Morgunblaðið - 26.01.1968, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. JANÚAR 1968
21
Enn nokkur orð um
„Grundarorminn"
MIKIÐ er nú búið að rita og
ræða um kvilla þann, sem hefir
herjað hér á nokkrum bæjum sl.
ár og nú síðast hlotið það virðu-
lega nafn „Grundarormur“.
Allt, sem hingað til hefir sézt
á prenti um þetta mál, hnígur
mjög í sömu átt; að ásaka ráða-
menn og heimta skilyrðislaust
niðurskurð á öllu kviku á þess-
um bæjum. Oft hef ég furðað
mig á, að enginn skuli hafa lát-
ið til sín heyra í öðrum „dúr“.
Það er nú svo, að það er oftast
fleiri en ein hlið á hverju máli,
og hefir löngum verið talið heil-
brigðara að líta á málin frá sem
flestum hliðum. Nú langar mig
til að segja nokkur orð frá mín-
um bæjardyrum séð „fyrst allir
aðrir þegja“.
Það var að vonum, að nokkr-
um óhug sló á fólk, þegar þessi
nýi búfjársjúkdómur barst til
landsins í fyrra haust. Verst var,
að dýralæknar virtust furðu fá-
fróðir og virtust sem minnst vilja
fullyrða um það, hvering veikin
hagaði sér. En svo fóru að mynd
ast allskonar furðusögur um þenn
an nýja „voðasjúkdóm". Enginn
vissi hvar þær áttu upptök, en
þær gengu frá manni til manns.
Já, flugu eins og eldur í sinu og
mögnuðust og margfölduðust, svo
að segja mátti, að þar væri ein
fjöður orðin að fimm hænum eins
og í sögunni forðum. Og enn eft-
ir rúmt ár er fólk, sem maður
hittir o. fl. að kvarta um, að
verst sé að vita ekki, hvað sé
satt og hvað logið í þessu máli.
Ég er viss um, að afstaða almenn
ings væri önnur en hún er ef
dýralæknar hefðu strax skrifað
í blöð og tímarit og skýrt frá því,
sem þeir vissu um veikina, og
svo fylgst með gangi hennar og
alltaf sagt frá því, sem var að
gerast.
Ein af fyrstu fyrirskipunum
dýralæknis um meðferð og varn
ir var bann við að bursta og
klippa kýrnar, til að reyna þann
ig að koma í veg fyrir smitun.
Einn bóndinn braut þetta bann
og það varð til þess, að hjá hon
um gekk þetta yfir á nokkrum
mánuðum, gripirnir voru allir
lausir við það í vor og til reynslu
var aðkomugripur látinn í fjósið
og er hann heilbrigður enn. Þetta
finnst manni benda til, að veik-
in „liggi ekki niðri“ eftir að grip
ir eru lausir við hana. — Á hin-
um bæjunum flestum var reynt
að fara eftir læknisráði og bera
á hvern blett um leið og vart
varð við þá og hefir það vafa-
laust tafið fyrir smitun, einnig
forðast að klippa og bursta.
Mjög er misjafnt, hvað grip-
irnir eru lengi með útbrotin og
einnig misjafnt, hvað blettirnir
verða margir og stórir. Reynslan
hefir sýnt, að ef gripirnir eru
vel fóðraðir og í alla staði al-
heilbrigðir, verður lítið úr þessu
og blettimir hverfa fljótt. En ef
einhver krankleiki er í þeim
verða blettirnir meiri og þrálát-
ari. En engan grip hef ég séð
jafn mikið útsteyptan og útlenda
nautkálfinn, sem annað slagið
hafa birzt myndir af í blöðum
og nú síðast í hinum virðulegasta
félagsskap. En eðlilegra hefði
mér fundizt, að ritstjórinn hefði
brugðið sér með myndavélina í
eitthvert fjósið á sýkta svæð-
inu, svo hann gæti sýnt og sann-
að hvað hér var að gerast. Venju
legasti tíminn, sem gripirnir
voru með þetta var um tveir mán
uðir, stundum styttra en varla yf
ir þrjá. Enginn, að einum bónd-
anum undanskildum, hefir orðið
var við nokkur veikindi í nokk
urri skepnu, varla hægt að sjá,
að þær klæji í blettunum og af-
urðatjón er alls ekki til. Þeir
menn, sem ekki vilja trúa því,
ættu að grennslast um mjólkur-
innlegg þessara bænda síðastlið-
ið ár og bera saman við næstu ár
á undan.
Þá töldu dýralæknar, að
reynsla erlendis af þessari veiki
væri sú, að gripir, sem búnir
væru að fá hana, yrðu ónæmir
fyrir henni á eftir. Og reynslan
sem fengin er af henni hér, á
þessu eina ári virðist líka styðja
það, því að ekki er vitað, að
nokkur skepna hafi fengið hana
nema einu sinni. — Þá er vill-
andi sagt frá í einni blaðagrein,
þar sem sagt var, „að lækning
hefði ekki tekizt nema á einum
bænum“. Ókunnugir gætu hald-
ið, að á hinum bæjunum væri
allt fársjúkt af „kaunum og graft
arkýlum". Hitt mun það sanna í
málinu, að veikin sé að fullu
gengin yfir á flestum eða öllum
bæjunum þar sem hún kom upp
í fyrra og engin ný tilfelli á
þeim bæjum í vetur. Þá kom það
í ljós í sumar, að kvígum, sem
lágu úti og aldrei var borið á,
batnaði eins fljótt og hinum, sem
alltaf var passað að bera á. Og
það mun vera óhætt að taka
dýpra í árinni en Sæmundur
Friðriksson, þegar hann hafði
sagt, að stundum batnaði veikin
af sjálfu sér. Hún mundi alltaf
batna af sjálfu sér. Þá varð
ekki vart við, að veikin bærist
með fólki eða dauðum hlutum
milli gripa. Á sumum bæjunum
hagaði þannig til, að kvígur voru
hýstar annarsstaðar en í fjósi og
sömu menn gengu á milli við
hirðingu, oft á dag, en hún barst
þó ekki í kvígurnar fyrr en þær
komu út og í beina snertingu við
gripi, sem ekki voru lausir við
þetta.
Og svo er hert á baráttunni.
Heimtaður niðurskurður allra
gripa á þessu svæði, þegar þeir
eru orðnir alheilbrigðir og ónæm
ir fyrir veikinni. Það finnst mér
að væri að bjóða hættunni heim,
ef um það væri að ræða, að orm
urinn gæti einhversstaðar legið
í leyni.
Og þá er það frumvarpið, sem
lagt var fram, þar sem ríkissjóði
var heimila'ð að leggja fram allt
að 10 milljónum króna til að
bæta þessum bændum niður-
skurð! Mjólkurinnlag þessara
bænda flestra mun vera frá 70
til á annað hundrað þúsund lítr-
ar á ári og þá getur hver sem
vill reiknað, hvað sú mjólk ger-
ir. Þá mundi hrökkva skammt
það, sem gripirnir gerðu á blóð-
velli til að kaupa nýja í staðinn,
fyrir utan það, að 2—4 hundruð
jafngóðir gripir yrðu ekki auð-
fengnir og verð mundi margfald
ast við eftirspurnina. Ætli það
yrðu ekki liðugar 10 milljónir,
sem það kostaði að bæta þessum
bændum að fullu svo þeir sköð-
uðust ekki?
Og hvenær svo sem er hægt að
bæta nokkrum bónda „að fullu“,
ef bústofn hans er allur, sem
hann hefir lagt ævistarf sitt í að
rækta og bæta, er brytjaður nið-
ur? Og hvernig á að fara með
jarðirnar þegar ekki má nytja
þær? Það þýðir lítið að heyja,
þegar ekki má selja tuggu af
heyi út af svæðinu og ekki má
taka nýjan bústofn fyrr en eftir
einhver ár. Allir, sem nálægt
jarðrækt hafa komið, vita hvern-
ig ræktað land fer, ef ekki er
borið á það og það nytjað. Sýn-
ist þá ekki annað fyrir hendi en
að bera á og heyja og brenna
svo heyið. — Það sjá allir, sem
ekki eru steinblindir af æsing-
um, að ef niðurskurður nær
fram að ganga, er það sama og
að leggja í auðn allar þessar góð
jarðir í einu bezta og blómlegasta
landbúnaðarhéraði landsins, að
minnsta kosti um árabil. Öll
bændasamtök líta með ugg á
flóttann úr sveitunum og telja,
að ekkert megi til spara að hefta
hann. En nú skera þau upp her-
ör um undirskriftir til að heimta
niðurskurð. Þeir heimta blóð og
meira blóð. Það mátti búast við
því þegar ráðizt var á féð og
hrossin í haust, þegar niðurskurð
ur var á annað borð hafinn, að
heimtaðar yrðu stærri fórnir —
nautgripirnir líka. — Ef hér
hefði verið um að ræða lífshættu
legan sjúkdóm eða veikindi, sem
sköpuðu afurðatjón hefði vitan-
lega ekki mátt horfa í neinar
fórnir, en þar sem varla er hægt
að kalla þetta annað en leiðan
kvilla eru engar blóðfórnir hans
vegna réttlætanlegar, en auðvit-
að er sjálfsagt að reyna eftir
megni að hefta útbreiðslu hans.
Þetta síðasta, að veikin kom upp
í Möðrufelli, var ekki annað en
það, sem næstum hlaut að verða
(og þó vonum seinna) þar sem
jafnstutt er í Ytrafell þar sem
veikin var og jafn stöðugur sam-
gangur á milli.
En þó svo, að niðurskurður
hafist í gegn, getum við verið
örugg um að vera alveg laus við
Grundarorminn með það? Rekur
hann ekki upp hausinn eins og
selurinn á Fróðá einhversstaðar
þar sem hans er sízt von? Ekki
hefir enn verið minnzt á að taka
úr umferð allt fólkið, sem búið
er að vera með kvillann, enda
er það búið víða við að koma.
En ef þetta getur lifað utan við
líkama manna og dýra, er ekki
ólíklegt að það geti leynst ein-
hversstaðar í híbýlum fólks, sem
hefir verið með það, ef það á að
geta lifað í heyi og grasi. Og þá
gæti maður látið hvarfla að sér,
úr því sannað er að hross geta
fengið snert af þessu, að eitt-
hvað af þeim tugum flækings-
hrossa, sem skörkuðu um sömu
hnjótana og kvígurnar á
Grund II í fyrravetur, hefðu
kannske náð í eitthvað af þessu
og þá getað breitt það út, því
þessi hross voru víðsvegar að.
Og blettirnir, sem komu á trypp
in mín í sumar voru svo' lítil-
fjörlegir, að ekki hefði verið
eftir þeim tekið nema fyrir það,
að þau voru undir næstum dag-
legu eftirliti og allir blettirnir
voru horfnir og hárgaðir eftir
mánuð. Vel gæti því fjöldi af
þeim hrossum, sem ganga úti og
sjaldan er litið á, verið búin að
vera með þetta, án þess að nokk-
ur hefði hugmynd um.
Þá hef ég talað við nokkra
danska fjósamenn og spurt þá,
hvernig þeir bregðist við þess-
um sjúkdómi þar í landi. Þeim
hefur öllum borið saman um, að
þar sem þeir hafa verið, hafi
hreint ekkert verið við honum
gert. Þar sé þetta aðallega talin
kálfaveiki og ekki sé borið á þá,
heldur látið batna af sjálfu sér.
Illu heilli var hafinn niður-
skurður í haust á sauðfé og hross
um, en þó tel ég síðari villuna
verri hinni fyrri, ef niðurskurð-
armönnum tekst að láta fella
kúastofninn líka og leggja þann-
ig í auðn nokkurn hluta af
Hrafnagilshreppi, sem í fyrra
var tekjuhæstur á landinu.
Holtseli, 16. janúar 1968,
Svanhildur Eggertsdóttir.
Við undirritaðir búendur á
þeim bæjum, sem hin svonefnda
veiki „hringskyrfi" náði fótfestu
fyrir rúmu ári og var ríkj-
andi í nautgripum okkar fram á
síðasta haust, erum að öllu leyti
sammála því, sem fram kemur í
grein Svanhildar Eggertsdóttur,
húsfreyju í Holtseli í Hrafnagils-
hreppi, um nefnda veiki — og
birtast mun í dagblöðum Reykja
víkur nú á næstunni. Reynsla
okkar af þessari veiki, fram á
þennan dag, og sú staðreynd að
enginn nautgripur gengur leng-
ur með sýnileg merki hennar,
styður þá skoðun okkar, að alls
enga nauðsyn beri til að niður-
skurði verði beitt, eins og nú
horfir, heldur verði varnir efld-
ar um hin sýktu svæði og séð
hvort ekki tekst að ráða niður-
lögum veikinnar, án mjög rót-
tækra ráðstafana.
Ketill S. Guðjónsson,
Finnastöðum,
Ketill Helgason, s. st.,
Smári Helgason, Árbæ,
Reynir H. Schiöth, Hólshúsum,
Helgi S. Schiöth, s. st.,
Gísli Björnsson, Grund I,
Ingvar Kristinsson, Möðrufelli,
Kristján Stefánsson,
Grýlubakka II,
Magnús Snæbjörsson,
Syðri-Grund,
Sævar Magnússon, Syðri-Grund,
Egill Halldórsson, Holtseli.
LAND ROVER
árgerð 1966 (benzín) til sölu.
Hcildverzlunin HEKLA H.F.
Sími 21240.
BUÐIIM
í kvöld kl. 8.30 — 11.30.
SÁLIN
Verð miða kr. 60.00.
í»ið vitið um fjörið á föstudögum.
OPIÐ í KVÖLD KL. 8-1
Tlowers
ATHUGIÐ Eini dansleikur Flowers
um helgina í Reykjavík.
Aðgöngumiðar kr. 25.— (Rúllugjald).
SIGTÚN FLOWERS.