samanburði við það sem gerðist í ýmsum þing- ræðislöndum, t. d. í Vestur- Þýzkalandi eða Bretlandi. í ut- anríkismálum var svo að segja öll þjóðin/á einu máli: hún var vestræn. Og í mesta stórmáli árs- ins sem leið: ellitryggingarmái- inu. var hún einhuga. En hvað sem öllum stjórnmál- um líður þá ei árferðið gott Noregi. Bölspár stjórnarandstöðu blaðanna um kreppu og atvinnu- leysi hafa reynzt öfugmæli, pvi að í mörg ár (síðan 1955) haia skráðir atvinnuleysingjar ekii verið jafn fáir og nú. í júní vinn- andi karlar og konur við fram leiðslustörf skráðir 1.134.500 og er það 16.300 fleira en fyrir 12 mánuðum. Þessi vöxtur kemur fram í aukinni kaupgetu. Á fym helmingi þessa árs óx verzlumn um 7%, en verðhækkunin varð 3%, svo að vörumagnið hefur aukizt svo um munar. Og hinn aukni vinnukraftur framleiðslunnar hefur einnig bor ið árangur með aukinni fram- leiðslu í iðnaði, landbúnaði og fiskveiðum. Tðnaðarframleiðslan hefur stóraukizt, landbúnaðurinn framleiðir meira en nóg til inn- lendra þarfa, en á við somu vani kvæði að etja og sá islenzki: að vera ekki samkeppnisfær á er- lendum markaði. Norskir bæna ur verða að leita alla leið til Japan til þess að koma osti sín- um og smjöri í peninga, og ræð- ur að líkum að sú verzlun se ekki ábatasöm Fiskveiðin hefur gefið mikinn ábata í ár, því að 1. júlí höfðu veri'ð fluttar úr landi fiskafurðir fyrir rúmar 700 milljónir n. kr. frá ársbyrjun, en það er 140 milljón kr. meira en í fyrra. Skógarafurðir hafa lengstum verið helzta útflutningsvara Nor- egs og numið nær fimmtungi af heildarútflutningi. En síðustu ar- in hefur útlendi markaðurinn verið svo óhagstæður fyrir papp- ír, tréni og timbur, að fyrirtæki sem framleiða þessa vöru hafa barizt í bökkum, og ekki bætti það úr að Bretar settu háan inn- flutningstoll á norskar vörur í hittiðfyrra, þvert ofan í EFTa- samningana. Sá tollur hefur að vísu verið lækkaður og lofað enda fara kröfurnar sem fólk gerir til ýmsra þæginda mjóg vaxandi, bæði í sveitum og kaup- stöðum. Ríkisstjórnin og einkabankarn ir sæta ámæli fyrir að lána of mikið út, og útlánin hafa það sem af er árinu farið talsvext fram úr því, sem ríkisstjórnn taldi æskilegt. En hér er úr vöndu að ráða. Blómlegt atvinnu líf krefst aukinna fjárfestinga og þessi árin fer fram endurskiD- un á fjölda iðngreina, sem verða að taka upp nýjar framleiðsluað ferðir til þess að forða sér fr r hruni. Þetta á bæði við þau fynr- tæki sem selja framleiðsluna úr landi og hin, sem aðallega fram leiða fyrir innlendan markað. Ýmiskonar hagræðing á sér stað og mörg fyrirtæki taka upp sam- vinnu og framleiða hvert um sig færri vörutegundir en áður, e.i í stærri stíl. Og síðan EFTA kom til sögunnar nær sú sam- vinna til fyrirtækja sem eru sitt í hverju landi. Þetta tollaafnáms- bandalag hefur nú starfað síðan 1. júlí 1960, ei innbyrðis toll-xr hinna sjö þátttökulanda voru lækkaðir um 20%. Samkvæmt áætlun skyldu þeir horfnir fyr- ir 1. janúar 1970, en reyndin og hafa lengi verið stærstu kaup- endur norskrar útflutningsvöru. Næstir koma Vestur-Þjóðverjar, þá Svíar og svo Bandaríkin. í gær birti norska hagstofan ýmsar tölur viðvíkjandi af- komu þjóðarinnar á fyrra helm ingi þessa árs. Tölurnar sýna aukna framleiðslu og aukna vex megun en jafnframt er verzlua- arhallinn á fyrra missiri þessa árs nær þrefalt minni en í fyrro á sama tíma, en það er einn á- rei'ðanlegasti góðærisvotturinn. Því að verzlunarhalla hafa Norðmenn alUaf, og hlutfalls- lega meiri en fiestar aðrar þjóð- ir. En verzlunarhalli og gjald- eyrishalli er sitthvað. Norðmenn eiga gjaldeyrislind sem heitir skipastóll, og hann sér fyrir þvi að jafna muninn milli þess sem þjóðin getur selt og hins, sem hún kaupir. Á þeim rúmum 20 árum, sem liðin eru frá stríðs lokum hefur engin atvinnugrein þjóðarinnar vaxið viðlíka ört >g siglingarnar. Fyrir strið átcu Norðmenn 4 milljón lesta flota, en af honum var miklu sökkt og annað úreltis, svo að í stríðslox in hafði hann rýrna'ð til helm- inga. En á því herrans ári 1966 kemst norski flotinn upp í 16 milljón lestir, og ekki er að vita hvort hann verður ekki orðinn 20 milljón lestii árið 1970. — í ár eru Norðmenn þriðja stærsci siglingaþjóð veraldar — aðems Bandaríkin og Bretland eru ofar Norðmenn hafa sannað. að þe.r eru í siglingum samkeppnisfær- asta þjóð í heimi. Þeir urðu a undan öðrum þjóðum í því að gera út tankskip, og það eru þessi skip sem einkum auka vóxt ^ X b V •> '• ^ N •• O. •■V V • sv s sss v hefur veri’ð að afnema hann ; nóvember nk. Má heita að þess' framleiðsla hafi hjakkað í sama farinu undanfarin þrjú ár og flestar tréni- og pappirsgerðir tapað, og eitt stórfyrirtækið í þessari grein varð að stöðva framkvæmdir í vor. En það sem af er þessu ári virðist blása byi- legar, og fyrstu sex mánuðina voru fluttar út skógarafurðir fyr ir 444 mill. n. kr., sem er miki i meira en í fyrra. Fyrrverandi ríkisstjórn var legið mjög á hálsi fyrir að vad rækja íbúðabyggingar og oft var bent á, að Noregur stæði öðruxu Noiðurlandaþjóðum ekki að baki i þessu tilliti. Svíar hafa byggt 12,4 íbúðir á ári fyrir hverja 1000 íbúa, Danir 8,5, Finu ar 7,9 og Norðmenn 7,5. Núvex- andi stjórn hefur heitið að greiða fyrir stórauknum bygg- ingarframkvæmdum og er fynr- sjáanlegt að allmiklu fleiri íbuð ir verða byggðar í ár en undan, farið, þó að hörkurnar í vetur tefðu talsvert fyrir framkvæmd- um. Má gera ráð fyrir að um eða yfir 30.000 íbuðir bætist árlegx við næstu árin. í stað kringum 25.000 áður. — En þa'ð er orðið dýrt að byggja í Noregi núna, og framlag það, sem íbúðar- kaupandi i byggingarfélagi verð ur að greiða, fer ört hækkandi. Ur Ouöbrandsdal varð sú, að þeir hafa lækkað hraðar, og eru nú að hverfa úr sögunni. Ýmis iðnfyrirtæki hafa að vísu orðið fyrir þungum bus ifjum vegna EFTA og orðið að breyta um starfshætti, en samt dylst engum að fyrir heildarhag þjóðarinnar hefur bandalagið gert ómetanlegt gagn. Meðul margs annars má benda á þaj fríðindi, sem Norðmenn njóta að því er snertir sölu á fiski til Bretlands. Norski fiskurinn er svo að segja tollfrjáls — en ís- lenzkir fiskframleiðendur verða að taka á sig háan toll til þess að geta keppt. Engum Norðmanni dettur i hug að leggja niður EFTA, nema þvi aðeins að þetta samband rynni inn í EEC, með þeim kjöx um, sem yrðu til bóta frá p>i sem nú er. En reynslan hefui sýnt, að samvinnan innan se< EEC-landa hefur reynzt svo ert- ið, að engar líkur eru til að EFTA gæti orðið aðili að þeirx’i samvinnu í brá'ð. Stærsta EFTA- landið, Bretland. hefur lengi ver- ið vonbiðill með bónorð sitt í EEC og eiginlega fengið smánar- legt hryggbrot hjá sumum aðil um þessara samtaka. Meðan svo stendur munu Norðmenn ek.<i hafa í huga að hefja neitt bón- orð, eins og skiljanlegt er aí beirri staðreynd, að Bretar eru norska flotans. Núna í vikunni var hleypt af stokkunum austur í Japan stærsta skipi sem nú er á floti í heiminum. Það er 179 000 lesta skip, en eigandinn tr norskur og heitir Sigvald Berge- sen jr. & Co. Félag hans á nu smí'ðum nokkur fleiri skip af álíka stærð en þau verða smíðuð í Noregi! „Rosenberk mek. Verk sted“ í Stavanger getur smíðað 200.000 lesta skip! „Ef við kynnum ekki að sigia. og ef við hefðum ekki notað vatnsorkuna, stæðum við í sömu sporum í dag og yið gerðum 1880“, sagði Gunnar Knudsen við mig í viðtali sem ég átti við hann ári'ð 1925. Hann hafði þá um langt skeið verið sá stjórnmáia- maður, sem mest bar á — hafði verið forsætisráðherra löngum a stríðsárunum og „réð einn öllu ‘ í vatnsvirkjunarmálum Noregs um skeið, m. a. því, að Noxð menn fóru af alefli að virkja fallvötnin. Sjálfur var hann bæði skipaeigandi og iðjuhöldur, en hvort tveggja í smáum stíl í sam anburði við það, sem gerist í dag. — í dag er iðnaðurinn or'ðmn langstærsta atvinnugrein Nor- egs, og allur aðalútflutningur hans byggist á framleiðslu, sem krefst stórmikillar orku. Tii dæmis má netna ál og nikke!' hárefnin í þetta verður að flycia inn, en samt borgar það sig a8 flytja inn nikkelmálm frá Kaa- ada, vinna hann í Noregi og senda hann aftur til sama lanoLs, og er Kanada þó auðugt að vatns orku. En útflutningur áls og nikkels frá Noregi nam í hittið- fyrra yfir 6 milljarð íslenzkum krónum. Og annar efnivöruiðn- aður, svo sem áburður og plast. járnbræðsla og önnur vinnsla. sem byggist á ódýrri orku, skilar hátt upp í 1500 millj. n. kr., eða Vs af heildarútflutningi þjóðar- innar, miðað við árið 1964, en yngri skýrslur hef ég ekki við höndina. Gömlu stjórninni" — Gerhard sens — var oft legið á hálsi fynr það, að hún hlynnti um of að iðnaðinum í landinu, eða réttara sagt léti iðnaðinn „herja á land- búnaðinn". Flóttinn úr sveitinni hefur verið áberandi fyrirbrigði í Noregi undanfarna áratugi. alveg eins og á Islandi, en sveit irnar þó þrátt fyrir fólksfækkun framleitt meiri mat handa þjoð- inni en áðúr. En Norðmenn hafa viðurkennt, að jarðvegur lands- ins og loftslag sé ekki sam- keppnisfært til að framleiða mat handa öðrum þjóðum, en hins- vegar fjölmargt annað. sem út- lendingar vilja kaupa fyrir gott verð. Þannig hefur landbúnaðar- og fiskveiðiþjóð smámsaman breytzt í iðnaðarþjóð. En þetta, að hún gat gert það. byggðist fyrst og fremst á því, að hún átti vatnsorku. Og margt er likt með skyldum — bæ'ði að því er snertir þjoð og land. Eins og nú horfir við er íslenzk mold ekki líkleg til að framleiða útflutningsvöru. ís- -enzk fiskimið hafa gefið þjóð- inni „afl þeirra hluta sem gera skal“ undanfarna hálfa öld. en nú heyrast aðvörunarraddir þeirra góðu manna, sem bezt .vita, um að aðal-fiskistofninum * landgrunninu við ísland sé hætta búin vegna ofveiði — rányrkju. Fyrir átta árum lét norskur maður sér það um munn fara, að íslendingar hefðu stigið „et frækt skritt" er þeir lögleiddu 12 mílna landhelgina, en síðan hafa aðrar þjó'ðir farið að for- dæmi Islendinga og stigið þetta svokallaða „frekju-skref“, því að það sýndi að þið voruð forsjalli en allir aðrir“, sagði góður og gamall fiskifræðingur — gamalí formaður frá Álasundi við mig nýlega. Hann sagðist hafa verið í Lófót í 27 ár á sild við ísland í 22 ár og á línuveiðurum „út af Hornafirði" í 16 ár. Ég reiknaði þetta saman í huganum og taid- ist til að þetta yrðu samtals 35 ár, og ympraði eitthvað á því að hann hlyti að hafa stundað ís- landsveiði frá því að hann fædd- ist, því að mér sýndist hann ekxi vera nema kringum 65 ára. „Æ- æ, ég er ekki nema 63. En eftir vertíðina i Lófót fór ég oft á sílú — ég var „stór danskavaler" á Sigló þegar ég var ungur. En svo fór sildin þaðan, og ég líka. Ég hef ekki verið á balli á Sigla- firði síðan ég var á fertugsaldn. Og nú eru þær orðnar fimmtugar og allar orðnar ömmur. elsKu kærusturnar minar. — Ef síldxn hefði ekki verið svona svikjl, væri ég kannske kominn í bæj- arstjórn og orðinn afi — á Siglu- firði“. Úr þessu léttara hjali fiski- mannsins, sem kannske hefði orð ið Siglfirðingur. eins og fleiri góðir Norðmenn, vík ég bréfinu til þess efnis sem að umtali hef- ur orðið í norskum utanríkismál- um. Undaníarnar vikur hafa rúss nesku blöðin þau er almenning- ur erlendis veit að séu til, ham- ast á því að flytja skammargrein ar um Noreg. og saka stjórmna um andstöðu gegn Sovét, og kalla hana vmist „óvinsamlega“ eða „fjandsamlega”. Það eru „Pravda“ og „Xsvestija“ sem hafa orði'ð þar, og beina geirum sín- 1 um aðallega gegn hægriblöðun- um í Noregi, en undirrót þess- arar árásar mun vera sú, að í sumar opnuðu Rússar landa- mærabómuna við Boris Gleb jg buðu norska túrista velkomna þangað — ekki til Rússlands að vísu, heldur á mjög takmarkað svæði. í tyrrasumar var sams- konar „ferðamannaleið" opin Framhald á bls. 13

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.