Morgunblaðið - 23.02.1967, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. FEBRÚAR 1967.
UM HLUTVERK SMAÞJUÐA OU STÚRÞJÚOA
í RÆÐU, sem J. William
Fulbright öldungardeildar-
þingmaður flutti í hátíðar-
sal Háskólans í gær, ræddi
hann m.a. um hlutverk
smáþjóða og stórþjóða í
heiminum. Fer hér á eftir
úrdráttur úr þeim hluta
ræðu hans.
lrAlmennt virðist mér, a8
stórþjóðir ráði heimsmálefn-
um að marki, sem ekki er 1
réttu hlutfalli við raunveru-
lega stærð þeirra og veldi,
meðan smáþjóðirnar hafa ó-
eðlilega lítil áhrif á atburða-
rásina. Smáþjóðir, sem eru
sér meðvitandi um smæð sína,
hafa tilhneigingu til að van-
meta valdið, sem þær hafa og
láta það þannig af vanrækslu,
af hendi við stórþjóðirnar,
sem í öllum tilvikum mikla
fyrir sér veldi sitt — eða
„ábyrgð" eins og þær vilja
fremur komast að orði — taka
við gjöfinni, eins og þaer eigi
hana sannarlega skilið. Árang
urinn er óheilbrigð rang-
færsla. Stórþjóðirnar með allt
sitt stolt, kröfur, afbrýði,
ráða atburðunum jafnvel
að meira maarki en nauð-
synlegt er — eða ákjósan-
legt — meðan smáþjóðir, sem
sumar hverjar eiga reyndustu,
hæfileikaríkustu og hyggnustu
stjórnmálaleiðtoga heiirns, uot
færa sér ekki þau uppbygging
aráhrif, sem þær gætu haft.
Yfirburðir stórþjóða eru lík-
lega óhjákvæmilegir. en al-
gjör drottnun þeirra yfir hlut
unum, er það ekki. Hin róm-
önsku lönd Ameríkiu t.d. gætu
ekki hafa hindrað Bandarík-
in í að skerast í leikinn f
Dóminikanska lýðveldinu i
apríl 106ö, en þau hefðu getað
hindrað Bandaríkin í að fá
formlegt samþykki Bandalags
Ameríkuríkja eftir atburðinn
með því að greiða ekki at-
kvæði í því bandalagi.
Fulltrúar smáþjóða segja
oft, að þeir geti ekki tekið
hlutlausa afstöðu vegna
þeirra ráðstafana — póli-
tískra, efnahagslegra eða ann
arra — sem þeir halda að
örugglega verði gripið til
gegn þeim, ef þeir gera það.
í mörgum tilvikum þarf við-
komandi stórþjóð ekki einu
sinni að hafa í hótunum; sú
staðreynd, að hún gæti gert
óvinsamlegar ráðstafanir
vinnur hlýðni einhvers
smærri nágranna óg þannig
álítur stórþjóðin ranglega, að
aðrir fylgi henni af góðri
skynsemi eða jafnvel hugláts
semi.
Ég hef ekki mikla samúð
með slíkri afstöðu smáþjóða.
Fyrir utan það, hún sýnir
ekki mikið hugrekki, þá hæf
ir hún raunverulega ekki í
mark. Á síðustu árum hafa
smáþjóðir, sem fylgt hafa eig-
in stefnu, eða raunverulega
boðið stórveldunum byrginn,
áhrifamikinn feril, sem sýn-
ir að þær komust upp með
það; ég er að tala um t.d.
Mexíkó, Júgóslavíu, Rúmeníu
Kúbu og Kambodíu — og
bæta mætti íslandi við.
J. William Fulbright
Það er samt sem áður ekki
með því að ögra stórþjóð-
unum — þótt það get haft
sína kosti — heldur með því
að færa í nyt góðgirni og
hlutlæg álhrif stjórþjóða,
sem færar eru um að sýna
slíkt, að land eins og ísland
getur gegnt heilladrjúgu hlut-
verki í heimsmálunum. Það
getur gert það á ýmsan hátt.
Það getur haft lífræn áhrif
í alþjóðlegum bandalögum,
svo sem Sameinuðu þjóðun-
um og Alþjóðabankanum með
því að starfa dyggilega í slík-
um bandalögum og aflta þeim
þeirrar forystu, sem stórveld
in vegna þrætugirni sinnar
geta ekki aflað þeim. Sumar
smáþjóðanna hafa lagt mikið
af mörkum til Sameinuðu
Þjóðanna og annarra alþjóð-
legra stofnana, en hér er
stórt tækifæri fyrir smærri
lönd að taka að sér frum-
kvæðið í að styrkja alþjóða-
bandalög.
„Smáþjóðir geta lagt sitt af
mönkum til þess að byggja
upp heimssamfélag, ef þær
sigrast á vanmetakennd
sinni; stórfþjóðir geta gert hið
sama, ef þær sigrast á stór-
mennsku sinni. Hinar síðar-
nefndu verða að gera sér ljóst
hin gífurlegu áhrif, sem þær
hafa á önnur þjóðfélög áhrif
sem einungis stafa af stærð
þeirra og þungia, jafnvel fyrir
utan aðgerðir þeirra, vegna
þeirrar einföldu staðreyndar,
að þær taka svo mikið pláss
í heiminum, draga að sér at-
hygli í svo ríkum mæli, skapa
svo mörg verðmæti heimisins
og eru upptök svo margra
áhyggjuefna hans, hafa djúp-
stæð áhrif á líf annarra, jafn-
vel þótt þær reyni að gera
það ekki Fyrst og fremst
verða þær að gera sér grein
fyrir áhrifum deilna þeirra á
smærri þjóðir heimsins, ótta
smálþjóðanna við að dragast
inn í þesisar deilur, og það sem
líklega er verra, þeirri van-
máttartilfinningu að geta
ekkert gert til þess að sleppa
undan þeim“.
„Ég veit ekki hvort það er
mögulegt að búast við, að
stórþjóðir heimsims, — þar
með talin mín eigin, — haldi
sér frá langvinnum afskipt-
um af málefnum — þar með
talið byltingum — þjóða, sem
eiga við vandamál að stríða,
sem stórþjóðirnar skilja ekki
og sem í öllu falli mundu eng
in bein áhrif hafa á þeirra eig
in áhugamál.
„Það bendir ekkert til þess,
sem stendur, að stórveldin —
eða smærri veldi — séu reiðu-
búin til að taka að sér já-
kvæða og raunhæfa forystu I
albjóðlegum öryggisbandalög-
um. Það getur verið að vit-
undin um ófyrirsjáanlegar
hættur kj arnorkualdarinnar
muni leiða stórþjóðirnar til
ófyrirsjáanlegs umburðarlynd
is en hættan sjálf hefur sjald-
an eða aldrei verið hvatning
til skynsamlegs aðhalds. Það
er fremur víðsýnið en hættan,
sem getur af sér viturleikann,
og það er menntunin, sem
getur af sér víðsýnið. Við
komum því að nýju að mikil-
vægi þekkingarinnar, sem
deiglu — hinnar einu deiglu
— sem hægt er að móta í
nýja tegund alþjóðlegra sam-
skipta".
- ALÞINGI
Framhald af bls. 28
i, að verðið hækkaði um 11%
'í 16 af 12 mánuðum ársins.
Nefndin gerði tillögu um sérstakt
lumar- og haustverð. Skv. henni
•kyldu fiskkaupendur greiða
heiming þeirrar hækkunar og
itíkissjóður helming. SÍH hefði
verið spurt, hvort fiskkaupend-
w vildu greiða þessa upphæð en
það var ekki talið fært. Ríkis-
•tjórnin ákvað samt að greiða
viðbót á línufisk frá 1. okt. til
érsloka og er hlutur rikissjóðs i
því efni meiri en nefndin gerði
tillögu um. í þriðja lagi geröi
nefndin tiilögu um atthuigun á
fjárhag útgerðarfyrirtækja,
tem ættu útbúnað til síldveiða en
gætu ekki notfært hann vegna
breyttra aðstæðna. Þetta mál
væri í atihugun hjá Fiskifélagi
Islands. í íjórða lagi gerði nefnd-
in tillögu um frestun á greiðslu
•tofnlána og lækkun dráttar-
vaxta. Eftir ítarlegar viðræður
við Fiskveiðasjóð hefði niðurstað
an orðið þessi:
a) lánstími svonefndra tækja
verður lengdur,
b) eigendur skipa undir 120
tonn eiga kost á að taka upp
•amninga vegna vanskilaskulda
og kemur til greina eftirgjöf á
dráttarvöxtum. Heildarlækkun
dráttarvaxta muni hins vegar
valda röskun á vaxtakerfinu.
e) Óskað hefur verið eftir því
við viðskiptamálaráðuneytið að
endurskoðað verði 1% ábyrgðar
gjald bankanna. Endanlegt svar
hefur ekki borizt.
f fimmta lagi iagði nefndin til
»ð frv. yrði flutt um breytingu
á núgildandi lagaákv. um
greiðslu vegna veikindadaga.
Riáðherrann sagði, að þetta mál
væri torleyst en unnið væri að
iausn þess.
í sjötta lagi hefði nefndin lagt
til að tryggt yrði, að minni bátar
stæðu ekki undir greiðslum á
tryggingum togaranna í gegnum
Afiatryggingasjóð. Ráðherrann
•agði, að sennilega fengu bátar
undir 120 tonnuin meira úr sjóðn
um en þeir leggðu til hans.
Mikill hluti tekna Aflatrygginga
•jóðs væri framlag úr ríkissjóði
og væri vafasamt að fylgja frek-
ar eftir þessari tillögu nefndar-
innar.
1 sjöunda lagi hefði nefndin
gert tillögu um tilraunir með
beitingastöðvar til lækkunar út-
gerðarkostnaðar. Fiskifélag ís-
lands hefði fengið þetta mál tii
meðferðar og skipað 3 sérfróða
menn til þess að gera um það til-
lögu og væri þeirra að vænta
innan skamms. Stjórn Fiski-
málasj. væri reiðubúinn til þess
að styðja slíka tilraun.
f áttunda lagi hefði nefndin
óskað breytinga á starfsemi Sam
ábyrgðar fiskiskipa og báta-
ábyrgðarfélaga. Frv. um þetta
lægju fyrir Alþingi og væri nauð
synlegt að hraða afgreiðslu
þeirra.
1 níunda lagi hefði nefndin
gert tillögu um tilraunir með
nýjar veiðiaðferðir. Óskað hefði
verið eftir því við Fiskimála-
sjóð, að hann atJhugaði hvernig
hægt væri að örva nýjungar í
veiðitækni og væri málið til at-
hugunar þar.
í tíunda lagi hefði verið gerð
tillaga um breytingu á dragnóta-
veiðum þannig að ráðtherra væri
heimilt að auka veiðiheimildir
dragnótabáta allt að 65 tonn.
Miðað við þær umræður, sem
fram hefðu farið um aukna veiði
heimild til togveiða taldi ráð-
herrann ólíklegt, að hægt yrði
að vera við þessu.
Auk þess sagði sjávarútvegs-
málaráðherra, að hann hefði
ásamt bankamálaráðherra átt
viðræður við Landsbankann og
Útvegsbankann um úrlausn á
reksturfjárvandamál minni bát-
anna en of snemmt væri að skýra
frá niðurstöðum þeirra við-
ræðna.
Jón Skaftason (F) sagði, að
nefndin hefði gert tillögu um
hækkun fiskverðs 1966. Það hefði
ekkert hækkað. Og raunar hefði
ekkert verið framkvæmt af til-
lögum nefndarinnar nema leng-
ing tækjalána. Lýsti hann mikilli
óánægju með þessa afgreiðsiu
mála.
Lúðvík Jósefsson (K) sagði,
að 1965 hefði fiskverðið verið
18% lægra en það var 1962 og
nefndin hefði talið að hækka
yrði verðið um 10% 1966 svo að
hækkun sumar og haust sérstak-
lega. Engin hækkun hefði komið
1966 og hækkunin nú væri ein-
ungis til þess að vega á móti
vísitöluhækkunum annarra laun
þega. Stofnlánin ætti að lengja
í það, sem þau hefðu verið um
margra ára skeið. Ekkert hefði
verið ákveðið um gjaldfrest á
afborgunum stofnlána og ekki
einu sinni fellt niður ábyrgðar-
gjald viðskiptabankanna en með
því kræktu þeir í 460-500 þúsund
af hverjum bát, sem keyptur
væri til landsins.
Helgi Bergs (F) spurði hvenær
hafin yrði greiðsla á þeim upp-
bótum, sem útvegsmönnum hefði
verið lofað.
Eggert G. Þorsteinsson sagði,
að tvennaT ástæður hefðu legið
til hækkunar fiskverðs. Annars
vegar vísitöluhækkanir hins
vegar nauðsyn þess að treysta
rekstursgrundvöil bátanna. Um
lánamálin sagði ráðherrann, að
frkvstj. Fiskveiðasjóðs teldi
óeðlilegt að setja fastar reglur
um gjaldfrest á afborgunum og
samningum um greiðslu gjald-
fallinna skulda, þar sem eigend-
ur þeirra báta, sem hér væri um
að ræða væru mjög misjafnlega
staddir. Þá spurði ráðherrann
hve margir bátar undir 120 tonn
um væru fluttir inn til landsins
nú og yrðu að greiða 1% ábyrgð
argjald. Þeir væru auðvitað sára
fáir. Ráðherrann sagði, að ekki
vantaði mikið á, að afgreiddar
hefðu verið á jákvæðan hátt til-
lögur vélbátaútgerðarnefndar-
innar. Hann sagði, að greiðsla
uppbóta á fiskverðið mundi hefj-
ast þegar er heimild ALþingis
væri fengin, en hennar yrði ósk-
að innan skamms en undirbún-
ingur að þessum greiðslum
stæði yfir.
Guðlaugur Gislason (S) kvaðst
harma það, að nefndin hefði ekki
gert tillögur um aukna veiði-
heimild báta í landihelgi. Útvegs
mannafélög víða um land hefðu
gert um það ályktanir og með
því væri hægt að skapa bæði bát
um og vinnslustöðvum mun
betri rekstursgrundvöli And-
byrinn gegn togveiðum í land-
helgi beindist aðallega gegn tog-
urum og kvaðst þingmaðurinn
sannfærður um, að ef málið
hefði verið lagt fyrir varðandi
minni bátana eingöngu, hefði af-
staða almennings orðið önnur og
jákvæðari •
Jón Skaftason (F) ítrekaði
fyrri ummæli sín um það, að
ekkert hefði verið framkvæmt
af tillögum nefndarinnar nema
lenging tækjalána og krafði ráð-
herra svars við því hvort þetta
væri rétt eða rangt.
Helgi Bergs (F) kvaðst hafa
orðið fyrir vonbrigðum með svar
ráðherrans við fyrirspurn sinni.
Ekki væri til of mikils mælst að
útvegsmenn fengju það fé, sem
þeim hefði verið lofað.
Eysteinn Jónsson (F) sagði, að
ríkisstjórnin hefði sent ALþingi
heim í langt jólafrí þrátt fyrir
mótmæli Framsóknarflokksins.
Nú væri árangurinn kominn í
ljós. Útvegsmenn hefðu engan
stuðning fengið og hefði þetta
valdið þjóðarbúinu miklu tjóni.
Kvaðst hann víta þessi vinnu-
brögð.
Lúðvík Jósefsson (K) sagði, að
hollt væri fyrir sjávarútvegs-
málaráðherra að átta sig á orsök
um erfiðleikanna. Ríkisstjórnin
hefði sjálf stytt lánstíma stofn-
lána og hækkað vexti og gæti
auðveldlega breytt þessu í það
horf sem var. Hér væri og ekki
um peningaerfiðleilka að ræða,
þar sem greiðsluafgangur yrði
mjög mikill á ríkissjóði 1066.
Sverrir Júliusson (S) sagði, að
sem forsvarsmaður útgerðar-
manna á öðrum vettvangi hefði
hann mælt með því, að tillögur
nefndarinnar yrðu framkvæmd-
ar og það sem fyrst. Ég gerði
mér hins vegar grein fyrir því,
þegar í haust, að á þessu yrðu
erfiðleikar, m.a. vegna verðfalls-
ins. Hreinskilningslega sagt,
gerði ég mér í upphafi viðræðna,
von um 14t4-lö% hækkun sagði
þingmaðurinn, en það var fyrir
verðstöðvun. En tímarnir breytt
ust. í byrjun árs stóðum við
frammi fyrir möguleikanum á
að fá 8% meðaluppbót og full-
trúar bæði sjómanna og útgerðar
manna samþykktu það. Við töld-
um betra að hafa einn fugl i
hendi en tvo á fæti og ennfrem-
ur samiþykktum við það vegna
verðstöðvunarlaganna. Ég veit
ekki til þess, sagði Sverrir Júlí-
usson, að útvegsmenn hafi
nokkru sinni fengið allt, sem
þeir báðu um, og minnti á í þvi
sambandi að 18 daga stöðvun i
ráðherratíð Eysteins Jómsonar
hefði ekki fært útvegsmönnum
mikla hækkun,
Matthías Bjarnason (S) sagði
að ummæli Guðlaugs Gíslasonar
gæfu ekki rétta mynd af afstöðu
bátaútvegsmanna til aukinna tog
veiðiheimilda. Á fundi LÍÚ hefði
tillaga um slíka heimild togara
og báta verið samþykkt m.a. með
a’tkvæðum togaraútgerðarmanna.
Ef togaraútgerðarmenn hefðu
ekki tekið þátt í þeirri atkvæða-
greiðslu hefði myndin orðið
önnur. Eysteinn Jónsson hefði
sagt, að afstaða stjórnarinnar
væri óljós. Það er augljóst, sagði
þingmiaðurinn, að ríkisstjórnin
hefur gefið fyririheit um 8%
meðalhækkun og nemur það mið
að við meðalafla 104 milijónum.
Við getum deilt um hvort hækk-
unin er mikil eða lítil. Ég tel, að
bátarnir þurfi meiri hækkun. En
við verðum að athuga ástandið
í fisksölumálunum. Frystur
fiskur hefur lækkað um 12%.
Sikv. lögum um Verðlagsráð sjáv-
airútvegsins ber því að hafa hlið-
sjón af verðlaginu erttendis. En
ríkisstjórnin hefur gripið hér
inn í á myndarlegan hátt. Það er
hins vegar skiljanlegt, að útvegs
menn, miðað við núverandi að-
s'tæður vilji fla uppbæturnar
greiddar sem fyrst.
Björn Pálsson (F) ræddi vaxta
mál og taldi eðlilegt að vextir
af stofnlánum yrðu lækkaðir.
Guðlaugur Gislason (S) kvað
um misskilning að ræða hjá
Matfchíasi Bjarnasyni varðandi
togveiðiheimildir. Útvegsmenn
um land allt hefðu mælt með
auknum _ togveiðiheimildum
minni báta. Á fundi LfÚ hefði
verið rætt bæði um togara og
báta og því hefði verið eðlilegt,
að afstaða útgerðarmaniMi hefði
verið önnur þar en heima í hér-
aði.
Framhald á bls. 19