Morgunblaðið - 21.11.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓV. 1967
- BREZKA PUNDIÐ
Framhald af bls. 10.
andi gengislækkuninni, og lýsti
því yfir að ríkisstjórnin teldi
sig ekki þurfa að segja af sér
og boða til nýrra þingkosninga.
Duncan Sandys, þingmaður
íhaldsflokksins, bar fram fyrir-
spurn þessa efnis á þingfundin-
um í dag. Sagði Sandys að
„menn Wilsons" hefðu neyðzt
til að snúa algjörlega við þeirri
efnahagsstefnu, sem leitt hefði
til þess að þeir voru kjörnir.
„Er þaTS ekki skylda ríkisstjórn-
»rinnar,“ spurði Sandys, „að
leita eftir nýju umboði þjóð-
arinnar?“ Callaghan svaraði og
sagði: „Meðan forsætisráðherr-
ann nýtur meirihlutafylgis hér
í Neðri málstofunni, er það hér
í málstofunni sem hann er á-
byrgur.“
Vakti það nokkra athygli að
Ian MacLeod, talsmaður íhalds-
flokksins í efnahagsmálum,
hafði orð fyrir stjórnarandstöð-
unni á þingfundinum í dag, en
ekki Edward Heath, formaður
flokksins. Er það vegna þess að
Heath bíður átekta þar til um-
ræður hefjast um gengislækk-
unina á morgun, þegar talið er
að hann muni bera fram van-
traust á stjórnina.
í ræðu sinni sagði Callaghan
meðal annars að helzti kostur
gengisfellingarinar væri sá að
með henni væri unnt að koma
á jöfnuði í utanríkisviðskiptun-
um. Hins vegar væri ekki hjá
því komizt að nokkur verðhækk
un yrði á innfluttum vörum.
Þakkaði ráðherrann ónafn-
greindum erlendum ríkisstjórn-
um fyrir stuðning við Breta að
undanförnu, og sagði að ýms
tilboð hafi borizt erlendis frá
um lán án skilyrða. Stingur
þetta nokkuð í stúf við um-
mæli Wilsons á sunnudag, þeg-
ar hann skýrði þjóðinni frá því
að óaðgengileg skilyrði hefðu
verið sett fyrir lántökum er-
lendis.
Greiðslujöfnuður bættur
Aðaltilgangur lækkunarinnar
á gengi pundsins er eins og fyrr
segir að bæta greiðslujöfnuð-
inn, og taldi Callaghan að unnt
væri að bæta hann um 500
milljónir punda með þessum að-
gerðum. Samfara bættum
greiðslujöfnuði verður svo nið-
urskurður opinberra útgjalda,
og er þar fyrst að nefna 100
milljón punda lækkun útgjalda
til varnarmála á næsta ári til
viðbótar fyrri lækkunum, af-
nám útflutningsuppbóta til iðn-
aðarins, sem numið hafa 100
milljónum punda, lækkun ■ á
fjárveitingu til þjóðnýttra iðn-
fyrirtækja um 100 milljónir
punda, og samtals 100 milljón
punda lækkun á mörgum öðr-
um liðum útgjalda ríkisins.
Callaghan ræddi nokkuð þau
lán, sem Bretum standa til boða
erlendis — en alls nema þau
1«— m' m m m # m » m m ^ ^ +
Gengi sterlingspundsins fellt
tvisvar áður á þessari öld
— í bæði skiptin fór Verka-
mannaflokkurinn með völd
Tvisvar sinnum áður á þess-
ari öld hefur gengi sterlings-
pundsins verið fellt. Hið fyrra
sinnið 19. sept. 1931, en hið
síðara 18. sept. 1949. Fyrri
gengisfellingin fólst í þvi, að
gulltryggingu pundsins var
hætt, þannig, að það var háð
kauphallargengi algjörlega
um skeið. Þá vair Ramsay
McDonald leiðtogi Verka-
mannaflokksins, forsætisráð-
herra. Hafði þetta í för með
sér, að gengi pundsins lækk-
aði smám saman úr 4.76 í
4.03 dollara. t síðari gengis
fellingunni var pundið fellt
úr 4.03 í 2.80 Bandarikjadoll-
ara á móti einu sterlings-
pundi og var þá forsætisráð-
herra Clement Atlee leiðtogi
Verkamannaflokksins. Þannig
voru það bæði skiptin ríkls-
stjórnir Verkamannaflokks-
ins, sem gengust fyrir gengis-
fellingu pundsins.
Sterlingspundið á æva-
gamla sögu að baki sér sem
mynteining. í kringum árið
775 var farið að gefa út silfur-
peninga í ríkjum smókon-
unga Saxa í Englandi, sem
báru nafnið „sterling" og
voru 240 slíkir peningar
gerðir úr einu pundi silfuns,
sem þá var miðað við. Af
þessum sökum var farið að
nota orðið „sterlingspund“,
þegar um greiðisluir í stærri
upphæðum var að ræða. Eftir
að Norðmannar unnu Eng-
land, var pundinu skipt til
hægðarauka við útreikninga
í 20 shillinga og á skjölum
rituðum á miðaldalatínu, voru
orðin libra, solidus og dana-
rius notuð um pund, shill-
inga og pence, en þaðan er
komnir bókstafirnir um þess-
ar myndteiningar, sem notað-
ir eru enn í ensku, þ.e.s. £,
s, d,. Sterlingspundið sem
gjaldmiðill var byggt á silf-
urfæti allt fram á 18. öld, er
vöxtur verzlunar leiddi til
til þess, að mikið magn af
gulli streymdi til Bretlands
og varð tU þess, að smám
saman var tekinn upp gull-
fótur, sem trygging fyrir
pundinu. Á 19. öld var Lon-
don miðstöð heimsverzlunar-
innar framar nokkurri ann-
arri borg í heiminum og var í
þeirri aðstöðu að geta kveðið
á um þær reglur, sem gilda
skyldu hverju sinni varðandi
gulltryggingu peninga. Þetta
hélzt fram til ársins 1914, er
glundroði styrjaldarinnar og
verðbólga olli því, að hætta
varð gulltryggingu pundsins
um sinn. Ákvað brezta stjórn-
in þá, að sterlingspundið
James Ramsey MacDonald
skyldi jafngilda 4.76 Banda-
ríkjadollurum.
Gulltrygging afnumin
19. sept. 1931
Gulltrygging pundsins var
að, nýju tekin upp 1925 og
skyldi hún vera hin sama og
áður fyrri. Það kom samt í
Ijós, að hún nýja gulltrygg-
ing stóð miklu fallvaltari fót-
um en sú eldri. Heimskrepp-
an mikla, sem hófst 1929,
leiddi til þess, að atvinna
dróst saman meir en dæmi
voru til nokkru sinni áður,
jafnt sem utanríkisverzlun og
til ofboðslegra lánsfjárörðug-
leika. Venjulegar aðferðir
eins og að hækka Mnsfjár-
vexti og að taka Mn hjá er-
lendum stórbönkum komu
ekki að gagni og 19. septem-
ber 1931 leysti brezka stjórn-
in Englandsbanka 'undan
gulltryggingarskyldu sinni,
en að sterlingspundið skyldi
verða háð kauphallargengi
hverju sinni.
Á árunum 1934—1938 var
hlutfallið milli sterlingspunds
og dollars mjög svipað því
og verið hafði áður og frem-
ur litluim sveiflum háð, en
síðan tók óttinn við hugsan-
lega styrjöld í Ervópu að
hafa þau áhrif, að gull og
laust fjármagn tók að flytjast
í stórum stíl til Bandaríkj-
anna. Þegar síðari heimstyrj-
öldin hófst haustið 1939,
setti brezka stjórnin þegar á
strangt gjaldeyriseftirlit og
skráð gengi pundsins var þá
ákveðið samsvara 4.03 banda-
rískum diollurum og hézt það
gengi í 10 ár.
Gengi pundsins fellt
18. sept. 1949
Heimstyrjöldin hafði mikil
áhrif á efnahagslíf Bretlands
og þegar hún var liðin hjá,
átti landið við mikla örðug-
leika að etja. Þessir örðug-
leikar voru fyrst og fremst
fólgnir í miklum halla í
gjaldeyrisviðskiptum Bret-
lands og sterlingssvæðisins
alls gagnvart Bandaríkjun-
um. Svo lauk, að Sir Staf-
ford Cripps, sem þá var fjár-
málaráðherra Breta tilkynnti
18. september 1949, í útvarps-
ávarpi, sem hann flutti, að
gengi sterlingspundsins hefði
verið fellt og að eftirleiðis
yrði það þannig, að eitt pund
myndi jafngilda 2.80 banda-
rískum dollurum. í ávarpi
því, sem hann flutti í úvarp,
kemur fram, að þessi ráðstöf-
un var fynst og fremst gerð
til þess að draga úr innflutn-

Clement Atlee
ingi frá Bandaríkjunum en
auka útflutning þangað.
Þessi gengisfelling hafði að
sjálfsögðu mikil áihrif út um
heim. Samveldisríki Breta
fóru nær öll að dæmi þeirra
og felldu gengið hjá sér og
sömuleiðis nýlendurnar. Þá
fóru einnig fjöldi annarra
ríkja stjórnmálalega háð
Bretum að dæmi þeirra og
felldu gengið. Þannig felldu
gengið á _ meðal samveldis-
ríkjanna Ástralía, Nýja Sjá-
land, Suður-Afríka, Kanada,
Indland og Ceylon strax en
Pakistan ekki. í Evrópu felldu
gengið eftirfarandi ríki:
Belgia, Danmörk, Finnland,
Fraikkland, Grikkland, írMnd,
ísland, Lúxembourg, Hol-
land, Noregur, Portúgal og
Svíþjóð. Ennfremur var geng
ið fellt í EgyptaMndi, írak,
ísrael, Burma og Indónesíu. 1
1.600 milljónum dollara. Sagði
hann að ríkisstjórnin hygðist
ekki nota þessi lán sem fram-
færslueyri, en lánstilboðin
sýndu stuðning annarra þjóða
við Breta og brezka pundið, og
ákvörðun þeirra um að binda
enda á allt brask með þýðingar-
mikinn gjaldmiðil. Auk þessara
lána eru horfur á því að Bret-
ar fái tilboð um 1.400 milljón
dollara lán frá Alþjóða gjald-
eyrissjóðnum.
Gengislækkunin eykur mjög
samkeppnisgetu brezkra fram-
leiðenda á alþjóðamörkuðum,
sagði Callaghan. Verður nú ó-
dýrara að kaupa brezkar vör-
ur, og ber framleiðendum og
sölumönnum að nota þetta hag
stæða tækifæri, sem gengis-
lækkunin gefur þeim. Lagði
hann að framleiðendum að nýta
þetta tækifæri til að auka út-
flutninginn, en jafnframt að
gæta þess að slaka ekki á gæða
kröfunum og halda gerða við-
skiptasamninga, svo þeir missi
ekki þetta forskot, sem þeir fá
fram yfir keppinauta sína, út úr
höndum sér. Einnig benti hann
á að hættulegt gæti verið fyrir
útflutninginn og efnahagsráð-
stafanirnar í heild ef verkalýðs-
félögin bæru fram miklar launa
kröfur og þeim kröfum yrði
sinnt. Það fæli í sér hækkun
vöruverðsins á ný og samkeppn-
isaðstaða útflutningsins versn-
aði. Hins vegar gætu aukin af-
köst leitt til bættra launa.
Ríkisstjórnin hefur hafið við-
ræður við samtök vinnuþega og
vinnuveitenda, og við fulltrúa
iðnaðarins til að samrýma kaup
gjalds- og verðlagsmál hinum
nýju viðhorfum í efnahagsmál-
um, og einnig verður haft auga
með hagnaði fyrirtækja.
Vi milljón atvinnulausra
Án gengislækkunar nú hefði
innanlandsneyzlan aukizt tals-
vert á árinu 1968, ságði Call-
aghan, og greiðslujöfnuðurinn
við útlönd versnáð enn. Nú
dregur hins vegar úr innanlands
neyzlunni og útflutningurinn
eykst, svo greiðslujöfnuðurinn
ætti að verða hagstæður. Taldi
Callaghan að unnt verði að
auka innanlandsneyzluna á ný
á árinu 1969. Þá taldi ráðherr-
ann að með þessum nýju efna-
hagsaðgerðum stjórnarinnar
ætti að draga úr atvinnuleysi í
Bretlandi, en þar er nú rúm-
lega hálf milljón manna at-
vinnulaus. Hefur atvinnleys-
ið verið stjórninni mjög erfitt
vandamál, og hún sætt harðri
gagnrýni flokksmanna jafnt
sem andstæðinga.
Aðspurður kvaðst Callaghan
ekki reikna með því að gengis-
felling á brezka pundinu og
hækkun forvaxta úr 6Vz% í
8% hefðu í för með sér neina
verðbólgu. Þær aðgerðir, sem
fyrirhugaðar eru, verða fram-
kvæmdar á næsta hálfa öðru ári,
sagði hann, og verður þeim
þannig hagað að þær hafa ekki
sameiginlegar skyndiverkanir,
sem orsakað gætu verðbólgu.
Callaghan var gagnrýndur
fyrir að hafa dregið mjög á
langinn að skýra frá ákvörðun
stjórnarinnar um að fella gengið
en sagt er að ákvörðun hafi ver
ið tekin um það fyrir allt að
hálfum mánuði. Hann svaraði
því til að komið hafi í ljós að
rétt hafi verið að bíða. Sá tíníi,
sem vannst með biðinni til að
ræða málið við vinveittar ríkis-
stjómir annarra ríkja, hefur án
efa leitt til þess að okkur var
fært að stíga þetta spor án þess
að vekja andúð þeirra ríkja,
sem aðgerðirnar snertu mest,
sagði Callaghan. Þessum ríkjum
reyndist unnt að gera sínar ráð
stafanir. Óvinveitt afstaða ann-
arra ríkja hefði kostað Breta
mun meira en það, sem við
töpuðum í erlendum gjaldeyri
sl. föstudag. Með þessum ummæl
um sínum á Callaghan við það
að sagt hefur verið að Englands
banki hafi varið 100 milljónum
sterlingspunda í erlendum gjald
eyri til að styrkja gamla gengi
pundsins nú fyrir helgina.
Heath
EDWARD Heath, formaður
brezka íhaldsflokksini6, flutti
sjónvarpsávarp í kvöld, og
ræddi þar efnahagsráðstafanir
ríkisstjórnarinnar. Minnti hann
fyrst brezku þjóðina á marg-
ítrekaðar yfirlýsingar Wilsons
forsætisráðherra um að gengi
pundsins yrði ekki fellt. Hefur
Wilson tuttugu sinnum, frá þv£
hann tók við embætti fyrir 37
mánuðum, gefið út opinberar
yfirlýsingar Uim traustleika geng-
is pundsins, og fullyrt jafn oft
að gengið verði ekki fellt í hans
stjórnartíð.
Heath sagði að nú hefði Wil-
son og stjórn hans spil'lt því
trausti, sem Bretar öfluðu sér
meðan íhaldsflokkurinn fór
með völd, og Verkamannaflokk-
urinn hefði eytt þeim auði, sem
þá var fyrir hendi. Hann lagði
áherzlu á þýðingu 14,3% gengis-
fellingar og sagði: — „Þið, sem
vinnið við brezkan iðnað, verðið
að framleiða nærri 15% meira
til útflutnings — þið sem stritið
við að selja vörur okkar er-
lendis verðið að selja nærri
15% meira, aðeins til að halda
í horfinu. Þetta er það sem við
verðuim að greiða fyrir gengis-
fellingu."
Viðbrögðin
erlendis
Hlutabréf féllu mjög í verði í
kauphöllinni í New York í dag,
mánudag, vegna gengisfellingar
sterlingspundsins. í kauphöllinni
í París hafði gengisfellingin þær
afleiðingar að mjög var sótzt eft-
ir gulli og hlutabréfum í gull-
námum og í kauphöllinni í
Tókíó varð meira verðfall en
orðið hefur þar síðan 1945.
Á al'þjóðlega gjaldeyrismark-
aðnum í Zurich voru öll við-
skipti með sterlingspund stöðv-
uð og frá öðrum miðstöðvum al-
þjóðlegra gjaldeyrisviðskipta
bárust tilkynningar um óvissu
og hik. Víða var bönkum og
kauphöllum lokað og annars
staðar voru gjaldeyrisviðskipti
stöðvuð meðan stjórnir land-
anna ræddu afleiðingar gengis-
fellingar sterlingspundsins á
gjaldmiðil sjálfra þeirra og efna
hagslíf.
Horfur vænkuðu um aukinn
útflutning Breta er leið á mánu-
dag og æ fleiri lönd bættust í
hóp þeirra er tilkynntu, að þau
myndu ekki lækka gengi sitt, en
afleiðing þess er að brezkar vör-
ur verða þessum löndum ódýr-
ari í framtíðinni og því vænt-
anlega meira af þeim keypt.
Þrjátíu og fjögur lönd, þar á
meðal Bandaríkin, Japan, Suð-
ur-Afríka og Efnahagsbandalags
löndin sex hafa kunngert að þau
muni halda óbreyttu gengi frá
því sem áður var. Ástralía, sem
sér Bretum fyrir miklu meira af
matvörum og hráefni ýmisskon-
ar en nokkurt land annað var
eitt þeirra landa sem í dag
ákvað að lækka ekki gengi sitt
og verða 'því brezkar húsmæð-
ur héðan í frá að kaupa ástralsk
ar vörur dýrara verði en áður.
Nýja-Sjáland hefur enn ekki tek
ið ákvörðun í málinu, en allar
horfur taldar á því, að þar verði
gengislækkun til samræmis
sterlingspundinu.
Framhald á bls. 19.