Morgunblaðið - 05.08.1967, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1967
13
-----1
ÆTLUNIN er að aka um
ÞjórsárdalLnn, þar sem nátt-
úrufegurð er hvað mest á ís-
landi. Eins og flestum mun
kunnugt vera lagðist innsti
hluti dalsins í eyði, að því
er álitið er frá hraungosi í
Heklu á 13. öld. Er hann því
í dag að mestu hraun og sand
ar, þó á einstöku stöðum megi
sjá grasskúfa, sem sumum
kann að virðast til prýði —
tákn frjósemi í eyðimörkinni
— en öðrum finnst það spilla
fyrir sérkennilegri og sjald-
gæfri náttúrufegurð staðarins
Fremri hluti dalsins er aftur
á móti búsældarlegur, þar
eru jarðir margar fallegar og
bæjarstæði í senn falleg og
heppileg undir fjailshlíðun-
um.
>að er fögur sjón, sem blas
ir við ferðalöngum, sem aka
um veginn inn Þjórsárdalinn.
Á vinstri hönd eru bæir og
fögur tún, en á hægri Þjórsá,
eitt vatnsmesta og tignarleg-
asta fljót landsins, og handan
við hana er hin fegursta fjalla
sýn með Heklu í broddi fylk-
ingar. Hjá Ásólfsstöðum,
Þjórsárdalur séður frá Stöng.
Á ferðalagi um Þjórsárdalinn:
Með ungu fdlki og gðmlu
innsta bænum í dalnum, þar
sem er víðáttumikill og skógi
vaxinn þjóðgarður verða um-
skiptin mjög snögg frá gróð-
ursæld til auðnar. Þar ber
hæst Búrfell á hægri hönd,
en meðfram því sést fyrst
sandbreiðan, sem þekur innri
hluta dalsins þeim, sem aka
því að hverfa úr einu ævin-
týralandinu í annað, svo fram
andi er náttúran í þessum
hluta dalsins þeim, sem aka
um Þjórsárdálinn í fyrsta
sinn og hafa áður, fyrir stuttri
stund, augum litið hin feg-
urstu tún og engjar í fremri
hluta dalsins.
miðstöðinni með áætlunarbil
frá Landleiðum h.f. Farþegar,
sem voru um 26 að tölu, voru
á öllum aldri, allt frá þriggja
ára börnum í fylgd foreldra
til fullorðinna einstaklinga. Á
einum degi ætluðum við að
aka um falleg héruð og skoða
merka staði, m.a. Skálholts-
kirkju, bæjarrústirnar í
Stöng, Gjáfoss í Rauðá, Hjálp,
Tröllkonuhlaup og fram-
kvæmdir við virkjun Þjórs-
ár við Búrfell.
Fyrsti áfangastaður var Sel
foss. Niður Kambana á leið
okkar þangað, benti farar-
stjórinn á reisulegan bæ und
Myndin er tekin í Gjánni þar sem ferðafélagarnir borðuðu
nestið. Sýnir hún Guðmund á Mokka ásamt Guðnýju konu
sinni og börnum.
fæstir höfðu séð hana áður.
Dáðist það mjög að altaris-
töflu Nínu Tryggvadóttur og
gluggum Gerðar Helgadóttur.
En sérstaka athygli manna
vöktu þó fornu munirnir, sem
í kirkjunni eru geymdir og
ekki nokkur vafi á því, að
Skálholtskirkj a getur í fram-
tíðinni orðið hið vegiegasta
safn fornra muna. Af gömlu
hlutunum, má geta hér gam-
als altaris og ræðustóls úr
dómkirkju Brynjólfs biskups
Sveinssonar (1639—1674).
„Þetta er þá ræðustóllinn,
sem Jón biskup Vídalín hélt
sínar miklu ræður“, varð ein
um að orði.
Frá Skálholti var ekið eftir
Skálholtsvegi og inn Þjórs-
árdalinn. Þar var numið stað-
ar hjá sæluihúsi Landleiða
innst inni í dalnum. Frá sælu
húsinu er gott útsýni yfir
skógi vaxinn Þjóðgarðinn,
Myndin er tekin hjá Tröilkonuhiaupi
Elsu, og bílstjóranum, Samúel.
fararstjóranum,
Mér finnst ekki úr vegi að
geta veðursins þennan dag,
þar sem svo mörgum finnst
veðrið stór þáttur í sögu
ferðalaga, sem eingöngu eru
farin með það fyrir augum að
skoða stórfengleg sköpunar-
verk. Það var rigning og rok
þennan miðvikudag sem var
dagurinn eftir sótlartímabilið
mikla hér á Suðurlandi. Veð-
urguðirnir virtust hafa rifjað
upp máltækið „ af misjöfnu
þrífast börnin bezt“ og hugð-
ust því reyna manndóm okk-
ar í dag. En við höfðum lít-
inn áhuga á því, vildum haga
okkur eftir vild, fara upp um
fjöll og firnindi og drekka
kaffi á grasi.
Það var lagt af stað klukk-
an 9 árdegis frá Umferðar-
ir fjallshlíðinni á hægri hönd
(þegar ekið er niður) og sagði
að bærinn héti Reykir, þar
sem fyrr á öldum var merkt
höfuðból. Þar bjuggu m.a.
Gissur jarl Þorvaldsson á 13.
öld og Oddur lögmaður Gott-
skálksson á 16. öld. Nú heyrð
ust raddir í bílnum, sem
sögðu: „Hve oft hefur rnaður
ekki ekið hér niður án þess
að ivta þetta“ og „Maður tek
ur svo lítið eftir umhverfinu,
þegar ekið er um, það er þá
helzt ef manni er bent á hlut
ina“. í Tryggvaskálanum á
Selfossi var drukkið kaffi.
Þegar ferðafólkið var orðið
mett af brauðáti og kaffi-
þambi var ekið til Skálholts.
Hafði fólkið mjög gaman af
að skoða nýju kirkjuna, því
sem óneitanlega ber samtíð
okkar vott um dugnað og
framsýni. Næsti áfangastaður
var Stöng. Voru bæjarrústirn
ar grafnar upp sumarið 1939
og þykja með merkustu forn-
leifarannsóknum á íslandi.
Segja rúsfcirnar og margt um
liðna sögu þjóðar okkar og
skoðaði ferðafólkið þær með
miklum áhuga. Gestabókin er
við inngang rústanna, þar
sem fólkið skrifaði nöfn sín.
Einnig er þar peningastaukur
úr steini og á skilti við hann
stendiur: „Gefið Gauki“. Sú
saga er sögð af Gauki Trand-
ilssyni, sem bjó í Stöng, að
hann hafi verið veginn og
dysjaður á Gaukshöfða fram-
ar í dalnum. Áður fyrr og
allt til ársins 1850 tíðkaðist
að láta stein eða spýtu á dys
Gauks, sem skyldi vera merki
um fararheill. Var það kallað
„að gefa Gauki". Hafa nútíma
menn tekið þennan forna sið
upp á ný, en gefa nú ekki
steina, heldur aura til við-
halds rústunum, sem vafa-
laust kostar talsvert að halda
við. Gáfu margir ferðamann-
anna Gauki.
Frá Stöng var ekið að
Gjánni, en svo er gilið kallað
sem Gjáfoss rennur í. Er það
mjög fallegur og sérkennileg
ur staður. Þar var dvalizt í
klukkutíma og snætt. Frá
Gjánni var ekið að fram-
kvæmdasvæðinu við virkjun
Þjórsár við Búrfell. Var ekið
um allt svæðið og ferðafiólk-
inu bent á það markverðasta,
sem fyrir augun bar. Þaðan
var haldið að Tröllkonu-
hlaupi, en nú fer hver að
verða síðastur að sjá þann
foss, því þegar búið er að
virkja Þjórsá, verður vatns-
magnið í Tröllkonuhlaupi
mjög lítið, ef það þá verður
nokkuð. Sagan segir, að tröll
konur tvær hafi búið í fjöll-
unum beggja megin fossins
og hafi þær farið yfir fljófcið,
þar sem fossinn er, í heim-
sókn til hvor annarrar. Dreg-
ur fossinn nafn sitt af þessari
sögu.
Frá Stöng var ekið að
hinum sérkennilega fossi
Hjálp, en þaðan haldið
aftur til Reykjavíkur. Nú var
farið að styttast í daginn,
klukkan að ganga 6. Þegar hér
var komið sögu, var sólin tek
in að skína undan skýjunum
og skyggni orðið hið bezta.
Þegar við ókum upp Kamba
á heimleiðinni, sáum við því
það, sem við höfðum farið á
mis við fyrr um daginn, Vest
mannaeyjar og Surtsey I
fjarska og Hveragerði baðað
í sól. Það voru ánægðir og
kátir ferðafélagar, sem komu
til Reykjavíkur þetta kvöld
um 8-leytið samkvæmt áætl-
un eftir ánægjulega ferð um
Þjórsárdal. — s. ól.
Grunnteikning bæjarhúsanna í Stöng. Stóra herbergið var skáli (svefnhús). Út frá honum
(til vinstri) stofa. Herbergin, sem á myndinni vísa upp, voru búr (t.v.) og kamar (t.h.)