Morgunblaðið - 03.12.1966, Blaðsíða 19

Laugardagur 3. des. 1966
MORCUNBLAÐIÐ
19
700 ára minning
Finnbogi G. Lárusson
RÉTTT h,undrað ár em nú liðin
frá fæðingu Finnboga G. Lárus-
sonar kaupmanns, sem jafnan
var kenndur við Búðir á Snæ-
fellsnesi. Finnbogi var fæddur
2. des. 1-866 á Mánaskál í Vind-
hælishreppi í Húnavatnssýslu.
Foreldrar hans voru Lárus Finn
ibogason og Guðrún Danívals-
dóttir. Ekki naut Finnbogi upp-
eldis foreldra sinna í æsku, en
var tekinn í fóstur af Guðmundi
Erlendssyni og Hólmfríði Stef-
énsdóttur, er þá bjuggu að Litla
Vatnsskarði í Húnavatnssýslu.
IMeð fósturforeldrum sínum
fluttist Finnbogi suður á Akra-
*ies og dvaldist þar til 28 ára
aldurs. Strax í uppvexti kom
fljótlega í ljós framsækni og
dugnaður Finnboga.
Hann aflaði sér þekkingar
imeð lestri góðra bóka, því að á
þessum tíma var ekki um neina
almenna skólamenntun að ræða.
íyrsti* drættirnir til stafagerð-
ar voru oft dregnir á hrímað
evell, með smalapriki. Fór þó
bvo í lokin, að Finnbogi skrifaði
fagra og fastmótaða rithönd og
náði þeirri sjálfsmenntun, sem
dugði, og aldrei brást í viðburða
ríku ævistarfi.
Á Aikranesi stundaði Finnboigi
sjómennsku. Eignaðist bát og
gerðist sjálfur formaður og sjó-
garpur mikill, þótt ungur væri,
enda græddist honum nokkurt
fé á þessum árum.
Fósturforeldrum sínum veitti
Finnbogi aðstoð, er aldur færð-
ist yfir þau, og greiddi þar með,
af trúmennsku og drenglyndi,
fósturlaunin.
Til Eeykjavíkur fluttist Finn-
bogi 1-894 og gerðist starfsmað-
ur hjá Edinborg, sern þá var
ein þekktasta verzlun í Reykja-
vík. Þetta sama ár giftist hann
Björgu dóttur Bjarna Björnsson
ar á Bakka í Reýkjavík og Guð
bjargar Bjarnadóttur konu hans.
En ekki varð dvölin við búðar-
störfin í Reykjavík löng. At-
hafnaþrá hins unga manns fór
að segja til sín.
Með hina ungu konu sína
flutti Finnbogi frá Reykjavík
1898 til Gerða í Garði, og hóf
þar eigin atvinnurekstur, bæði
búskap og útgerð. Fékk verzl-
unarleyfi og stofnaði þar verzl-
un fyrstur manna, og þar með
voru Gerðar orðnir löggiltur
verzlunarstaður.
Með atvinnurekstri Finnboga,
og kornu þeirra hjóna til Gerða,
gjörbreyttist afkoma fólksins í
hreppnum. Mikil atvinna varð
við útgerð Finnboga, og verzl-
unin óx til mikils hagnaðar fyr-
ir fólkið, sem áður hafði haft
mjög nauman skerf.
Má hiklaust telja, að koma
Finnboga til Gerða, starf hans
þar og dugnaður við marghátt-
aðan atvinnurekstur, hafi orðið
þessu afskipla byggð'arlagi til
mikils gagns í frumvexti þess.
Árið 1906 hætti Finnbogi at-
vinnurekstri sínum í Gerðum og
fluttist með fjölskyldu sína vest
ur á Snæfellsnes. Keypti hann
stórbýlið Búðir á sunnanverðu
Snæfellsnesi, og hóf þar búskap,
útgerð og verzlun. Þar bjó hann
til ársins 1914, er hann fluttist
aftur til Gerða, en hélt þó áfram
búskap og atvinnurekstri að
Búðum.
Ekki er mér kunnugt, hvað
olli þeirri ráðabreytni Finnboga
að flytja til Gerða frá Búðum.
En þessi för að Gerðum færði
Finnboga mikla lífsreynslu og
mótlæti, og varð því dvölin þar
skemmri, en ætlað var í fyrstu.
í Gerðum deyr Björg kona hans,
eftir 20 ára sambúð þeirra hjóna.
Á samvistarárum sínum höfðu
þau eignast 11 börn, þar af eru
nú 5 á lífi. Björn, f. 1903, odd-
viti og kaupm. í Gerðum, Auð-
ur f. 1904, frú, Reykjavík, Jón
f. 1907, tryggingarmaður Rvík,
Guðmundur f. 1910, pípulagn-
ingam-eistari, Rvík, Ingólfur, f.
1911, húsasmíðameistari, Rvík.
Hafð,i heimili þeirra hjóna,
bæði á Búðum og í Gerðum ver
ið rómað fyrir myndarskap,
rausn og góðleik gagnvart öll-
um, sem til þeirra leituðu, en
nú sky-ggði skuld fyrir sjón hins
einmana og harmilosta manns.
Eftir lát konu sinnar festi
Finnbogi ekki yndi í Gerðum.
Hann fluttist aftur til Búða
1916, en þangað hafði hann flutt
lík konu sinnar til greftrunar.
Á Búðum bjó Finbogi með mikl
um myndarbrag til ársins 1926.
Riak hann þar stórbú, enda jörð-
in með mestu kostajörðum á
Snæfellsnesi. Jók hann heyfeng
jarðarinnar m-eð mikilli áveitu á
óræktarflóa, sem breyttist skjótt
í víðáttumikið og grasgefið á-
veitusvæði, þar sem heyfengur
varð árviss og fljóttekinn. Tun
jarðarinnar var sléttað og stækk
að. Auk endurbyggingar á öll-
um útihúsum, byggði Finnbogi
stórt íbúðarhús á Búðum, sem
stendur þar enn og vitnar um
höfðingsskap og stórhug athafna
mannsins', I þessu húsi er nú
starfrækt eitt vinsælasta og
þekktasta sumargistihús lands-
ins.
Á Búðum rak Finnbogi út-
gerð á litlum vélbátum. Verkaði
hann fiskinn sjálfur og veitti
þar með fjölda fólks í nágrenni
Búða atvinnu. Hann var mikill
umbótamaður hvað snerti alla
útgerð, og fékk viðurkenningu
fyrir góða verkun, á útflutnings
vörum, þrátt fyrir ýrnis erfið
skilyrði, sem þá var við að etja,
en enginn kannast nú við né
þekkir, vegn-a breyttra tíma.
Til hagsbóta fyrir bændur í
nærliggjandi sveitum keypti
Finnbogi afurðir þeirra og starf
rækti sláturhús á Búðum. Var
kjöt og gærur saltað til útflutn-
ings. Jók þetta að sjálfsögðu
verzlun Finnboga, sem jafnan
gætti þess að hafa góðar vör-ur
og stilla verði þeirra í hóf.—
Á Búðum giftist Finnbogi síð-
ari konu sinni, Laufeyju, dóttur
Einars Þorkelssonar, síðar skrif-
stofustjóra Alþingis, og konu
hans Katrínar Jónsdóttur ætt-
aðri af Snæfellsnesi. Er Laufey
enn á lífi, búsett í Reykjavík.
Með síðari konu sinni Eignaðist
Finnbogi 5 börn og eru 4 þeirra
nú á lífi: Björg, f. 1921, frú
Ólafsvík, Þorbjörn, f. 1926, skip
stjóri, Eyrarbakka, Hrafnkell f.
1924, skrifstofum. Rvík, Danival,
f. 1930, bifvélavirki, Hafnarfirði.
Árið 1926 selur Finnbogi Búð-
ir og hættir þar öllum atvinnu-
rekstrL Sama ár flytzt hann til
Ólafsvíkur og kaupir eignir
Proppé-bræðra, sem þá urðu að
hætta starfsemi sinni þar, vegna
fjárhagsörðugleika. Með kaup-
um á þessum eignum, verzlunar
húsi og fiskverkunarstöð tryggði
Finnbogi sér aðstöðu til verzl-
unar og fiskverkunar á nýjum
stað og umhverfi. Hann kom vel
fjáður til Ólafsvíkur og hugði
gott til veru sinnar þar. En
breyttir tímar fóru í hönd. Verð
fall afurða og kreppan, sem eng-
inn vissi hvaðan kom, skall yfir
landið, og fengu íbúar Ólafs-
víkur þar vel sinn hluta útilát-
inn.
Á þessum erfiðu árum rata
Finnbogi verzlun sina af miki-
um hyggindum, og kom þá löng
lífsreynsla frá fyrri árum, þar
að góðu haldi. Varðist hann fjár
hagslegum áföllum af karl-
mennsku og þrótti, að hætti sæ-
garpsins. Eins og svo oft áður
veitti hann mörgum atvinnu,
sem þurfandi var, og eigi brást
það heldur, að í búð hans var
varan með lægra verði en ann-
ars staðar. Jók þetta vinsældir
sem fyrr, og var vel þegið, eiota
um af þeim, sem margt skorti,
á þrengingar- og tekjurýrura
tímum, en marga höfðu að fæða
og klæða.
Verzlun sína og fiskverkunar-
stöð í Ólafsvík starfrækti Finn-
bogi til ársins 1943. Seldi hann
þá eignir sínar samvinnufélagi,
sem þá var nýstofnað í Ólafs-
vík. Var þá heilsa hans tekin að
bila, og starfskraftar að þrot-
um komnir, eftir langt og mikið
ævistarf.
Finbogi andaðist í Ólafsvík f
júlí 1945, og var lagður til
hinztu hvílu að Búðum, við hlið
fyrri konu sinnar. í minningar-
grein, sem þá var skrifuð um
Finnboga, var meðal annars
þannig að orði komist:
„Með Finnboga G. Lárussyni
er fallinn í valinn merkur at-
orku- og dugnaðarmaður, s-em
Framhald á bls. 20.
4
LESBÓK BARNANNA
Hrolnkelssago Freysgoða
Agúst Sigurðsson teiknaði
„Sé ek,“ segir Þor-
geirr, „hversu þér er gef
*t, at þú vilt veita þess-
um mönnum. Nú mun ek
eelja þér í hendr goðorð
mitt ok mannaforráð. ok
haf þú þat, sem ek hefi
haft áðr, en þaðan af höf
um vit jöfnuð af báðir,
ok veittu þá þeim, er þú
villt.“
sem ferr, ef þú villt.“
Þorkell mælti: „Þess eins
bið ek, at mér þykkir
betr, at veitt sé.“
„Til hvers þykkjast
þessir menn færir,“ segir
Þorgeirr, „svá at fram-
kvæmð verði at þeirra
máli.“
„Svá er, sem ek sagði
í dag, at styrk þurfum
raun. Gangið nú heim ota
verið kátir, af því at
þess munuð þit við þurfa
ef þit skuluð deila við
Hrafnkel, at þit berið
ykkr vel upp um hrið,
en segið þit engv:m
manni, at vit höfum lið-
veizlu ykkr heitit ykkr.“
Þá gengu þeir heim til
búðar sinnar, váru þá ei
teitir. Menn undruðust
þetta allir, hví þeir hefði
svá skjótt skapskipti teta
it. þar sem þeir váru ó-
glaðir, er þeir fóru heira
II. Sámr gerði Hrafn-
kel sekan.
Nú sitja þeir, þar til
dómar fara út. Þá kveðr
Sámr upp menn sína ota
gengr til Lögbergs. Var
þar þá dómr settr. Sámr
„Svá sýnist mér,“ seg-
ir Þorkell, „sem þá mun
goðorð várt bezt komit,
er þú hafir sem lengst.
Ann ek engum svá vel
sem þér at hafa, því at
þú hefir marga hluti til
menntar um fram alla
oss bræðr, en ek óráö-
inn, hvat er ek vil af
mér gera at bragði. En
þú veizt, frændi, at ek
liefi til fás hlutazt, síðan
«k kom til íslands. Má
ek nú sjá, hvat mín ráð
eru. Nú hefi ek flutt sem
ek mun at sinni. Kann
vera, at Þorkell leppr
komi þar, at hans orð
verði meir metin.“
Þorgeirr segir: ,Sé ek
nú, hversu horfir,
frændi, at þér mislíkar,
en ek má þat eigi vita,
ok munum vit fylgja
þessum mönnum, hversu
vit af höfðingjum, en
málaflutning á ek undir
mér.“
Þorgeirr kvað honum
þá gott at duga, — „ok
er nú þat til at búa mál
til sem réttligast. En mér
þykkir sem Þorekll vili,
at þit vitið hans, áðr
dómar fara út. Munuð
þit hafa annathvárt tyr-
ir ykkr þrá nökkura hug
an eða læing enn mOJr en
áðr ok hrelling oleskap-
gékk þá djarfliga at dóm
inum. Hann hefr þegar
upp váttnefnu ok sótti
mál sitt at réttum lands-
lögum á hendr Hrafn-
keli goða, miskviðalaust
með sköruligum flutn-
ingi. Þessu næst koma
þeir Þjóstarsynir með
mikla sveit manna. AUir
menn vestan af landi
veittu þeim lið. ok sýnd-
ist þat, at Þjóstarssynir
váru menn vinsælir.
10. árg. Ritstjóri: Kristján J. Gunnarsson. 3. des. -1966
Blaðurskjóðan
EINU sinni fyrir langa
löngu bjó maður nokkur
með konu sinni, Taitínu.
Hún var hræðileg blað-
ursskjóða, sem ekki gat
þagað yfir nokkrum
sköpuðum hlut. Væri
henni trúað fyrir
nokkru, leið ekki á
löngu þar til allt þorpið
vissi það.
Dag nokkurn fór mað-
urinn út í skóg að grafa
upp greni, sem úlfar
höfðust við L og fann
hann þá fólginn fjársjóð.
‘Hann hugsaði þá með
sjálfum sér: „Hvað á ég
nú að gera? Strax og
kona mín veit um þetta
verður ekki um annað
talað í allri sveitinni.
Fréttin mun berast til
eyrna landeigandans og
ég mun verða neyddur
til að afhenda honum all
an fjársjóðinn."
Hann hugsaði lengi
um, hvað til bragðs
skyldi taka og að lokum
datt honum ráð í hug.
Hann gróf fjársjóðinn
niður á afviknum stað,
sem hann setti vel á sig
og hélt síðan heim. Þeg-
ar hann kom að ánni vitj
aði hann um netið, sem
hann hafði lagt þar dag-
inn áður og fann í því
vænan urriða. Hann tók
fiskinn úr netinu og hélt
áfram. Næst kom hann
að dýragildru, sem hann
hafði lagt í skóginum, og
í henni var héri. Hann
tók hérann úr gildrunni,
en setti urriðann í hana
í staðinn. Síðan sneri
hann við til árinnar, þar
sem hann setti hérann í
netið.
Þessu næst fór hann
rakleiðis heim og sagði
við konu sína:
„Tatína, kveiktu upp í
eldavélinni og bakaðu
eins margar pönnukökur
og þú getur.“
„Ertu genginn af göfi-
unum?“ sagði kona hans.
„Hver hefur nokkr*
sinni heyrt talað um, að
kveikja upp í eldavél-
inni, þegar komið er
fram á nótt? Og hvern
heldur þú að langi I
pönnukökur svona
seint?“
„Gerðu eins og ég hefl
sagt og það orðalaust?*
hrópaði maðurinn. ..É*
fann fjársjóð í skóginura
og við verðum að ná hon
um heim í skjóli nátt-
myrkursins.“
Við þessar góðu fréttir
tók Tatina til við að