Morgunblaðið - 10.01.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. JAUÚAR 1087.
SÁMBAND UNGRA SJÁLFSTÆÐISMANNA:
D.
m
ÆSKAN OG FRAMTIÐIN
1
RITSTJORI: ÁRMANN SVEINSSON
Þór ViShfáSmsson:
Almenningsálitið og ábyrgð fdlksins
Miður skemmtileg't orðaskak.
Talsvert fjör hefur verið í
opinberum umræðum hér á
landi hina síðustu mánuði og
mörg mál verið á dagskrá, svo
sem samningurinn um álverk-
smiðju, sveitarstjórnarkosning-
ar, verðlagsmál og sjónvarp.
Alltaf er skemmtilegt, þegar
eitthvað er að gerast, en því
miður er orðaglíman oft heldur
þjösnaleg. Það væri vafalaust
betra fyrir þátttakendurna
sjálfa, þ.e.a.s. líklegra til að
hafa áhrif á okkur, sem les-
um og hlustum, ef greina mætti
svolítið bros undir niðri stöku
sinnum. Hinn heiftúðugi tónn
sem einkennir svo mikinn hluta
af orðaskiptum á opinberum
vettvangi, er ósköp þreytandi
og ósannfærandi. í>ar við bæt-
ist, að hugsunin bak við orða-
skiptin er oft harla stöð, —
þau verða ekki umræður nema
að takmörkuðu leyti, heldur
fullyrðingar endurteknar hvað
eftir annað. Svokölluð svör
gefa of sjaldan tilefni til þró-
unar deilunnar, -— ný viðhorf,
ný sjónarmið koma of sjaldan
fram. Menn hrópa bara hver
upp í annan og sitja sem fast-
ast við sinn keip. Merkur ís-
lenzkur skólamaður, sem lengi
hefur starfað erlendis, sagði við
mig í vetur leið, að skólarnir
hér á landi vanræktu að kenna
mönnum að hugsa, að kenna
mönnum að gera sér grein
fyrir því, hvers vegna þeir
hefðu skoðanir og að mynda
sér skoðanir á skynsamlegum
grundvelli. Sé þetta rétt, dugir
ekki að skella allri skuld á þá
sem halda uppi opinberum um-
ræðum, þetta er þá þjóðarein-
kenni.
Ef litið er til þess, sem efst
er á baugi eða hefur verið efst
á baugi undanfarna mánuði,
virðast dæmin um málflutning
inn, sem betur hefði mátt haga,
vera æði mörg. Það hefur til
dæmis mikið verið talað um
dýrtíð í landinu, en harla lítið
farið fyrir tillögum, sem virzt
hafa raunhæfar, sanngjarnau: og
eitthvað meira en almennt orð-
aðar viljayfirlýsingar. Þá hafa
orðið miklar umræður um mál
eins og starfsemi Þjóðleikhúss-
ins og gerð umbúða um mjól!k.
Þetta eru allmerk mál í sjálfu
sér, en hafa verið teygð svo
og toguð, að helmingurinn væri
nóg. Þó Væri talsverðu letur-
blýi fórnandi fyrir fljótskrifað
efni um þessi mál og önnur,
sem svipað er um að segja ef
þeim mun betra tóm gæfist til
að vanda það, sem miklu meiru
varðar, t.d. umræður um sjálf-
stæði landsins, menningarlega
og stjórnmélalega. Það er þakk
arvert, þegar skynsamir menn
segja hreinskilnislega meiningu
sína um þessi mikilvægu mál-
efni. Einmitt vegna þess, hve
mikilvæg þau eru, er þó meiri
skaði gerður með orðum en
þögn, ef umræður eru byggð-
ar á ýktum forsendum eða ef
þýðingarmikil atriði eru alls
ekki rædd. Það er skoðun mín,
að þessa hafi of oft gætt.
Hér verður ekki fjallað sér-
staklega um einstök atriði, sem
hafa verið til meðferðar í opin
berum umræðum undanfarið,
heldur rætt um annað, — sem
sé það, hver sé tilgangur og
árangur allra hinna opinberu
umræðna.
Máttur almenningsálitsins
og ábyrgð fólksins.
Þeir, sem vilja koma fram
einhverjum áhugamálum sín-
um, hafa oft þá aðferð að vekja
á þeim athygli á opinberum
vettvangi, t.d. í blöðum. Þetta
gera menn í þeirri trú, að það
hafi þýðingu að skapa almenn-
ingsálit, sem er hliðhollt skoð-
unum þeirra. Menn myndu
ekki hafa fyrir að setja saman
skrif nema reynsla væri fyrir
því, að almenningsálitið gæti
einhverju til leiðar komið.
Enginn vafi er á, að svo er.
Almenningsálitið er máttugt
og ræður oft úrslitum um fram
gang mála.
Því miður vitum við heldur
lítið um einstök atriði, sem
almenningsálitið varða, t.d.
hvernig það mótast, urn hvaða
atriði það snýst, hvernig al-
menningsálitið verður kannað
og með hverjum hætti það mót
ar stefnuna í þjóðmálunum.
Öll þessi atriði er reynt að
kanna erlendis með aðferðum
nútíma þjóðfélagsfræða og sá
tími kemur sjálfsagt, að það
verður einnig reynt á Fróni.
Þótt almenningsálitið sé dá-
lítið dujarfullt, er það máttugt,
um það er ekki vafi. Fyrst svo
er, hlýtur almenningur að bera
ríka ábyrgð á því, sem gerist
eða viðgengst í landinu. Að
vísu er stundum sagt, að það
séu aðrir, einkum stjórnmála-
menn, sem beri ábyrgð á al-
menningsálitinu af því að þeir
móti það að vild sinni með
áróðri. Sagt er, að án leiðsagn-
ar stjórnmálamannanna hafi
almenningur alls engar skoðan
ir. Hér er sem oftar meira gert
úr vissum sannleikskjarna en
efni standa til. Það er vafalaust
rétt, að áróður getur haft mikil
áhrif, og að þeir, sem hann hafa
í frammi, bera því ríka ábyrgð,
hvort sem það eru stjórnmála-
menn, blaðamenn, bókaútgef-
endur, listamenn, ræðumenn
eða enn aðrir. Það kann líka
eitthvað að vera til í því um
okkur íslendinga, að við séum
órökvísir. Þó er hin endanlega
ábyrgð á herðum alls alnienn-
ings, undan henni getum við,
hinir almennu borgarar á ís-
landi, ekki skotizt. Það er ber-
sýnilega ýkjur, að almenning-
ur hafi engar skoðanir og eins
og mjúkt vax í höndum áróð-
ursmanna, — þar að auki er
rekinn áróður með og móti
flestu, sem einhverju skiptir,
og loks virðist mér ljóst, að við
séum ábyrg fyrir skoðunum
okkar og gerðum, þótt þær mót
ist af áróðri. Ef svo væri ekki,
myndi menning okkar engu
skipta.
Niðurstaða af þessu er sú, að
almenningsálitið sé máttugt og
miklu ráðandi um öll okkar
þjóðmál og að það séu borgar-
arnir sjálfir, sem þess vegna
beri ríkasta ábyrgð á því, hvern
ig þjóðin er á vegi stödd, vel
eða illa.
Við þetta er því að bæta, að
almenningur hefur ekki ein-
göngu áhrif eftir hinum tor-
skildu leiðum, sem almennings
álitið fer, heldur einnig í kosn-
ingum. Það má margt finna að
fyrirkomulagi kosninga, og ég
er þeirrar skoðunar, að á því
sé tímabært að gera ýmsar
breytingar. Það skiptir miklu,
en þó ekki öllu máli, því að
það er allsendis ljóst og ómót-
mælanlegt, að almennar kosn-
ingar með núverandi fyrirkomu
lagi eru mjög mikil-vægar og
valda oft algjörum þáttaskilum
í þjóðmálum. Við erum nýbúin
að velja okkur sveitastjórnir,
eftir eitt ár rennur út kjörtíma
bil þingmanna okkar og sum-
arið 1968 lýkur kjörtímabili for
seta lýðveldisins, þótt enginn
viti að sjálfsögðu, hvort þá
kemur til kosninga. ógerlegt er
að neita því, að allar þessar
feosningar skipta miku máli og
sýna vald almennings.
Þór Vilhjálmsson.
Vald og ábyrgð almennings
kemur til dæmis fram varðandi
dýrtíðarmálin. Mér virðist ekki
ástæða til að efast um, að ríkis-
stjórnir okkar fyrr og síðar
hafa viljað leysa dýrtíðarvanda
málið. Sú staðreynd, að oftast
hefur þessi viðleitni borið
minni árangur en skyldi, stafar
ekki sízt af því, að traust al-
menningsálit hefur ekki stutt
þær ráðstafnir, sem gerðar
hafa verið, eða a.m.k. ekki til
lengdar. Mér virðist vafalaust,
að í umræðum um þessi efni er
of mikið gert úr sök valdhaf-
anna, of lítið úr sök okkar
sjálfra, almennings. Meðan al-
menningsálitið breytist ekki, er
varanlegs árangurs ekki að
vænta.
Samhugur er forsenda
nýmæla.
Hitt er svo allt annað mál,
að með þessu er ekki öll sagan
sögð. Margvísleg öfl hafa áhrif
í þjóðfélaginu, — fyrst og
fremst gætir þar áhrifa ýmissa
hagsmunasamtaka, t.d. laun-
þegafélaga, atvinnurekendafé-
laga, samtaka ýmissa atvinnu-
greina o.s.frv., en einnig stjórn
málaflokka og samtaka áhuga-
manna um tiltekin mál. Þessi
öfl vegast á, og saga síðustu
áratuga virðist sýna, að hér á
landi sé vald handhafa ríkis-
valdsins miklum takmörkunum
háð. Ef almenningsálitið er ó-
mótað eða tvístrað, vill velta á
ýmsu um úrslit, t.d. þegar Al-
þingi samþykkir lög, sem aðrir
voldugir aðilar eru á móti.
Dæmin eru mörg um slík lög,
sem ekki hafa náð tilgangi sín
um, þar á meðal eru helztu
lögin um dýrtíðarráðstafanir
fyrr og síðar. Við höfum ekki
varazt sundurlyndisfjandann.
Þó mætti saga ýmissa grann-
þjóða verða okkur til lærdóms.
Öll munum við ástandið í
Frakklandi, meðan ríkisstjórn-
ir komu og fóru stundum svo
að segja með hverri tunglkomu.
Mikil sundrung, sem nálgaðist
hatur, hafði grafið um sig og
varð rakin allt aftur til blóð-
ugra innanlandsátaka fyrir
mörgum áratugum. Það var
engin sanngirni í að halda því
fram, að valdhafarnir ættu sök
á ástandinu, — þeir réðu ekki
við það. Þá skorti einhuga þjóð
að baki sér. Hvað sem um de
Gaulle má segja, ér ljóst, að
honum hefur síðustu 8 árin
tekizt að sameina mikinn hluta
frönsku þjóðarinnar til veru-
legra átaka.
Nú mætti spyrja: Hvaða
þýðingu hafa þessar hugleið-
ingar? Að mínu mati skiptir
góður skilningur á því, sem hér
hefur verið rætt, meginmáli,
ef takast á að gera veruleg
stjórnmálaleg átök hér á landi,
hvort sem það er að stemma
stigu við verðhækkunum eða
að gera átök í menningartnál-
um. Við verðum að taka á-
kvarðanir í kosningum, en sam
einast síðan um að fram-
kvæma það, sem þar er ákveð
íð. Pex um, að allt, sem miður
fer, sé sök stjórnmólamanna
eða einhverra annarra ein-
stakra aðila. er otftast bæði
rangt og skaðlegt. Er undar-
legt, að þeir, sem mest tala um
nauðsyn mikilla átaka skuli i
hinni andránni halda uppi ýkju
málflutningi, sem stuðlar að
sundurlyndi og útilokar þar
með að gerð verði átök, sem
samhug þarf um. Þeir, sem
vilja láta stöðva verðhækkan-
ir með því t.d. að binda kaup
og vöruverð í eitt ár, verða að
reyna að fá þjóðina til að fall-
ast á slíka ráðstöfun. Þeir, sem
vilja láta loka fyrir sjónvarp-
ið frá Keflavíkurflugvellí,
verða með sama hætti að reyna
að fá þjóðina til að fallast á
það, að mínu áliti gjarnan i
einhvers konar þjóðaratkvæða
greiðslu. Takist þetta ekkl,
verður hvorugt það gert, sem
nefnt var og bæði verðhækk-
anir og sjónvarpssendingar
halda áfram. Það dugir ekki að
heimta, að stjórnmálamenn
geri það, sem þjóðin vill ekki
að gert sé. Til þess eru stjórn
málamenn að fara að vilja
þjóðarinnar. Það er lýðræðis-
ins lögmál og gildir á íslandi.
(Grein þessi er rituð
s.l. sumar).
145 nýir Heim-
dallaríélagar í
nóv. og des.
SAMKVÆMT dagbók framkvæmdastjóra Heimdall-
ar yfir inngöngu nýrra félagsmanna hafa 145 æsku-
menn og konur í Reykjavík gengið í félagið í nóvem-
ber og desember sl.
Straumur æskunnar til Heimdallar undrar eng-
an. Ekkert stjórnmálafélag í landinu býður félögum
sínum jafnmikla kosti tii uppfræðslu um þjóðfélags-
mál og almenn félagsmál.
Á engin stjórnmálafélög er hallað, hvorki stjórn-
málafélög æskufóiks né hinna eldri, þótt sagt sé, að
Heimdallur haldi uppi þróttmestri starfsemi allra
pólitízkra félaga.
Enginn má halda að slíkt komi upp í hendur
Heimdallarfélaga fyrirhafnarlaust og án sjálfsgagn-
rýni. Að baki alls alvöru félagsstarfs liggur mikil
vinna. Heimdallarfélagar inni þá vinnu af hendi og
uppskera í réttu hlutfalli við hana. Heimdallur er
einnig svo lánsamur að innan hans eru ætíð menn,
sem vilja að betur sé gert, en gert er á hverjum tíma.
Hinir 145 nýju Heimdallarfélagar eru boðnir vel-
komnir til átaka í þágu ungra sjálfstæðismanna.
Víðsfá 3. h. Stefnis ’66