Morgunblaðið - 13.07.1967, Blaðsíða 15

MORG UN'BTjAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JÚUt 1967
15
Borgarastyrjöld í Nígeriu
sem áður var friðsamasta
og ef nilegasta ríkið í Af ríku
ÁTJÁN mánaða deilur og
valdabarátta helztu hers-
höfðingja Nígeriu, stærsta
sjálfstæða ríkis Afríku, hefur
leitt til borgarastyrjaldar, sem
ekki sér enn fyrir endann á.
Er eins líklegt og ekki, að
landið riðlist sundur. Þjóð-
irnar, sem þar búa eru og hafa
Ironsi
Iengi verið, sjálfum sér sund-
urþykkar — og nú gerist æ
tíðara að þær berist á bana-
spjót.
Nígería er fjölbýlasta ríki
Afríku, byggir nálægt sextíu
milljónir manna. Til skamms
tíma var landinu skipt í mörg
ríki, sem voru tiltölulega sjálf
stæð. Það var ekki fyrr en
árið 1914, að þau voru sam-
einuð í eitt ríki, sem brezk
nýlenda og verndarsvæði,
undir stjórn brezks lands-
stjóra.
Margar og ólíkar þjóðir
byggja Nígeríu og eru þessar
helztar, Hausar í norðunhluta
landsins, Ibúar í Suð-Austur
Nígeriu og Yoruba þjóðflokk-
urinn í Suð-vestur héruðum
landsins. Þessir þjóðflokkar
skiptast svo aftur í aðra
smærri og auk þeirra eru
aðrir þjóðflokkar misjafnlega
stórir, misjafnlega á veg
komnir og misjafnlega her-
skáir. Þjóðflokkarnir eru
mjög óskyldir, t. d. eru Haus-
ar blandaðir Aröbum úr
norðri, en íbúar eru hreinir
Bantunegrar, eða svo til.
Er Nígeria varð sjálfstætt
ríki árið 1960 var landinu
skipt í fjögur ríki. Hafði hvert
um sig sitt þing og verulega
sjálfsstjórn í innanlandsmál-
um. Stjórnin í Lagos fór hins
vegar með sameiginleg mál
og utanríkismál.
Þrátt fyrir innbyrðis deilur
þjóðflokkanna ríkti friður í
Nígeriu fyrstu árin eftir sjálf-
stæðistökuna. Ríkisstjórnin í
Lagos lagði áherzlu á að bæta
efnahaginn, sem var mjög
háður erlendri aðstoð — og
koma á fót nýjum abvinnu-
og framleiðslutækjum. En
þegar á leið mögnuðust deilur
kynflokkanna, dýrtíð jókst í
sífellu og spilling og • mútu-
þægni urðu útbreiddir lestir
í embættismannakerfinu. Var
sá orðróniur uppi síðustu árin,
að verulegur hluti erlends
aðsboðarfjár lenti í vösum
ráðherranna. Að visu var for-
sætisráðherra landsins, Sir
Abubakar Tafawa Balewa
aldrei bendlaður við neitt
slíkt. Hann þótti beiðarlegur
og var virtur stjórnandi.
Balewa tók við embætti
forsætisráðherra þegar árið
1957, er landinu var sett
heimastjórn og hann varð
fyrsti forsætisráðherra eftir
að sjálfstæði var fengið haust-
ið 1960. f stjórnartíð hans
var landið talið standa öðrum
ríkjum Afríku langtum fram-
ar að því er varðaði frið,
stöðugt stjórnarfar og fram-
farir. Þar með var ekki sagt,
að vandamálin væru ekki
mörg og deilur stjórnmála-
manna og kynflokkanna voru
tíðar og erfiðar.
Balewa átti oft í ertfiðleik-
um við að brúa biilið milli
hinna andstæðu íbúa landsins.
Hann var sjálfur frá Norður-
Nígeriu, þar sem íbúar eru
um 20 milljónir og flestir mú-
hameðstúar. Hann var af kyn-
flokki, er nefndist Fulanar.
Þeir eru yfirleitt hávaxnir og
myndarlegir, ljósari á hörund
en aðrir íbúar Nígeriu og
sagðir stoltir mjög. Þeir skip-
uðu tíðum eins konar yfir-
stétt í Nigeriu. Heima fyrir —
í Norður Nígeriu — þótti
Ojukwu
Balewa afar róttækur — en
meðal sunnanmanna taldist
hann afturhaldssamur í meira
lagi. Sýnir það eitt hversu
ólík afstaða íbúanna var og
þótti oft undrum sæta hversu
honum tókst að halda jafn-
vægi milli landshlutanna.
Enda var Balewa talinn af-
bragðs samningamaður, lipur,
kurteis og hafði góða kímni-
gáfu.
í janúar 1966 breyttist
ástand málanna í Nígeriu. Þá
var gerð bylting í landinu og
allir helztu ráðamenn í Lagos
myrtir, þar á meðal Balewa.
Við stjórn landsins tók nú
hershöfðingi að nafni John-
son Aguiyi Ironsi, yfirmaður
hers Nígeriu, er taldi þá um
800 manns. Ironsi tók völdin
þegar í upphafi byltingarinn-
ar, er ljóst varð, að ráðamenn
allir voru horfnir (Lengi vel
var ekkert vitað um örlög
þeirra). Þá var alls ekki talið,
að Ironsi ætti hlut að bylt-
ingunni — henni stjórnaði
annar hershöfðingi, Chuk-
wuma Nzeogwu að nafni.
Seinna þóttust menn vissir
um, að hann hefði haft þar
hönH í bagga — en aldrei varð
opinberlega upplýst hvort svo
var, eða hvort hann notfærði
sér aðeins það ástand, er skap
aðist til þess að taka völdin.
Fyrsta verk Ironsis var að
skipa hershöfðingja í stöður
ríkisstjóra hinna fjögurra
ríkja landsins. Jafnskjótt hóf
hann að gera ráðstafanir til
þess að efla völd sambands-
stjórnarinnar í Lagos en
draga að sama skapi úr völd-
um einstakra ríkja.
Ironsi var þekktur maður
í Afríku, er hann tók völdin
í Nígeriu. Hann hafði að baki
mikla reynslu í hernaði —
hafði verið við nám í brezk-
um herskólum og verið í
Vestur Afríkuher Breta í
heimstyrjöldinni síðari.
Einnig hatfði hann verið yfir-
maður friðargæzlusveita Sam
einuðu þjóðanna í Kongó.
Ironsi var frá Austur-
Nígeriu, borinn og barnfædd-
ur í frumskógunum þar en
hafði gengið á skóla hjá ka-
þólskum trúboðum.
Ekki hafði Ironsi setið lengi
við völd, er flokkadrættirnir
urðu honum óviðráðanlegir. í
maímánuði 1966 kom til átaka
í Norður-Nígeriu milli múha-
meðstrúarmanna og kristinna.
Um þrjú hundruð kristnir
menn voru drepnir og u. þ. b.
60.000 urðu að flýja suður og
austur á bóginn.
í júlílok snerist hluti hers-
ins gegn Ironsi, að þessu sinni
undir stjórn hershöfðingja frá
Norður Nígeriu, Ogundipe að
nafni. Er uppreisn þeirra
hófst var Ironsi staddur í
borginni Ibadan fyrir norðan
Lagos og var hann handtek-
inn þar. Fóru* engar sögur
af honum í marga mánuði en
þar kom, að viðurkennt var,
að hann hefði verið drepinn.
Töluverðir bardagar urðu í
Lagos og nágrenni áður en
uppreisnarherinn náði öruggri
fótfestu, og mikið mannfall
Norðanmenn höfðu verið
lítt hrifnir af tilraunum
Ironsis til þess að draga úr
völdum héraðsstjóranna og
óttuðust, að hann mundi
reyna að færa öll völdin í
hendur Iboanna. Honum hafði
ekki tekizt að koma í veg
fyrir hraðvaxandi deilur Þjóð
Gowon
flokkanna og því fór sem fór.
Og nú endurtók sig sagan
frá fyrri byltingu. Ogundipe,
leiðtogi byltingarmanna mynd
aði ekki stjórn, heldur annar
hershöfðingi að norðan, yfir-
maður herráðsins, Yakubu
Gowon að nafni rúmlega þrí-
tugur að aldri.
Gowon tók að mestu upp
stefnuskrá Balewa, ákvað að
draga úr valdsviði miðstjórn-
arinnar, — hæfilega þó — og
lét svo um mælt, að allar
tilraunir til þess að koma á
sterkri miðstjórn í Nígeriu
hefðu mistekizt og væru
dæmdar til að mistakast.
Jafnframt lýsti hann því yfir,
að nú yrði að finna varanlega
framtíðarskipan mála í
Nígeriu og ákvað að efna til
ráðstefnu um málið. En brátt
skarst í odda á ný og í sept-
ember urðu alvarleg átök
milli norðan- og austan-
manna, bæði í Norður- og
Austur-Nígeriu. Fjöldi aust-
anmanna, þar á meðal marg-
ir tæknifræðingar voru starf-
andi í Norður-Nígeriu •— en
er þúsundir þeirra höfðu fall-
ið í átökum við Norðanmenn
flúðu, að talið er, um hálf
milljón manna til austunhlut-
ans. Að sama skapi flúði
geysilegur fjöldi norðan-
manna til sinna heimkynna
frá Austur-Nígeriu.
Þessir atburðir urðu mjög
til að torvelda samskiptin
milli Gowns og stjórnarinn-
ar í Lagos og landstjóra Aust-
ur-Nígeriu, Chukwuemeka
Ojukwu, hershöfðingja, sem
skipaður hafði verið í tíð
Ironsis. Ojukwu gerði mikið
úr árekstrum norðán- og
austanmanna og í ágústlok,
þegar nokkrum vikum eftir
að Gowon tók við, lét hann
halda sérstakan sorgardag í
Austur-Nígeriu til þess að
minnast hinna kristnu austan-
manna er íallið höfðu í átök-
unum við múhameðstrúar-
menn í N-Nígeriu, þá vorið
áður. Þá þegar var Ojukwu
faTÍnn að hafa við orð að
slíta Austur Nigeriu úr sam-
bandi við aðra hluta Nígeriu
og átti þar sterkan leik, því
að mikill hluti olíulinda Ní-
geriu er einmitt í Austur-
Nigeriu.
Gowon virtist í upphafi
leggja sig í líma tiil þess að
halda Austanmönnum ánægð-
um. Hann kallaði burt frá
Enugu herlið Norðanmanna,
þegar Ojukwu sagði, að borg-
arbúum væri illa við dvöl
þess og gerði ýmsar aðrar til-
slakanir.
Að mörgu leyti eru þeir
Ojukwu og Gowon líkir menn
að uppeldi og hugsunarhætti,
þótt töluverður sé munurinn
á hæð þeirra, Gowon er lág-
vaxinn og grannur, en Oju-
kwu mikill á velli. Þeir hófu
báðir feril sinn í hernum
skömmu eftir fermingu og
voru báðir sendir á liðsfor-
ingjaskóla í Englandi. Báðir
hatfa yfirskegg og báðir eru
heldur tilhaldssamir í klæða-
burði. Báðir eru kristnir og
báðir mælskir mjög.
í byrjun október sl. tókst
Gowon að koma á ráðstefnu
helztu leiðtoga hinna ýmsu
landssvæða í Nígeriu og
skyldi nú komizt að endan-
legri niðurstöðu um framtíð-
arskipan ríkisins. Ekki höfðu
menn lengi reifað málin, er
deilurnar milli Gowon og
Ojukwu urðu svo magnaðar
að slíta varð fundum um hríð.
í lok mánaðarins hófust um-
ræður á ný, en að þessu sinni
án þátttöku fulltrúa frá Aust-
ur-Nígeriu, þar sem aðrir
fulltrúar — og þó fyrst og
fremst Gowon, hefði ekki
gengið að skilyrðum þeim,
er Ojukwu setti fyrir þátt-
töku. Jafnframt gerði Ojukwu
ljóst, að Austur-Nígeria
mundi ekki fallast á neina þá
stjórnarskrá eða skipan lands
ins, er samið yrðu um án
þátttöku fulltrúa stjórnar rik-
ishlutans.
Umræðum var haldið áfram
út nóvember en stöðugt jókst
hættan á klofningi ríkisins.
Fulltrúi Vesturhlutans lagði
til að ríkin yrðu sjálfstæð í
fimm ár — en síðan yrði hald-
in ráðstefna og málið reifað
að nýju með tilliti til feng-
innar reynslu. Þessa hugmynd
dró hann síðar til baka eftir
að Gowon hafði lýst því yfir
í ræðu 30. nóvember, að hann
mundi beita öllum ráðum til
þess að halda ríkinu samein-
uðu, jafnvel vopnavaldi, ef
nauðsyn krefði. Hann sagði
þá, að til greina kæmi að
skipta landinu upp í átt til
fjórtán héruð, er hefðu
nokkra sjálfstjórn í helztu
innhéraðsmálum en yrðu
undir sterkri miðstjórn í
Lagos. Virtist hann þá alveg
hafa gefizt upp á því að reyna
að halda ríkinu saman í fjór-
um hlutum er hver hefði
sterka innanríkisstjórn en
væru undir Lagos stjórnina
settir með sameiginleg mál-
efni og utanríkismál, eins og
verið hafði í tíð Balewa.
í desember hafði heristjórn-
in í Ghana forgöngu um að
efna til leynilegs fundar með
þeim Gowon og Ojukwe.
Hittust þeir að máli í Aburi
í Ghana, fyrrverandi orlofs-
setri Kwame Nkrumah. Þarna
komust þeir að allgóðu sam-
komulagi um ýmis mál, m. a.
skipan hersins í einstökum
héruðum og hlutdeild Aust-
ur-Nígeriu í olíuframleiðsl-
unni. Gowon kom af fund-
inum hinn bjarfcsýnasti um að
einingu ríkisins hefði verið
bjargað — en Ojukwu var
ekki ein vongóður, sagði, að
Nígeriumenn hetfði oft áður
komizt að samkomuilagi, en
svo oft vildi vera meinbugur
Framhald á 'bls. 20
i