Morgunblaðið - 21.09.1967, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. SEFT. 1967
Norrænar dulmálsgátur í rúnaristum
Tveir bandarískir vísindamenn telja rúnaristur norrænna
manna í Bandaríkjunum dulmálsgátur, sem hafi að geyma
staðfestingu á dagsetningu rúnaristanna
í fréttatilkynningu, sem
Mbl. barst frá Patrick F.
Koughan & Associates í
Beverley Hills í Kaliforn-
íu, og dagsett er 18. sept-
ember, sagði að fyrirtáekið
boðaði til fundar með
fréttamönnum degi síðar,
19. september, „að kynna
merkustu uppgötvun varð-
andi sögu Bandaríkjanna
síðan Yale-háskóli kynnti
Vínlandskortið 1965“. Þá
sagði í tilkynningunni að
„kynnendur“ yrðu Dr. O.
G. Landsverk, búsettur í
Glendale, einn kunnasti
sagnfræðingur í Bandar.íkj
unum á sviði ferða nor-
rænna manna um Banda-
ríkin, og Alf Monge, bú-
settur í Santa Rosa, fyrr-
verandi dulmálssérfræð-
ingur Bandaríkjastjórnar,
sem tókst á sínum tíma að
leysa eitt dulmálskerfi
Japana er þeir notuðu
skömmu fyrir heimsstyrj-
öldina síðari. „Þeir munu
sanna á fundinum“, sagði
í fréttatilkynningunni, „að
sex bandarískar rúnarist-
ur séu dulmálsgátur ristar
að tilhlutan kristinna
manna norrænna í tengsl-
um við norræna kirkju,
sem falið hafi leynilegar
dagsetningar og aðrar upp
lýsingar í rúnaletri ristu
á hellur allt frá Græn-
landi og Nýja Englandi til
Minnesota og austurhluta
Oklahoma á tímabilinu frá
1009 til 1362“. Þá var þess
og getið að nánari upplýs-
ingar væri að finna í bók
sem brátt kæmi út eftir þá
og bæri heitið „Norse
Medieval Cryptography in
Runic Carvings“ (eða í
lauslegri þýðingu: „Nor-
rænar miðalda dulmálsgát
ur í rúnaristum").
★
í einkaskeyti til Mbl. fré
AP um mál þetta, dagsettiu í
Los Angeles 19. september,
segir svo:
Dr. O. G. Landö'verk, kunn-
ur sagnfræðingur bandarásk-
ur, sem sérihæft hefur sig í
sögu Víkingaitímanna ag
kynnum norrænna manna af
Amertfku, skýrði í da.g, þriðju
dag, frá uppgötvun eimni, er
bann kvað leiða í ljós dvöl
norrænna manna kristinna í
þremur héruðum í Banda-
ríkjunum fyrir nærri þúsund
ánum.
Landsverk sagði á fundi
með fréttamönmum í Los
Angelas í dag að svoika.ilaðar
„stafset.ningarvillur“ á Kens-
ington-siteininum víðfræga, er
fannst í Alexandria, Minne-
sota, hafi síðar reynzt vera
lykla.r að dulm!álsgátu þeirri
er risf sé á steininn, og telur
að steinninn, sem sl. 68 ár
hefur almenn.t verið talinn
síðari tíma fölsun (þótt ým,s-
ir vísindamenn bafi að vísu

götvun ásamt þekiktum fyrr-
veramdi dulmál.ssérfræðingi
Bandaríkj.ahers, Alf Monge,
sem ekiki gat verið viðisitadd-
ur fundinn með fréttamönn-
u,m ve.gna heilsu-brasts. I>eir
Landsverk og Monge hafa í
sameiningu ritað um upp-
götvun sín.a og rannsóknir
þær er hún byggist á bókina
..Nor.se Medieva.l Cryptograp-
-hy in Runic Carvings", sem
segir nánar frá öllum málsait-
vikum.
„Kensingtonsteinninn er
Kensington-steinninn
Aletrun:
(Framhlið) 8 : göter : ok : 22 : norrmen : po : en : op-
þagelsefarþ : fro : vinlanþ : of : vest : vi
: 2 : skjar : en : þags : rise : norr : fro
var : ok : fiske : en : þagh : aptir : vi
: 10 : man : röþe : af : bloþ : og
af illy : (Vinstri hlið) har : 10
se : aptir : vore : skip : 14 : þagh : rise
ahr : 1362 :
haþe : lager : veþ
þeno : sten : vi :
kom : hem :. fan
þeþ : A V M : fráelse :
mans : ve : havet : at :
from : þeno : öh :
talið ba-nn sannsögulega heim
ild), sé í ra.un og veru snilld-
arlega gerð dulmálsþraut eða
gát-a, öllu-m silíkum meiri eða
„ konu n.g u r r ú nad u Lrnálsþ r au t-
anna“, ein,s og han-n komst a.ð
orði.
Landsverk, sem einnig er
kunnur fyrir- skr-if sín um
f-erðir norrænna manna til
Ameríku og kynni þeirra af
hienni, vann að þessa.ri upp-
meisitarailega unnin dulmáls-
gáta“ segir Landsverk. „Rún.a
meistarinn og rúnaristarinn
fóiu í du'lmáli innan s.kilmerki
legs rúnaleturs á steininum
leynileg skilabo'ð; sem stað-
festa ártalið 1362 á- ýmsan
hátt og nafngreina bæði rúna
m-ei.stara, sem kallað.ur er
Harrek og þann er rúnirinar
risiti, sem heitinn er Tollik“.
Landsverik líkir dulmáls-
gátunum við tafl, þar sem
rúnameistariníi geri hverjum
þeim er ekki þekkir dulmáls-
iykilinn nær ókl-eift að skilja
skilaboðin. „Dulmál þetta“,
s-egi.r Lan.d.sverk, „bygigist á
tímaita-li hinnar- nor-rænu
k.aþóls.ku kirkju, sem er í
nokkru frábrugðið kirkjulegiu
tímatali rómversk-kaþólsku .
kirkjunn.ar ognorrænir menn,
úitsendarar kirkjunnar á Norð
urlöndum eða a.m.k. í tengsl-
um við ha-na, notuðu til þess
að koma til skila leynlegum
ártölum Og dag.setninigium. Til
gangur þessa var sá að tíma-
setj.a skilaboðin nákvæmlega
og staðfasta síðian í dulmáli á
eins ma.rgan máta og kostur
var til þéss að ekki væri
hætta ' á misskilnin.gi þegar
einu sinni vær búið að ráða
í dulmálið", siagði Landsverk.
Landsverk s>agði ennfremur
að ha.nn hefði daigsett Kensing
tonisteininn 7. maí 1244 eftir
að þeir hefðu uppgötvuð að
rún,amei.sfarinn hefði breyitt
fjölda stiafa á steininum til
þes,s að f'ala þa.r í dagsetniing-
una. Hann kvað norræna
menn hafa notiað staf.atákn í
taln-a stað í rúnailetrinu því
þeir hefðu að því er vintist
ekiki þekkt arabíska talniakerf
ið. Landsverk sagði ennfrem-
ur að rúnaletrinu væri auð-
velt að rugl-a samam við dul-
mál, þar sem notuð væru tákn
í talna stað.
„Uppgötvanir sem þessar“,
sagði Lamdisverk, „hljóta allt-
af að va-lda deilum, því siitt
sýnist hverjum þegar svona
nokkuð á í hlut“. Hann kvaðist
þó sennfærðiur um það sjálfuT
að þessi uppgötvun þeirra fé-
lag,a-, ha.ns oig Mong-es, mynd.u
standast ströngu,stu vísinda-
lega.r rann-sóknir og sagði að
þeir myndu taka hverri
slíkri rannsókn, er byggði á
sönnum vísinöalegum grund- •
velli, f.egins hendi.
Þessu skeyti frá AP til við-
bótaT og til frekari glöggvun-
ar fer hér á eftir fréttaiskeyti
frá NTB um uppgötvum þeirra
Landsverks og Mongies. í því
segir svo:
Los Angeles, 19. s-eptem-
ber, NTB. — Tveir bandarísk
ir vísindamenn, báðir af norsk
um ættum, sagnfræðin'gurinn
O. G. Landsverk og duilmáls-
sérfræðingurinn Alf Monge,
báðir búsettir í Kaliformíu,
telj-a sig hafa fundið lykilimn
að dulmálsgátum rúnarista á
ýmsum norrænum rúnastein-
um viðs vegar í Bandaríkjiun-
um og haf,a dagsett rúmarist-
ur þessar mörgum öldum áð-
ur en Kólumbus kom til Nýja
heimsins.
. S:afsetnin,gar,villu.r og ann-
að ósamræmi, sem varð til
þess að dregið vair í efa að
rúna.ris'turnar væru rétt til
komnar segja þeir félagar nú
að hafi reynzt dulmálsgátur
bundnar tímatali rómversk-
kaiþólsku kirkjunnar.
Framhald á bls. 17
STAKSTEINAR
Fiskimjöl
til manneldis
Kanada og Bandarikin munu
þau lönd, sem lengst eru á veg
komin í framleiðslu fiskimjöls
til manneldis. Þar til fyrir
skömmu bönnuðu bandarísk
yfirvöld sölu slíkrar fram-
leiðslu til manncldis þar í
Iand en því banni hefur
nú verið aflétt og má bú-
ast við í kjölfar þess að fram-
leiðsla á fiskimjöli til mann-
eldis og telja sérfræðingar í
þessum löndum. Víðtækar til-
raunir hafa verið gerðar á
framleiðslu fiskimjöls til mann-
eldis og tejla sérfræðingar í
Bandaríkjunum, áð tæknilegir
erfiðleikar á framleiðslu þess
séu nú úr sögunni. Um er að
ræða tvenns konar framleiðslu-
hætti og þegar hafa verið
byggðar verksmiðjur, sem að
vísu framleiða þessa vöru fyrst
og fremst til skepnufóðurs en
aðeins þarf að bæta við nokkr-
um framleiðslustigum til þess að
fiskimjölið sé hæft til mann-
eldis. I>að er hins vegar állt
kunnugra, að þótt tæknilegir
erfiðleikar á framleiðslunni hafi
verið yfirstignir séu markaðs-
erfiðleikarnir að likindum enn
meiri. Fiskimjöl til manneldis
er bæði lyktarlaust og hragð-
laust og þvi auðvelt að blanda
það annarrí fæðu en hins vegar
cr það mjög fjörefnaríkt. Þess
vegna hefur leit að mörkuðum
fyrir þessa framleiðslu fyrst og
fremst beinzt að þróunarlönd-
unum svonefndu en fjörefna-
skortur er mjög alvarlegur í
mörgum þeirra. Á hinn bóginn
eru matarvenjur þessara þjóða
slíkar, að mikið átak þarf til að
skapa markaði fyrir fiskimjöl til
manneldis í þeim löndum.
Mikið hagsmuna-
mál íslendinga
Það er Ijóst, að það skiptir
okkur íslendinga miklu, hvort
unnt verður að afla markaða
fyrir fiskimjöl til manneldis.
Takizt það mundi það þýða
verulega verðmætaaukningu á
verulegum hluta útflutnings-
framleiðslu okkar og um leið
mundi það hjálpa til að hæta
úr næringarskorti í stórum
hluta heimsins. Væntanlega
hafa • réttir aðilar hér á landi
fylgzt með þeim tilraunum og
þeirri starfsemi, sem fram hefur
farið á þessu sviði en þar sem
augljóslega er um svo mlkla
hagsmuni að ræða fyrir íslend-
inga vaknar sú spuming, hvort
ekki beri að taka nýtt frum-
lcvæði í þessu efni, sem miði
að því að skapa markaði meðal
hinna vannærðu þjóða fyrir
þessa framleiðsluvöru.
Verkefni fyrir
alþ j óðasamtök
Þar sem hér er ekki einungis
um að ræða fjárhagslega hags-
muni þjóða, sem framleiða fiski
mjöl er ástæða til að varpa
fram þeirri hugmynd, hvort ís-
lendingar ættu að taka þetta
mál upp hjá alþjóðasam-
tökum á borð við Sameinuðu
þjóðirnar eða einhverra hliðar-
samtaka þeirra svo sem Mat-
væl- og landbúnaðarstofnunina
i Hóm (FAO). Það verður sífellt
meira áhyggjuefni, hvort unnt
verði að sjá sívaxandi mannf jölda
i heiminum fyrir nægjanlegu
fæði á næstu áratugum og af
þeim sökum hafa augu manna
beinzt í vaxandi mæli að
auðævum sjávarins. I þessu
tilviki eru framleiðsluvanda-
málin þegar leysí en markaðs-
vandamálin ekki. Með víðtækrl
upplýsinga- og áróðursstarf-
semi er ef til vill hægt að leysa
þau.