Morgunblaðið - 19.10.1966, Blaðsíða 17

Miðvikudafiftir 19 okt. 19M
MORCUN BLAÐIÐ
17
UM BÆKUR
Skugginn af skáldinu
Davíð Stefánsson
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi: SÍÐUSTU LJÓÐ.
308 bls. Helgafell Reykja-
vík 1966.
SÚ var tíðin, að litið var á Davíð
Stefánsson sem persónugerving
ungrar, óþreyjufullrar, ástríðu-
heitrar og að sumu leyti óráð-
pæginnar skáldakynslóðar. Fram-
andi ljómi lék um nafn hans.
Ljóð hans báru með sér ilmhöfg-
an vorblæ frá sólheitum strönd-
um:
Stormurinn liggur frá landi.
Brimið brotnar við naust.
Ég kom að sunnan í sumar
og sigli í haust.
Bænir aftra mér ekki.
Ég hegg á helgustu bönd, —
yfirgef ástvini mína
og æskunnar heimalönd.
Af skipinu horfi ég heim . . .
Faðir, fyrirgef mér.
Kvæði mín eru kveðjur.
Ég kem, og ég fer.
Svona orti Davi'ð á yngri árum.
Er ljóðið ekki nógu magnað? Er
það ekki eins og andstæða alls
þess, sem er gamalt, staðnað,
feyskið í mannlífi og þjóðlífi?
Getur nokkur ort svona nema
ungur, tilfinninganæmur, skap-
heitur og — frjáls förusveinn.
Spurningum þessum þarf ekki
að svara. Það nægir að minna á,
að Davíð kvað sig beint inn í
hjörtu þjóðarinnar. Jafnaldrar
hans skildu hann líklega bezt,
því þeir mátu hann mest. En öll
þjóðin las Ijóð hans og endurgalt
honum með þeim bragarlaunum,
sem hún átti veglegust: þjóð-
skáldsheiti.
En tímarnir breytast. Föru-
sveinninn Davíð Stefánsson gerð-
ist þreyttur á ævintýri hins
frjálsa lífs, dró skip sitt í naust
og varð upp frá því heimakært
skáld. Ástríðan, sem ólgaði í fyrri
Ijóðum hans, varð að kaldri og
þungri undiröldu. f stað jákvæðs
skaphita tók nú að gæta nei-
kvæðrar beizkju, óánægju og
tortryggni gagnvart nýrri sam-
tíð, sem skáldið virtist ekki eiga
neina samleið með. Tími skálds-
ins var liðinn hjá, temps perdu.
Skáldið gerðist íhaldssamt, ugg-
andi um samtfð og framtíð, virð-
nndi lifnaðarhætti horfinnar tíð-
ar sem hina einu sönnu.
Bryddir viða á þeim viðhorfum
í síðari Ijóðabókum skáldsins.
Ljósari urðu þau í ritgerðasafn-
inu Mælt mál, einkum í Bréfi til
tippskafnings, og ekki fara þau
á milli mála í Síðustu ljóðum
skáldsins, þeim sem sér um ræðir.
í fyrsta kvæði bókarinnar, Blóm-
inu eina, sem ort er í minningu
Hallgríms Péturssonar, getur
ekáldið t. d. ekki við bundizt að
spyrja:
Á fólkið að sækja fræðslu til
þeirra manna,
gem fremja hin andlegu morð?
Hverjir fremja hin andlegu
mor’ð? Sérhver almennur lesandi,
sem lítur á þetta kvæði, hlýtur
að velta þeirri spurningu fyrir
sér. En skáldið leysir ekki úr gát-
unni, því miður.
Ég segi því miður, af því sá er
einmitt ljóðurinn á ádeilu skálds-
ins, að henni er óvíða stefnt að
augljósu marki. Fyrir bragðið
verður ádeilan dauf, ómarkviss,
leiðinleg, og minnir um of á nöld
ur óánægðs borgara. Skáldið er
óánægt með samtíð sína og send-
ir henni tóninn, hleður skeyti sín
sterkum orðum, en hagar máli
sínu svo almennt, a’ð óþarft ger-
ist að standa við stóru orðin. Því
skáldið er, þegar öllu er á botn-
inn hvolft, orðið þreytt: „Ég eld-
ist, drottinn, orð mín gerast
þung.“
Og formið, sem var í upphafi
svo snilldarlega lagað fyrir tján-
ing ungs farandskálds, kiknar
undir alvörunni. Skáldið, sem
áður lét lífsorkuna ólga í ljóði
sínu, horfir nú inn í skuggann:
Er nokkrum sú leikni lagin
að læðast út fyrir bæinn
og flýja sjálfan sig?
Skuggi þinn dökknar á daginn
og dauðinn eltir þig.
Þú flýrð hvorki vetrarvindinn,
sem vælir og framhjá þýtur,
né myrkrið, sem hug þinn hylur,
né hundinn, sem urrar og bítur.
Þó finnir þú spor í fyrstu,
þá fylla þau mjöll og skari.
Villtur spyrð þú til vegar
í von um, að enginn svari.
Svo opnast þér auðnin mikla,
þinn einasti griðastaður.
Þar lætur þú nótt, sem nemur,
nafnlaus og hrjáður maður.
Hár þitt mun gisna og grána,
ganga þín breytist í flótta.
Þú sérð stjörnur á stangli
og storkandi gulan mána,
sem vekur þér ugg og ótta.
Þetta er fyrsti hluti kvæðis,
sem heitir Skugginn. Nafnið
kann að gefa nokkuð til kynna:
er þetta kvæði ekki eins og
skuggi í samanburði við mörg
þau kvæði, sem Davíð orti á fyrri
árum, þegar honum tókst bezt
upp? Þó er þetta kvæði í tölu
þeirra Síðustu ljóða, sem liprast
eru ort.
Ráða má, af sumum kvæðum
bókarinnar, áð skáldið telur sig
vera misskilið af samtíð sinni.
Ég tilfæri hér sem dæmi kvæði,
sem Skapadómur kallast:
Þó vindur slíti blað af bjarkar-
grein,
þá blómgast stofninn, hár og
morgunglaður.
Það gerir engu gömlu skáldi
mein,
þó gangi fram hjá þóttafullur
maður.
Við breytum hvorki um stefnu,
1 stíl né róm,
er stormur blæs, og hús vor
regnið lemur.
En stundum hljóta skáld þann
skapadóm
að skrifa fyrir öldina — sem
kemur.
Þeim lærist fljótt að látast ekki
sjá,
að letrin hæða nokkrir angur-
gapar.
Við gefum orðum líf, sem lifa þá,
og lútum þeim, sem heiminn
endurskapar.
Freistandi er að bera þessi Síð-
ustu Ijóð Davíðs saman við kvæði
hans frá fyrri árum, því saman-
burðurinn er þó alltaf leyfilegur.
Hins ber auðvitað um ieið
að minnast, að enginn saman-
burður Xeiðir til sjálfkrafa niður-
stöðu. Og enn viðsjárverðara er
að gefa sér niðurstöðu, áður en
borið er sa-man, því aldrei er að
vita, hvað sambærilegt reynist.
Setjum tvo t. d., að við göng-
um -út frá því sem gefnu, að lífs-
nautnakveðskapur sé betri en
kveðskapur um dauðann — þá
erum við þar með horfin út fyrir
svið sjálfs skáldskaparins; niður-
staðan, ef einhver verður, lýtur
þá að allt öðru sviði. Byrji skáld
að lofsyngja lífsgléðina og takist
vel, snúi svo við blaðinu og yrki
síðan um daprari hliðar lífsins,
kunnum við að lofa hinn fyrr-
nefnda kveðskap, af því hann
fjallar um lífsgleði, en lasta hinn
síðarnefnda, af því hann fjallar
um dapurlega hluti. En þar væð-
um við í svipaðri villu og leik-
dómari sá, sem hældi þeim leik-
endum einum, sem léku gott
fólk, og hallmælti að sama skapi
hinum, sem gengust inn í gagn-
stæð hlutverk.
Davíð Stefánsson skoðar lífið
og tilveruna frá allt öðru sjónar-
horni í síðari kvæðum sínum
heldur en í hinum, sem ort voru
fyrr á árum. Og lái honum eng-
inn. Fjarri fer því, að hin síðari
lífsskoðun hans sé óskáldlegri
hinni fyrri. Staðreyndin er nú
samt sú, engu sfður, að skáldið
hefur ekki megnað að blása
lífi í síðari yrkisefni sín
líkt því sem í yrkisefni
sinna fyrri ára. Andinn hef-
ur brugðizt skáldinu. Það gerir
ekki heldur til sjálfs sín sömu
kröfur og áður. Ef til vill var or-
sökin sú, að yrkisefnin væru því
ekki nógu hugleikin. Ef til vill
var því öfugt farið — ef til vill
var vanmátturinn gagnvart form-
inu orsök, en dapurleg viðhorf
afleiðing. Er ekki þeim mun for-
vitnilegra að velta þeim spurn-
ingum fyrir sér, að viðhlítandi
svara er ólíklega að vænta.
Nú er Davíð Stefánsson allur.
Næst skal
TILRAUNASVIÐ Þjóðleikhúss-
ins í Lindarbæ hefur nú verið
starfrækt hátt á annað ár, síðan
í janúar 1965, og gegnt þörfu
hlutverki í leiklist höfuðstaðar-
ins, þó ekki hafi allar tilraunir
þar orðið til fjár. Á sunnudags-
-kvöldið var frumsýndur í Lind-
arbæ sjónleikurinn „Næst skal
ég syngja fyrir þig“ eftir enska
höfundinn James Saunders, og
má segja að með þeirri sýningu
Hann skilaði miklu og góðu dags-
verki. Hann var einn þeirra
manna, sem auðguðu líf samtím-
ans, gerðu það innihaldsríkara,
skemmtilegra. Með beztu ljóðum
sínum varpaði hann töfrabirtu
yfir svið mannlífs og skálpskap-
ar. Verk hans munu standa.
Og að sjálfsögðu stöndum við í
jafnmikilli þakkarskuld við þjóð
skáldið og virðum minning þess
jafnmikils, þó það gerðist að lok-
um þreytt á göngunni og tækist
sé með vissum hætti brotið blað
í sögu Lindarbæjar. Sýningin va.r
ekki að stilla strengi sína eins
vel og því tókst bezt, meðan það
var í blóma lífsins.
Síðustu ljóð Davíðs fegra ekki
myndina af skáldinu. En þau
stækka hana eilítið, gera hana
fjölbreyttari. Vera má, að þau
komi að einhverju gagni bók-
menntafræ'ðingum framtíðarinn-
ar, þegar verk skáldsins verða
sem heild brotin til mergjar, og
var þá til nokkurs unnið.
í flestu tilliti ákaflega fróðleg og
leiddi meðal annars í ljós, hvað
gera má úr erfiðum viðfangsefn-
um með einbeittri og hugkvæmri
leikstjórn. Kevin Palmer vann
hér annan eftirminnilegan sigur
(hann sviðsetti „Ó, þetta er
indælt stríð“ á liðnu vori), og ber
að fagna því, að þessi djarfi og
fjölhæfi leikstjóri hefur verið
ráðinn að Þjóðleikhúsinu vetur-
langt. Er sérstök ástæða til að
brýna þá, sem bera góða leiklist
fyrir brjósti, til að sjá þetta sér-
stæða leikhúsverk.
„Næst skal ég syngja fyrir
þig“ er við fyrsta tillit nokkuð
sunduríaust verk, fullt af djörf-
um leikbrellum, gneistandi kímni
og flóknum vangaveltum. Kjarni
þess er samt harla einfaldur.
Hópur leikara kemur saman til
að setja á svið andlát einstæð-
ings, sem kveður heiminn 84 ára
gamall, eftir að hann hefur lifað
hálfa ævina í fullkominni ein-
angrun. Saga þessa manns, svo
einhæf sem hún er, er tekin beint
úr veruleikanum, en hún verður
höfundi og persónum hans til-
efni áleitinna spurninga: Hver
var þessi maður? Hvert var inn-
takið í lífi hans og tilgangurinn
með því? Skipta örlög hans aðra
menn máli?
í sjálfu sér er þetta efni hvorki
sérlega frumlegt né fallið til leik-
rænna átaka. En aðferð höfund-
Framhald á bls. 11
Sverrir Guðmundsson (Maff) og Ævar Kvaran (einbuinn) í
fyrra þætti.
Erlendur Jónsson.
Þjóðleikhúsið — Lindarbœr
ég syngja fyrir þig
Hofundur: James Saunders
Leikstjóri: Kevin Palmer
Leikmynd: Llna Collins
Þýðandi: Oddur Björnsson