Morgunblaðið - 21.09.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. SEPT. 1967
17
— Rúnaristur
Framhald af bsl. 3
Dulmálssérfræðingiurinn Alf
Monge, sem Bretar heiðruðu
á sínium tíima. fyrir sitanf bans
að því að leysa gátu dulmáls
Japana í he imsstyrjö Id inn i
síðari og Landsverk, sem er
kunniur handarísikur sagn-
fræðingur og sértfróður um
norræn málefni, haifa unnið
saman að því í fimm ár að
reyna að ley-sa gátu norrænu
rúnarisitanna í Batndaríkjun-
um.
í»eir segjast vissir um að
þessi uppgötvun þeir.ra verði
til þess að aiftiur bloasi upp
deilurnar uim það hverjir hafi
fyrstir komið til Ameríkiu, en
eru að sögn hatndvissir um að
þeir hafi rétt fyrir sér og að
uppgötvun þeirra muni stand-
ast a'lla gagnrýni.
Elzta rúnaristan sem þeir
féiaigatr könnuðu fanns.t á
heilu í Byfield í Massachiu-
settis og dagsiettu þeir hania 24.
nóvember, 1009, niákvæmlega
483 árum áður en Kristófer
Kólumbus siteig fyrst fæti á
tamersíika grund. Þrj.ár rúna-
ristur fundust á steinum 2.400
km fjarri Byfield, í Oklahoma
og daigsettu þeir Lanclsiverik og
Monge hina elztu þeir.ra 11.
nóvember 1012 og hinar tvær
1015 og 1022. Fyrsta dagsetn-
ingin, sú frá 1009, er aðieins
sex árurn síðar á ferðinni en
Leifur Eiríksson er tíalinn
baifa komið til Vínlands. Þeir
félaiga'r telja ekki vafa á Því
að Vínland hafi verið, í Nýja
Engllandi, sennilega Massacihu
setts.
★
Kensin.gton-steiruninn, sem
.talað er um í fréttinni hér að
ofan, faranst árið 1898 ska.mm.t
friá Kensington, vestan til í
Minnesotaríki í Bandairíikjun-
um. Um hann hefur síðan stiað
ið ta.lsverður sty,r, og vísinda-
menn ekki verið á einiu máli
um það hvor.t rúnirnar og
steinninn væru merkuir forn-
minjflifundur eða gróf föisun.
Þeir eru þó fleiri meða.l við-
urikenndra vísindamiainna, sem
telja siteininn falsaðan, og
færa þeir sterk rök fyrir máli
sínu.
Meðal þeirra, seim telja sig
hafia fulla vissu fyrir því að
steinninn sé falsaður, er
sæn.ski fræðimaðurinn Sven
B. F. Jansson. Birtisk fróðleg
grein um steininn eftir. Jans-
son í Skírni árið 1950 í þýð-
ingu ritstjórans, þrófeissors
Einar.s Ólaifs Sveinssonar, og
er prófessor Einar sammála
Jan.sson um fölsuni steinsins.
Upplýsingar þær, sem hér
fara á eftir, eru tekn.ar úr
Skírni (bls. 2'9—56), en aðeins
stifelað á stóru.
Steinninn flannst á jörð,
sem sænskur vesturfari, OLof
Öhman, átti. Segir Öhman sivo
frá að hann hafi fundið steim-
inn undir asparnót. Var stein.n
inn fa®tur milli róitannia og
sneru rúrtirnar niður.
Bftir að tréð féll, varð son-
ur Öhmans var við að eitt-
hvað va.r letrað á siteimimn, og
hél'du þeir fyrst að áletrunin
væri gerð af Indílánum. Sagði
Öhm.an að þótt hann væri
fæddur í Svíþjóð og alinn
þar upp, hefði ha.nn aldrei
séð rúnastein fyr.r.
Seinraa var siteinnin.n send-
ur til rain.nsóknar og úrskurð-
aði þá O. J. Breda prófessor,
sem var kennari í Norður-
landamálum við Minnespta-
hásikóla, að um pr.ett væri að
ræða, eða 'eimhver maður, sem
nokkur skil hefði kunnað á
rúnum, hefði gerit sér þetta
til gamams. Lagði Brea þó til
að mestu vísindiamönnum í
riúnafræðium verði siend.a.r Ijós
mynidir af siteininum iti.l frelk-
ari úrskurðar.
Fa.rið hefur verið að ráðum
Breda prófessor.s, því vorið
1899 bar.st simskeyti frá þrem
ur sér'fræðingum, þeim Sop-
hius Bugg.e, Gustav Storm og
Oluf Ryglh, þar s.em þeir
segj.a: „Hinn s.vo nefndi rún-a-
steinn er, klúr fölsun; hann er
gerður aif sænskum manni
með meitli, lítUisiháittar kunn-
átitu í rúnum og en.sku“.
Þrátt fyrir þessar yfirlýs-
ingar er rúnasteinninn ekki
úr sögunni. Öhmann fékk
steininn aftur og setti hann í
tröppurnar að kornhlöðu
sinni. Þar hefði hann sjálf-
sagt fengið að liggja ef Norð
maðurinn Hjalmar Holarid
hefði ekki komið til sögunn-
ar. Hann kom til Kensington
árið 1907 og var þá að safna
efni í bók um norsku vestur-
farirnar. Segir Hoiand: „Þar
sem ég hafði eytt miklum
tíma í að nema lúnir og forn
norrænu, meðan ég var í há-
skólanum, hafði ég mikinn á-
huga á fundinum“. Eignaðist
Holand steimnn og hafði með
sér heim. Hófst svo áratuga
barátta hans fyrir því að
sanna að steinninn væri ósvik
inn.
Að tiihlutaii H,.liands var
málið tekið íyrir Mninesota
Fistorieji S^ciety, eg komst
sérstök nefnd félags þessa að
þeirri niðurstöðu að „eftir að
hafa athugað gaumgæfilega
öll andstæð rök“, væri Kens-
ingtonsteinninn „sönn sögu-
leg heimild“. Við Illinois-há-
skóla var önnur nefnd skipuð
til að rannsaka rúnirnar, og
komst hún að allt annarri
niðurstöðu. Háskólanefndin
segir steininn ekki geta ver-
ið frá árinu 1362, eins og
haldið var fram, vegna þess
að:
1) Ihér van.tar endingar þær
sem voru í málinu eins
og það var talað á þeim
tíma, og
2) hún sýnir ekki rúna-
stafróf þess tíma. Úr-
skurðar hás'kólanefndin
því að rúnaristan sé
fölsun og hljóti að vera
frá seinm tímum.
Hálfri öld eftir að Kensing
tonsteinninn fannst, árið 1948,
gerist svo það að hann er
sendur til Washington og
settur í sýningarskáp í hinni
merku Smithsonian-stofnun.
Litu sumir svo á af misskiln-
ingi að með þessu væri stofn-
unin að taka afstöðu til máls-
ins, og varð þetta til þess/ að
útbreiða þá kenningu að
steinninn væri ósvikinn. Þeg
ar svo Johannes Bröndsted,
hinn kunni dansikd forn.fræðin.g
ur segir við blaðamenn í New
York, að sér sem fornfræð-
ingi sé næst að halda að
steinninn sé ósvikinn, er
ekki að furða að margir teldu
gátuna endanlega ráðna.
Vísindamenn héldu þó fast
við sínar skoðanir um föls-
un steinsins, og færa • fram
sín rök. Benda þeir á að rún-
irnar séu sumar hverjar mjög
einkennilegar og annars ó-
þekktar í rúnaristum. Bent
er á að þótt steinninn eigi að
heita frá 1362, komi fyrir á
honum rún, sem hætt var að
nota um 1100, og einnig tvö
tákn, j og ö, sem verða til um
1500. Einnig segja vísinda-
mennirnir að rúnaristarinn
noti ekki rétt tákn fyrir ár-
taiið á steimnum, og loks
benda þeir á að málið, sem
notað er, sé mjög ólíkt því
máli, er talað var á síðari
hluta 1^4. aldar. Málfræðing-
urinn Elias Wessén segir um
það atriði: „Reyndar er eðli-
leg skýring allra málsein-
kennánna sú, að rúnaristar-
inn hefur orðið fyrir áhrifum
af blendingsmáli því, sem á
síðari tímum er talað í skandi-
navisku byggðunum í Mið-
vestur-Bandaríkjunum og
sem við könnumst við frá
Sænsk-ameríkönum, þegar
þeir koma heim Þetta er á-
stæðan . . . til að hinir dauðu
eru kallaðir „ded“, „frá“ hef
ur myndina „from“ og vestur
er skrifað „of west“.“
Sven Jansson bendir á (í
Skírni) að það gæti vakið
ýmsar hugsanir að fundinn er
norrænn rúnasteinn inni í
Minnesota ,sem numið var á
síðari helmingi 19. aldar,
nærri eingöngu af Norður-
landabúum, sem oft voru van
ir rúnasteinum að heiman.
Síðar segir hann:
„Það er langt síðan menn
fengu traust á ristunni, af því
að ártalið 1362 kom svo merki
lega heim við leiðangur Páls
Knútssonar til Grænlands. —
Holand hugsar sér, og heill
hópur manna með honum, að
förinni hafi verið haldið á-
fram frá Grænlandi til Vín-
lands, og að það hafi .verið
þátttakendur í þeim leið-
angri, sem komizt hatfi til
Minnesota 1362. Ártalið kom
svo ágætlega heim við þenn-
an norsk-sænska leiðangur,
sem á, að konung'legri tilhlut-
an, að hafa sigit til Grænlands
árið 1355 til eflingar kristn-
inni þar. Eftirrit af þessu dá-
lítið vafasama konungsbréfi
eru prentuð í „Grönlands hist
orisfce Mindesmærker", en að
mínu áliti er nóg að lesa um
leiðangurinn í riti Gustavs
Storms: Studier over Vin-
landsreiserne, pr. 1888, bls.
73: „Varðveitt er í eftirriti
konungsbréf, sem rétt er að
tímasetja í október 1354 . . .
yfir leiðsngurinn var settur
hirðmaðurinn Páll Knútsson
. . . og hann fékk sérstakt
umboð um útbúnað og mann-
afla. Tilgangur leiðangurs-
ins er sagður vera að
styðja kriistnina á Grænlandi,
þ.e. berjist á móti Skrælimgj-
um, en þar fyrir má lí'ka veua
ætlflzt til, að nýlendunni væri
veittur stuðningur. . . . ef til
vi'll Mika að r,a'nnis,aka hin nýj'U
lönd“, þ,e. Marklarad og Vín- __
land. „E'kki er beint sia.git,,,
heldur Stor-m áfram, „hvenær
kn.örrinn kom aftur. ... Lflk-
lega.st mætti þýkja, að knörr-
inn hafi komið aiftur 1363 eða
1364“. (Um leiðaragurinn- er
gotit að hafa í huga, að ekki
er vitað, hvorit úr honium varð
til Grænlands, hvað þá
meira.)
Þenraan óvi,ssa leiðianigur
tengir Holand svo við Kens-
ington-steininn, og han.n hef-
ur hlotið mikla fræð fyrir
skarpskyggni síraa.
Það er merkilegt að athugas
að Sitorm varipar fram hug-
myradinni um nýjiu löradin.
Auk þess naikmar hann út, að
skipið — ef það hefur nú
nokkurn tíma farið af stað „d
Grænlands — ætti að hátfia
komið aftur til Noregs 1363
eða 1364. Bókin kom út 1868,
Ken.si nigton-isteinnin n f anns t
1898; í böki.nni er varpað
fra.m hugmyndinni um Vín-
larad, skipið kemur 'heim aiftiuir
1363 eða 1364. Ken,siragton;r,ist-
an ársietur sig 1363. .. .“.
Jansson lýkur grein sinni
með því að segja að mörguim
kunni að þykja það sánt að
Kensiragtorastei.nniinn sé föls-
un, en segir: „Það vær,i mér
mikið undrunfl.nefni og von-
brigði, ef unrat væri að finna
nokkurn kerania.ra í raorrænum
málvísindum á ísilandi, í Nor-
egi, Danmör.ku, Finnlandi eða
Svíþjóð, sem ekki aflhylltis't
þær sfcoðanir á Kensington-
ristunrai, sem ég hef gert hér
grein fyrir“.
Síldaraflinn norðan lands
og austan 198.903 lestir
MBL. barst í gaer skýrsla Fisiki-
félags íslands um siilkJveiðarnar
norðam lands og austan vikuna
10.—16. septeimber s.1. þar segir:
í viku'byrjun var veiðisvæðið
á 74°30 nJbr. og 6° til 7° a.l.,
en færðfet til suðvesturs og var
í vflkulok um 72°45’ n.br. og 3°
til 4° a.l.. Veður var tiltölu-
lega hagstætt og afli með bezta
móti þaö sem af er vertíðinnd.
í vikunni bárusf á lland 21.612
lestir. Saltað var í 1449 tu'ntn'ur
og 21.400 lestir fóru- til bræð'slu.
Auk þese fréttiist um 162 leistir,
sem landað var erlendiis 20. til
24. ágúist. Hieildaraflinni er nú
108.903 lestir og4 hagnýting
hanis á þessa leið.
f salt
(1.697
í flryistingu
í bræðsl'u
Útflutt
Lestir
248
upps.tn.)
41
191.974
6.640
Á sama tíma í flyrra var affli-
inn þesisi:
Lettir
f salt 49.140
í frystingu 1.530
í bræðslu 330.092
Alls 380.762
Löndunarstað’ir sumarsins eru
sem hér segir:
Reýkjavík Lesttír 22.080
Bolungarvík 985
Siglu'fjörður 41.145
ÓlaiflsÆjörður 600
Dalvík 529
Krossanes 4.643
Húsavík 1.789
Rauflar'hölfn, 31.503
Þórshöfn 1.411
Vopnaifjörður 10.784
Seyðisfjörður 47.366
Ne sikaupst að u r 17.366
Eslkifjörður 7.656
Reyðarfjörður 1.633
Fáskrúðsfjörður 1.015
Stöðvarfjörður 1.135
Breiðdalsvík 309
Djúpivogur 330
Færeyjar 2.675
Hjia 1 flla nds ey j a r 1.766
Þýzkal'and 2.199
Síldvxöðaimaif guMnam lands off
suðvestam (il 16. sept. 1967.
Heildaraflinn er hinn sami og í
áður, 46.858 lestir, en var á '
sama tfana í fyrra 41.069 lestir.
Á síldlveiðum norðan lands og
austan er vitað um 131 skip,
sem einihvern afla hafa fengið. 1
110 þeirra hafa fengið 500 lest- j
ir og meira og er aflli þeirra !
sem hér greinir.
I.estir: j
Aikraborg. Aikureyri 1.34!
Akurey, Reykjavlk 1.188 |
Albert, Grindavík 610
Arnar, Reykjavíik 2.800
Arnfirðingur, Reykjavík 1.408
Auðunn, Hafnarfirði 700
Arni Magnússon, Sandgerði 1.616
Arsæll Sigurðsison, Hafnarfirði 878
Asberg. Reykjavík 3.0(28
Asbjörn, Reykjavík 1.382
Asgeir, Reykjavílk 3.106
Asgeir Kristján, Hnífsdal 1.380
Barði, Nesfkaupstað 2.610
Bára, Fáskrúðsfirði 1.363
Birtingur, Neskaupstað 1.684
Bjarmi II, Dalvílk 1.100
Bjartur, Neskaupstað 2.716
Björg, Negkaupstað 760
BjöngúJifur, Dalvik 1.436
Björgvin, Dalvík 1.137
Brettingur, Vopnafirði 2.217
Búðaklettur, Hafnarfirði 1.232
Börkur, Neskaupstað 2.646
Dagfari, Húsavík 3.748
Eliliði, Sandgerði 1.817
Faxi, Hafnarfirði 1.687
Fíifill, Hafnarfirði * 2.077
Framnes, Þingeyri 1.218
Fylkir, Reykjavík 3.483
Gideon, Vestmannaeyjum 614
Gíisli Arni, Reykjavílk 3.182
Gjafar, Vestmannaeyjum 841
Grótta, Reykjayí^ 1.295
GuðbjÖrg. Isafirði 2.606
Guðumundur Péturs, Bol.vík 2.379
Guðrún, Hafnarfirði 782
Guðrún Guðleifsd-óttir, HníÆsd. 2.780
Guðrún Jónsdóttir, Isafirði 733
Guðrún borkelsdóttir, Eskif. 2.300
Gullberg, Seyðisfirði 813
Gullver, Seyðisfirði 2.292
Gunnar, Reyðarfirði 1.607
Hafdís. Breiðdalsvik 783
Hafrún, Bokingavík 2.2293
Hamravík, Keflavík 1.007
Hannes Hafstein, Dalvík 3.136
Haraldur, Akranesi 798
Harpa, Reykjavík 3.671
Heimir, Hnífsdal 608
Helga II, Reykjavík 2.461
Heliga Guðmundisd. Patreksif. 2.1.60
HeLgi Flóventsson, Húsavík 1.062
Héðinn, Húsavík 4.003
Hólmanes, Eskifirði 1.476
Hrafn Sveinbjarnarson, Gr.v. 1.163
Hugrún, Bolungarvík 634
Hö'frungur III, Akranesi 2.133
Ingiber Olafisson II, Ytri-N. 1.372
Ingvar Guðjónsson, Hafnarf. 1.259
Isleifur IV. Vesítmannaeyjum 686
Jón Finnsson, Garði 1.380
Jón Garðar, Garði 3.460
Jón Kjartansson. Eskifirði 4.126
Júlíus Geirmundsson, Isaf. 1.178
Jörundur II, Reykjavfik 2.161
Jörundur III, Reykjavík 2.890
KefLvfikingur, Keflavík 518
Kristján Valgeir, Vopnafirði 3.463
Krossanes, Eskifirði 1.473
Ljóisfar, Húsavík 1.022
Loftur BaMvinsson. Dalví'k 1.408
Lómur, Keflavíik 1.170
Magnús, Neskaupstað 1.318
Magnús Olafisson, Ytri-Nj. 1.977
Margrét, Sighifirði 1.086
Náttfari, Húsavfik 3.368
Oddgeir, Grenivík 807
Olafur Friðbertss., Súgandaf. 1.031
Olafur Magnússon. Akureyri 2.810
Olafur Sigurðsson, Akranesi 1.724
Osika r Ha'lldórsson, Rvik 2.072
Pétur Thorsteinsson, Bíldud. 941
Reykjaborg, Reykjavíik 2.073
Seley, Eskifirði 2.378
SigliUfiióingur, SigLufirði 827
Sigurborg, Siglufirði 1.588
Sigurbjörg, Olafisfirði 2.486
Sgurður Bjarnason, Akureyri 2.306
Siguður Jónsson, BreiðdaLsvík 1.166
Sigurpáll, Garði 1.560
Sigurvon, Reykjavík 1.845
SLéttanes, Þingeyri 2.234
Snæfell, Akureyri 1.663
Sóley, Flateyri 2.533
Sólrún. Bolungarvfik 1.223
Stigandi, Olafsfirði 570
Súlan, Akureyri 1.477
Sveinn Sveinbjörnsson, Nesk. 2.418
Sæíaxi II, Neskaupstað 1.440
Viðey, Reykjayík 720
Vigri, Hafnanfirði 2.029
Víkingur III, Isafirði 546
Vonin. Keflavík 584
Vörður, Grenivík 1.876
Þ»orsteinn, Reykjavlk 1.001
Þórður Jónasson, Akureyri 2.033
Þórkatla II, Grindavík 568
Ögri, Reykjavfik 5971
Orfirisey, Reykjavík 3.049
Örn, Reykjavík 3.014
Bannað að bera mynd Maos
Der es Salaam, 19. sept. AP.
Skólabörnum í Tanzaníu hef-
ur nú verið bannað að bera
merki með myndum af þjóðhöfð
ingjum erlendra ríkja. Bann
þetta var sett að tilhlutan
menntamálaráðuneytis Tanzaníu
eftir mikla gagnrýni á þingi
landsins vegna þess, að kín-
verska sendiráðið í Dar es Sal-
aam dreifði slíkum merkjum
með mynd Mao Tze tungs meðal
skólabarna í borginni.
Dönsku ungbarnanáttfötin
komin aftur.
Aliur ungbarnafatnaður.
Sængurgjafir í úrvali.
VERZLUNIK
© $ki
Laugavegi 53 - sími 23622.