Morgunblaðið - 09.09.1967, Blaðsíða 8

*
8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. SEPT. 1967
Finnbogi Guðmundsson:
hús a-ð meðaltali, frá því sem var
á árinu 1966.
Erfiðleikar sjávarútvegsins
og versnandi þjdðarhagur
[ SVO sem kunnugt er, varð
I snemma á síðastliðnu ári verð-
fall á flestum okkar útflutnings-
afurðum. Hafa erfiðleikarnir við
afurðasöluna farið vaxandi
Æram til þessa, ef á heildina er
litið.
Auk þess að sjávarútvegiurinn
hefur fengið á sig miklar verð-
; lækkanir á flestum framleiðsLu-
afurðum sínum, eru einnig ýms-
; ir aðrir erfiðleikar, sem auka
mjög á vandann.
Aðstaðan til veiða hefur farið
versnandi vegna veðurfars og
minnkandi fiskigengdar. Verð-
bólgan hefur enn aukið birð-
arnar hjá sjávarútveginium.
I Það hefði verið eðlilegt að
1 gera þjóðinni gnein fyrir erfið-
’leikunum faglega og ýtarlega,
með þeim miklu fjölmiðlunar-
tækjum, sem fyrir hendi eru."
I En því mdður hefur varla ver-
ið mögulegt, að koma því við,
vegna þess að þetta mál hefur
orðið að bitbeini í nýafstöðnum
kosningum.
Það var því vel þegið a.f mér
og fleirum, þegar þetta mál var
tekið á dagskrá í þættinum „í
brennidepli" í sjónvarpinu þann
25. ágúsit sl.
Ég gerði mér vonir um að efn-
iniu yrði gerð góð skil, þar sem
vel var valið til manna. Sig-
urði Jónssyni, framkvæmdastj.
S.R. o.g Sigurði Egilissynd, fram-
kvæmdastj. L. í. Ú. var treyst-
andi til þess að hafa yfir að
ráða nægiHegri þekkingu á erfið-
leikum sjávarútvegsins til þess
að miðla af til þjóðarinnar. Einn
ig hefði mátt gera ráð fyrir því
að viðskiptamálaráðherrann
hefði á takteinum ábendingar
jjm hvernig heppilegast væri að
snúast við vandanum þannig að
sem minnst tjón hlytist af fyrir
þjóðina.
i Því miður varð ég fyrir nokkr
um vonbrigðum með þáttinn, og
þess vegna tek ég mér penna í
hönd, ef verða mætti til þess að
bæta einhverju við það, sem
fram kom í þættinum, og koma
á framfæri sjónarmiðum mín-
um um efnaihagsvandamál þjóð-
arinnar.
| Þeim ágætu Sigurðnm, sem
áttu að fræða þjóðina um erfið-
leika sjávarútvegsins, var settur
ailltof naumur tímd til ráðstöf-
unar og er það vítavert, þegar
loksins var sýnd viðleitni til þess
að nota sjónvarpið til slíkra
nauðsynj-a. Séretaklega var þetta
Jbagalegt fyrir Sigurð H. Egils-
eon, siem þurfti að gera grein
fyrir flestum greinum sjávarút-
vegsins, ef vel hefði verið. Auk
þess voru spurningarnar sumar
klaufalegar og þátturinn ekki
nægilega undirbúinn.
Viðskiptamálaráðherra Gylfi
Þ. Gíslason hafði hinsvegar
rýmri tíma.
En það ótrúlega gerðist, að
ráðherrann hafði ekki neitt já-
kvætt að leggja til máianna, að
mínium dóm i. Hann siagðist ekki
hafa trú á að það leysti neinn
vanda, að fella gengi krónunn-
ar.
Hvað er gengisfelling krón-
unnar?
Ég veit ekki betur, en að verð-
gildi krónunnar hafi rýrnað frá
síðustu gengisbreytingu í ágúst
1961, sem nemur því, að nú þarf
kr. 2.50—3.00 á móti hverri
krónu árið 1901, til kaupa á
ffleetum nauðsynjum.
Undarutekning frá þessu eru
aðeins gjafl.deyriskaup, sem hafa
verið óbreytt. Nú væri fróðlegt
að fá svar við því, hvort gjiald-
eyririnn sé jafn rétt skráður nú
og hanm var árið 1961. Og ef svo
er efcki, sem mér virðist, er þá
ekki vanefnt það fyrirheiit nú-
verandi hæstvirtrar ríkisstjórn-
ar að skrá gjaldeyrinn rétt á
hverjum tíma og viðhalda jiafn-
vægi í þjóðiarbúskapnum.
Þá nefndi ráðlherrann að at-
huga þyrtfti hvort ekki væri
heppilegt fyrir okkur að biðja
um -aðild að Fríverzlunarhanda-
lagi Evrópu (EFTA) og taldi
það geta verið lausn á vanda-
málinu.
Ég tel að ekki geti verið um
ávinning að ræða umfram tap,
að gerast aðili að EFTA, og mun
rökstyðja það nánar síðar í þess-
ari grein.
Ég geri ráð fyrir að allix geri
sér grein fyrir því, að þegar
verðfall peninga hefur átt sér
stað um áralbil, og peningagildi
hefur rasbazt svo að í stað kr.
1.00 árið 1961, þarf kr. 2.50—
3.00 árið 1967 tá£L kaupa á sama
verðmæti, þá hefur hallað á út-
vegsmenn og sjómenn, því þeir
hafa ekki fengið hflurtfallslega
verðhækkun á afla sinn. Sem
betur fer hefur verið hægt á
undamförnum árum að hækka
nokkuð verð á aflaifeng fis'kiskip
anna, en hvergi nærri hlutfalls-
lega, né viðuniandi. Það mun
láta nærri að aflaverðmætið hafi
verið hækkað um helming þess
sem verðmætisrýrnun pening-
anna nemuir. Möguleikarnir til
þess urðu fyrir hendi vegna eft-
irfarandi:
Verð á útfkittum sj'ávarafurð-
um hækkaði nokkuð.
Fiskiðnaðinm tókst að gera hag
kvæmari og ríkið hefur veitt
nokkurn stuðning.
í byrjun hvers árs hefur LÍÚ
látið gera athuganir á þeim
breytingum, sem verða á verð-
gildi peningainna frá ári til árs,
og hvaða áhrif þær hafa á af-
komu útvegismanna og sjó-
manna.
Um síðastliðin áramót leiddi
sú athugun í ljós eð verð á bol-
fiski hefði þurft að hækka um
35% til þess að lágmarksaf-
komumöguteikar væru fyrir
hendi, og var þá reifcniað með
að aðstæður til veiða yrðu svip-
aðar og var á árunum 1964, 1965
og 1966, eða meðaltal 3ja síðast-
liðinna ára.
Fiskvinnsluistöðviarniar gátu
ekki greitt óbreytt verð hvað
þá hærra, vegna fyrrnefnds verð"
faills á afurðum og aukims til-
kostnaðar.
Rílkisstyrkur var veittur til
þess að hækka fiskverðið um
8% að meðaltali þ.e. 5% í miarz
og apríl og 11% aðra mánuði
ársins.
Ef fisfcverðið hefði hækkað
um 35% hefðu brúttótekjur
meðailbáts á vertíð hækkað um
kr. 630,000,00 frá því sem varð.
Auk þess að fiskverðið va.r
þetta lægra en eðlilegt hefði
verið, var veðurfar og fiski-
gengd óhagstæð. Reikna má með
að vegna þeirra óhagstæðari að-
stæðna frá því, sem var á und-
an förnium vertíðum, hafi veið-
arfærakostnaður meðalbáts orð-
ið kr. 100.000.00 hærri en venju-
lega, og aflarýrnun af sömu
ástæðum oa 13% og miun það
jafngildla um br. 300.000.00 á
meðalbát.
Mér virðist því meðalbátur við
línu og netaveiðar, eða þeir sem
eingöngiu stunduðu þorskveiðar
með netum á síðastliðinni ver-
tíð, vanti rúmlega kr. 1.000.000.
00 tiil þess að hafa viðunandi af-
bomu.
Þeir bátar sem stunduðu loðnu
veiðar og þor-skveiðar með nót
höfðu sízt betri afbomu, vegna
þess að verðið á loðnunni var
mjög lágt í verðlitlum krónum
og þorskveiðar í nót brugðust að
mestu.
Þeir fáu bátar, sem stund-
uðu línuveiðar, komusit vand-
ræðaminnst út úr vertíðinni. En
því miður hefur þátttaka í þeim
veiðum verið mjög lítil undan-
farin 5—6 ár. Ástæður til þess
eru margvislegar, en þyngst á
mietunum er að sú útegrð er
viðkvæmust fyrir verðmætis-
rýrnun peninganna.
Humarveiðar vélbátanna hafa
gengið mjög illa í sumar. Afl-
inn hefur verið minni en mörg
undanfarin ár og auk þess hef-
ur meiri hluti humarsins verið
smár og þá verðminni, en stærri
humarinn. Verð á stórum humar
er kr. 70.00 pr. kg, og á smáum
br. 28.00 pr. kg, eða meira en
belrn i n gsmiunur.
Afkoma útgerðarmanna og
sjómanna, sem huimarveiðar hafa
stundað í sumar, er mjög slæm.
Finnbogi Guðmundsson
Svipað er að segjia um veiðar
með dragnót, þær hafa verið
mjög óhagstæðar. Skarkoldnn
hefur fallið mjög í verði, ag
kröfur um gæði aúkizt. Það má
raunar segja að sjómenn treysit-
ust ekki til þess að veiða kol-
ann, þannig að hann fufllnægði
þeim gæðaikröfum, sem kaiup-
endur kröfðust. Hafa þessar
veiðar því verið sára litlar mið-
að við það, sem áður var.
Sama ec að segja um togbát-
ana, aiflinn hjá þeim hefur ver-
ið m,un minni, en unidanfarin ár,
og verðið of lágt.
Erfiðlieikar togaranna eru
flestum kunnir, þar sem þeir
hafa verið viðurkenndir mörg
undanfarin ár, og verið um þá
rætt og ritað í fjölimiðlunartæk-
in. Sé ég því ekbi ástæðiu til
að fara frekar inn á málefni
þeirra hér.
Freðfiskframleiðslan.
Til þess að freðfiskframleiðsil-
an befði haft viðuniandi afkomu
á síðastliðnu ári (1966), hefði
útflut'ninigsverðið þurfit að hald-
ast óbreytt, eins og það var um
áramótin 1965 og 1966. En vegna
þess að miki'l verðlækkun átti
sér stað um mitt árið og júkst
þegar á árið leið, varð afkom-
an hjá frystihúsnnum yfirleiitt
mjög léfleg. Erfiðleikar við hrá-
efnisöfluninia áttu einnig sdinin
þátt í slæmri afkomu. Á árin.u
1967 hefur framleiöstakostnaður
enn aukizt, miðað við meðal-
bostnað ársins 1966. Enda þótt
ríkisisjóður taki að sér að grieiða
% a-f verðfalli freðfisksins, mið-
að við meðalverð ársdns 1966,
verður htaitur frystihúsanna af
verðfafllinu vart minni en 80—
90 milljónir króna. Gera má ráð
fyrir að fra,mleiðslukostn,aðurinn
hafi hækkað um annað eins.
Verður því afkoman jrfir kr. 2
milljónium verri á hvert frysti-
Síldveiðarnar.
Á síðastliðniu ári var verðið á
síld til bræðslu kr. 1.70 pr. kg,
og hefði það þurft að hækka
nokbuð vegna áframhaldandi
aukningar á tilkostnaði. Einn-
ig hefðu veiðimöguflieikarnir
þunft að vera svipaðir og var á
síðastliðnu ári, til þess að af-
koma útegrðarinnair og sjómann-
anna hefði orðið vandræðalaus.
En vegna verðfalls á síldar-
lýsi og sildarmjöli gátu verk-
smiðjurinair ekki gneitt nema lnr.
1.00 pr. kg, og þó því aðeins að
þær fengju mikið og gott hrá-
efni. Yfirnefnd Verðlagsráðs úr-
skurðaði verðið kr. 1.21 pr. kg,
með atkvæðum seljenda og
oddamanns.
Óhagstæðari aðstæður til veiða
nú, samanborið við síðastliðið
ár, eru miklar og er veiðin því
mun minni.
Verðfall bræðslusíldarafurða,
miðað við verðlag 1966 (tii 30.
september) og aflamagn þess árs
veldur lækkun á aflaverðmæti
bátanna, sem nernur um 300
milljónum króna, eða yfir kr.
l. 5 milljón pr. bát. Þar að aufci
er affli nú helmingi mimni og til-
kostnaðiur við veiðarnar mun
meiri vegna fj-arlægðar á mið-
in.
Engin síld hefur enn verið
fryst eða s-öltuð, en í fyrra sum-
ar fengu bátarnir um 200 millj.
króna fyrir síld í þær verkunar-
aðferðir.
Þar sem síldarverksmiðjiurnar
vor-u dæmdar tii þess að greiða
rúmlega 20% hærra verð fyrir
hráefnið, umfram það sem þær
hefðu getað greitt, þótt þær
hefðu fenigið mikið og gott hrá-
efni, er augljóst að þær hafa
orðið fyrir miklu tapi á þessari
vertíð.
Síldarisöltainarstöðvarnar fyrir
auistan og norðan hafa lagt í
mikinn bostnað við undiribún-
ing staxfsemi sinnar, en svo sem
kunnugt er hefiur engin söltan-
arhæf síld borizt til þeirra. Tjón
þeirra er mjög mikið, og litlar
vonir til að úr rætist.
Atvinnurebendur í síldiariðn-
aði-num greiða s-tarfsfólldnu,
sem við ha-nn er ráðið, iágmarks
kauptryggingu, sem er erfi-tt fyr-
ir þá, við þessar aðistæður.
Verður afkoma þesis mikla
fjölda, sem hefur ráðið sig tifl.
starfa á síldariðnaðaristöðvunium
mj'ög léleg, og hjá mörgum al-
varleg vandræði. Sama er að
segja um sjómenn á síldveiði-
skipunium, að afkoma þeirra er
mjög léleg og sérstaklega erffltt
fynir þá að þurfa nú að greiða
skatta af tekj'um sfl. árs.
Sigurður H. Egilsson taldi að
útfkitn/ingsverðmæti sjávanaf-
urða muni verða kr. 1.5—2.0
milljiarðar minna í ár, en var á
síðastliðniu ári.
Ég held að þessi mismunur
verði varla umdkr kr. 2.0 milljarð
ar. Hér er margs að gæta, og
svo virðist, se-m víðast sé um
mjög mikla rýrnun að ræða.
Sigurður benti á fr-eðfiskinn,
síldveið'arnar og síldariðnaðinn
og .skreiðina. Þetta aillt eru stór-
ir liðir og vel þek-ktir. En svo
kemur margt til greina, t.d. sam
setni-ng aflans, uifsi og karfi hafa
aulkizt í aflanum, en v-erð á út-
ffliutmng'S'afu-rðum af þeim teg-
undum hefur fallið einna- mest.
Fiskúrigangur, sem fer til mjöl-
vinnslu hefur fallið meina, en
m. argt -ann-að. Fiskúrgangur, sem
farið hefur til frystingar í dýr-a-
mat, hefur m-innkað vegna sölu-
erfilðeifca. Síld fryst til útfflutn-
ings h-efur að m'esta lagzt niðiur
vegna söluerfíðleika, en hefur
á undanförnum árum oft numið
20—30 þúsund tonnium.
Grásleppuhrogn voru lítið nýtt
í ár af sömu ástæðum.
M-argt fleira mætti benda á,
og yfirleitt er sama hvert litið
er, söluierfiðflieibar og stórfellt
verðfall blasir aillsstaðar við.
En það er.u ekki aðei-ns sjáv-
arafurðir okkar, sem hafa orðið
fyrir markiaðserfiðleilkum. Só
litli Muti útflutningsafurða okk-
ar, sem komið hefur frá la-nd-
bú n-aðar f ram le iðslu nn i, hefur
minnkað mikið.
Sama er að segja um það litla,
sem flutt hefur verið út af ýmis
konar iðniaðarvörum, t.d. er mér
ekbi kunnugt um að sement hafi
verið ffluitfc út í ár, en hinsvegar
eitthvað verið flutt in-n.
Ég tel að ég hafi nú bent á
margt, sem lírtt hefur verið
upplýst fyrr, en mun óumflýjan-
lega hafa álhrif á afkomu þjóð-
arinnaf, og er þó ým-isflegt enn
eftir ót-alið, því miður.
En það sem hér h-efur verið
upplýst til vi-ðbótar við það, sem
áður hefur komið fram, ætti að
ver-a nægjanlegt tii þess að þeir,
sem hafa einhverj-a hugmynd
um hagfræðileg lögmál, ætta að
sjá það að ekki verður komist
hjá því að gera ver-ullegar leið-
réttingar t-il h-agsbóta þeirn, sem
eru beini-r aðilar að útfflutnings-
fram-leiðislunni.
Þetta verður að gerasit eftir
einhverri af þremur eftirtöldu-m
leiðum:
1. Leiðrétting á skráðu gengi
krónunnar, og fyrirbygigð verð-
mætisrýrnun peninganna innan-
1-ands, þar með taldar k-aup-
gj ald-sbreytingar.
2. Vlerðgildi ísl. peninga haekk-
að innanlands, sem yrði þá að
gerast með laekkun á kaiupi allra
þjóðfélagsþegna, ann-ara en fiski
manna og læbkun landbúnaðar-
afurða og þjónustu in-nanlands.
3. Millifærslur frá öllum þjóð-
félagsborgurium tii útflu-tnings-
atvin'nuv-eganna, þ.e. stórfelflit
s!tyrkj.aikerffl í einhverju formi.
Því miður kemst viðskiptæ
málaráðherra ekki hjá því að
taka afstöðu til þess-ara mál-a,
mjög bráðle-ga og hefði mátt
vera fyrr. En því lengur, siem
það er dregið, verður vandinn
meiri.
IVTarkaðsbajidalögin.
Hvað vinnst við að sækja um
aðifld að Fríverzlun'arbandalagi
Evrópu (EFTA). Ég er þeirr-ar
sikoðunar að við miunum hafa
meir-a tjón af því en hagnað.
Marga-r af þjóð-umum, sem
mynda Friverzlunarba-nd alag ið,
eru nú að sækja um aðild að
Efnah-agsbandalaginu (EBE) og
yrði lliltið eftár af EflTTA, ef úr því
verður.
Þótt Fríverzl-unairbandalagið
yrð-i óbreytt fr-á því sem er,
yrði ávinniniguriinn vafasamu-r,
en ókostir miklir.
Ef t.d. frieðfiskurinn er hafð-
ur í hu.ga kiemur í ljós, að frá
þjóðunum s-em í þessu baindalaigi
er.u, kemur erfiðasta samkeppn-
i-n á ýrnsium öðrum mörkuðum
Aœtar-Evrópu. T.d. má benda
á að Bretar seldu í sumar þorsk
til Austar-Evrópu fyrir mnn
lægra verð, en við seldum ufsa
og karfa á sama tírna, í sams-
konar pakkningum.
Hinsvegar viriðst að ávin-n-
ingur ætli að verða að því, ef
við gætum selt síldarilýsi og
fiiskimjöl til Fríverzlunarland-
anna ,tollfrjáls-t eða lágtolla-ð, en
það sama gildir þá einmig um
löndin í Efnahagsbaindaflaginiu.
En þegar þetta er haft í huga
verður mér á -að ger-a samanburð
á begðun okikar annars vegar,
og Norðmanna hinsvegar, við
síldveiðar í sum-ar.
Norðm-enn eru í FríverzlU'nar-
bandalaginu, og búa því við
þær aðstæður, s-em fylgja því
að vera þar innan dyra. Þeir
hafa ekki eins verðmætisrýnar
króniur eims og við. Þeir styrkj-a
sí-n-ar síldarverksmiðjiur með
miklu-m fjármunum ú-r ríkis-
sjóði.
Hagstæðir síldveiðimöguleikar
liggja mjög nærri verstöðvum
þeirra. En hins Vegar mjög
fjarri okkar veristöðvum. Þrátt
fy.rir þetta hafa flesitar síldar-
mjölsverksmiðjur þeirra verið
lokaðar og síldveiðarnar lítið
stundaðar í sumar, vegna mark-
aðserfiðleika, að sagt er.
Ég er þeirrar sboðunar að
heppillegas't sé fyrir laflla og ekki
sízt obkur, sem höfum haft og
þurfum mikil utanirikisviðskipti,
að verzkin sé sem frjálsuist. Þ.e.
að segja sem minnst takmörtouð
af höftum eða tollmúrum.
En þetta frelsi þarf að ná til
a-llra þjóða heims.
Það er því auigljóst mál að
band-alög takmartoaðs fjölda
Framhald á bls. 20.