Morgunblaðið - 24.06.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 1967.
19
Starfsemi leikhúsanna í vetur
ÞEGAR reynt er að vega og
meta starf leikhúisanna, fram-
för eSa afturför frá ári til árs,
er einna helat þrenns að gæta:
1. Hafa leikhúsin valið verk-
efni, sem eitthvert þýðingar-
mikið erindi eiga við áhorfend-
ur eða eru andlega uppörvandi
á einíhvern hátt?
2. Hafa leikhúsin á að skipa
starfskröftum og beita þeim rétt
til að gera verkefnum sínum góð
skil hverju sinni?
3. Hafa stjórnendur leikhús-
anna og/eðá aðrir starfsmenn
þeirra einhvern fastan tilgang,
sem ekki sleppir, þegar hvert
verkefni er fullunnið, heldur er
stöðugt leiðarljós í vinnu þeirra,
þ.e.a.s. er um að' ræða þroska
fólks, sem hefur listrænt mark-
mið, þegar vel gengur, eða verð
ur að vinna hverja uppfærslu
frá grunni?
Annað verður ekki með sann-
girni sagt en að leikhúsin hafi
bæði sett upp nokkur verkefni
á þeissum starfsvetri, sem veru-
lega þýðingu hafa, ekki aðeins
sem sýnishorn af leiklist höfund
ar eða stefnu, heldiur einnig sem
almiennur vaki vitundar, sam-
vizku eða annarrar heilastarf-
semi okkar áhorfenda. Kannski
bera einhver verkanna árangur
f anda setningar Peter WeÍB's í
Marat/Sade: ,,Það, sem mestu
máli skiptir, er að toga sjálfan
sig áfram á hárinu og snúa inn-
hverfunni á sér út og sjá állt
mieð ferskum augum. ,,Ef leik-
húsunum tekst, þótt ekki sé
nerna einstöku sinnum, að hrista
af okkur vana- og kredduslenið,
fá okkur til að hugsa og horfa
ferskum augum á umhverfið,
ekki sízt hið kunnuglega, og
kannski umfram allt okkur
sjálf, þá er hægt að fyrirgefa
marga tæknilega agnúa á starfi
þeirra.
Orðtæki symbólistanna „L‘art
pour l‘art“ hefiur enga merk-
imgu nú fremur en á þeirra
tSma og ristir álíka grunnt og
flest önnur afkvæmi þeirrar
stefnu. List byggist á tengslum
niilli skapanda og njótanda. í>au
tengsl eru aldrei fullkomlega
laus við persónulegan áhuga,
objektív. Ef við trúum því, áð
við njótum listaverks aðeins
yegna þess sjálfs, án þess að
leggja í það nokkra merkingu,
sem við kemur okkur sjálfum
eða umhverfi okkar, er það al-
ger sjálfsblekking. Kannski á
það allra sízit við í ieikhúsi, að
þar sé hægt að varpa fram-
leiðslu, sem við köll*im list, frá
fóilkinu uppi á sviðinu til fólks-
ins niðri í salnum, án þess að
um enhver varanlegri áhrif
verði að ræða á áhorfandann en
sem nemur veru hans í leikhús-
inu. Ef samband næst á annað
borð, hefur leikhúsverk áhrif
á viðhorf gestanna til annars er.
verksins sjáMs. Það veltur svo
bæði á túlkendum og hverjum
einstökum áhorfanda, hvort
áhrifin verða hin sömu og til-
gangur höfundar var að skapa.
Höfuðtilgangur allra úfntals-
verðra leikritahöfunda og heið-
arlegra og gáfaðra túlkenda í
dag er sá að vekja vitund, gagn
rýni og ábyrgð fólks, rjúfa þann
sljóleikahjúp, sem við spinnum
hver og einn um okkur í eðlis-
lægri sjálfsvörn, til þess að kom
ast hjá því að sjá fánýti metn-
aðarstreðs okkar, tillitsleysi okk
ar við annað fólk og misréttið
í heiminum. Þetta er hlutverk
leikhússins, — allt annað er
hismi.
Nú er sennilegt, að einhver
hugsi sem svo, að þarna sé ég
svo hortugur að leyfa mér að
dæma úr leik öll sviðsverk for-
tíðarinnar, sem varðveitzt hafa á
bókum. Því fer fjarri. Við höf-
um lýsingarorðið „sígildur". Eig
um við að líta á það „fersbum"
augum? Það merkir það, sem
hefur eilíft gildi ekki það, sem
er gamalt og frægt, þótt þetta
fari oft saman. Sá arfur, sem
leikbókmenntirnar geyma hefur
tvíþaett gildi, hvorttveggja eilíft,
annars vegar sem sögulegur
grundvöllur leikhússins eins og
ætt, uppruni og menntun manns-
ins er hluti af honum sjálfum,
og hins vegar enu til leikhús-
verk, sem fjalla um mannlífið
á svo ótímabundinn hátt, að
sýning þeirra samræmist því
hlutverki leikhússins, sem áður
er lýst. Allir meiri háttar túlk-
endur „sígildra“ verka leggja
megináherzlu á almenn, mannleg
sannindi þeirra, hvont sem þeir
halda upprunalegri þjóðlífislýs-
ingu eða stíl — stað- eða tíma-
færa hana. Það leikhús, sem við
hefur slík vinnubrögð, er á réttri
braut. Hins vegar er miklu al-
gengari túlkiunarmáti gamialla
og nýrra verka að reyna að dá-
æiða áhorfendur til meðaumk-
unar eða aðdáunar á persónun-
um, án nokkurs annars sýnilega
tilgangs. Hvensu vel, sem slíkt
tekst, hefur leikhúsið í þvi til-
felli stigið víxlspor og gleymt
hlutverki sinu, ef það hefur þá
sett sér nokkurt.
Tvö beztu leikrit, sem tekin
voru til sýningar í leikhúsunum
í vetur, voru „Marat/Sade“ eft-
ir Peter Weiss í Þjóðleikhúsinu
oig „Tangó“ efltir Slawomír Mro-
zek í Iðnó.
„Marat/Sade“ er tvímælalaust
ánægjulegasta sýning á nútíma-
leikhúsverki, sem ég hef séð hér
á landi. Verkið er hnitmiðað að
uppbyggingu, snertir á skynsam
legan hátt helztu þætti mann-
legs eðlis, ytri og innri baráttu,
hrollvekjandi, áköf og einlæg
rödd hrópandans í eyðimörk ið-
„Tangó“ er að því leyti líkt
verk og „Marat/Sade“, að það
grípur víða á mannlegu eðli og
vandamálum af geysilegri þekk-
ingu á leikhústækni en þar með
eru upptalin skyldleikamerkin.
í stað ákafa og einlægni Weiss,
fjallar það um miannlífið á kald
hæðinn og meinfyndinn hátt,
sem ekki er síður áhrifaríkur.
Sveinn Einarsson, leikhússtjóri
L.R., setti verkið á svið af næm
um skilningi og smekkvísi. Var
þessi uppsetning honum í alla
staði til mikils sóma, en takmark
anir no'kkurra leiker.da ollu því,
að herzlumuninn vantaði til a5
sýningin ynni þann stórsigur,
sem höfundur og leikstjóri
höfðu stofnað til.
Önnur ný verkefni Leikfélags
Reykjavíkur voru „Tveggja
þjónn“ eftir Goldoni, skemmti-
leg en gölluð sýning; „Fjalla-
Eyvindur“ Jóhanns Sigurjóns-
sonar, glæsileg og hrífandi sýn-
ing á hæfileikum hjónanna
Helgu Bachmann og Helga
Skúlasonar, í þunglamalegri,
einhæfri, vandvirknislegri og
sjálfri sér samkvæmri tilfinn-
ingadáleiðsluuppsetningu Gísla
heldur 'góð sýning, þótt ekki
væri nema fyrir uppsetningvi
Palmers. Á jólunum var sýnd
óperan Martha, fremur mis-
heppnað fyrirtæki. Eftir jólin
óx Þjóðleikhúsinu þó fiskur um
hrygg og sýndi fyrst Maraf/
Sade, sem áður er um fjallað,
síðan „Loftsteininn“ eftir
Dúrrenmatt, snoturt verk, en
hvorki eins fyndið né gáfulegt
og sjálfsagt var til ætlazt. Næst
kom „Jeppi á Fjalli“ eftir Hol-
berg gamla, í hugmyndasnauðri
uppíærslu með rislágum leik i
öllum hlutverkum nema Jeppa
sjálfs, þar sem Lárus Pálsson
bar af eins gull af eir.
Þá er komið að síðustu sýn-
ingunni á stóra sviðinu, verkinvi
„Hornakórallinn“ eftir Odd
Björnsson með tónlist eftir Leif
Þórarinsson og söngtextum eftiir
Kristján Árnason. Listræn og
hugmyndarík frumuppfærsla
Benedikts Árnasonar á verkinu
tók af allan vafa um það, að hér
sé hægt að vinna upp á svið ís-
lenzkan efnivið, sem sprottinn
sé úr öðrum jarðvegi en von um
skjótfenginn gróða, svo vel að
samband náist við áhorfendur.
„Tangó“ í Iðnó. Talið frá v.: Brynjólfur Jóhannesson, Guðmundur Pálsson, Sigríður Hagalín,
Arnar Jónsson, Stefanía Sveinbjarnardóttir, Áróra Halldórsdóttir og Pétur Einarsson.
anidi mannlífsins. Uppsetning
Kevins Palmers var myndræn
og kynngimögnuð. Það er undra
vert, hvílíku samstarfi Palmer
hefur náð við leikarana og inn-
byrðis samhljómi f fjöldaleik
þeirra. Aúk þesis, hve sýning
þessi var í sjálfu sér hrífandi,
kom á henni betur í ljós en
nökkru sinni fyrr, hve stóran
hóp hæfileikafullra leikara við
íslendingar eigumi. Eftir þessa
„demonistrasjón“ 'ætti leikhúsinu
ekki að vaxa í augum, vegna
skorts á starfiskröftum, að setja
upp hvaða fjölmenna sýningu
Halldórssonar. Síðasta verkefn-
ið var svo Gide/Barrault leik-
gerð skáldsögunnar „Málsókn-
in“ eftir Franz Kafka, misheppn
uð sýning. Þá gekk „Dúfna-
veizla" Laxness meira og minna
í allan vetur fyrir leik Þorsteins
Ö. Stephensen í hlutverki press-
arans og „Þjófar, lík og falar
konur“ Dario Fos þriðja vetur-
inn í röð. Ég sá 100. og síðustu
sýningu síðastnefnda verksims
fyrir nokkrum dögum. Fullt hús
var og fólkið grét af hlátri næst-
um allan tímann. Leikur Gis-a
Halldórssonar í hlutverki götu-
sópararus er einhver fallegasta
leikhúsvinna sem ég hef séð.
Þjóðleikhúsið sýndi sjö ný
leikrit og eina óperu á stóra
sviðinu og þrjú Ieikrit í Lindar-
bæ. Fyrsta verkefnið var „Upp-
stigning" eftir Sigurð Nordal,
sýnd á áttræðisafmæli höfund-
ar. Þá kom „Kæri lygari“, leik-
rænn flutningur bréfaskipta
Shaws og leikkonunnar Patrick
Campell, verkefni af lítilvæg-
asta tagi, og ,,Luk.kuriddarinri“
eftir írska skáldið J. M. Synge,
Ekki minnstan þátt í því, hve
vel þessi sýning tókst, á tónUst
Leifs Þórarinssonar.
Á litla sviðinu í Lindarbæ var
fyrst sýnt sýnt leikritið „Næst
skal ég syngja fyrir þig“ eftir
James Sanders, athyglisverð
sýning undir stjórn Palmers, þá
tveir einþáttungar eftir Matthías
Johannessen „Eins og þér sáið“
og „Jón gamli“, hinn fyrri nýst-
árlegur, en hinn síðari betur
gerður. Þetta eru fyrstu leikrit
Matthíasar, sem sýnd eru á sviði.
Að lokum var svo nú í vor
sýnt leikritið „Hunangsilmur“
eftir Shelagh Delaney, ánægju-
leg sýning undir stjórn Palmers.
Auk þessa endursýndi Þjóð-
leikhúsið „Ó, þetta er indælt
Stríð“ í frábærri uppsetningu
Palmers. Kevin Palmer yfirgef-
ur nú Þjóðleikhúsið aftur eftir
5 uppsetningar, ásamt leiktjalda-
og búningateiknaranum Unu
Oollins. Verður mikil eftirsjá af
þeim fyrir leikhúslíf í Reykja-
vík.
Örnólfur Árnason.
„Marat/Sade“ , Þjóðleikhúslnu. Fremst á myndinni eru Herdís Þorvaldsdóttir Gunnar Eyjólfs
son, Gísli Alfreðsson og Eúrik Haraldsson.
Til sölu
Caterpillar vél 112 ha. 6 strokka og 60 riða, 75 kw
rafmótor ásamt miklu af varahlutum.
IJpplýsingar gefur Sighvatur Bjarnason forstjóri
í símum 2252, 2259 eða 1965.
VIIMIMSLIJSTÖÐfN
VESTMANNAEYJUM.