Morgunblaðið - 03.02.1968, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 1968
JMftfttttttÞIftfófr
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjárnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri: Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar: Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
f lausasölu: Kr. 7.00 eintakið.
Áskriftargjald kr. 120.00 á mánuði innanlands.
SJÁ VARÚTVEG URINN
k árinu 1967 nam síldarafl-
itin 465 þúsund lestum
en 770 þúsund lestum 1966.
Landað verðmæti síldarafl-
ans lækkaði hins vegar um
meira en helming frá árinu
1966 og nam aðeins rúmlega
600 milljónum króna. Þorsk-
aflinn á vetrarvertíð varð
16% minni en árið áður,
nam 175 þúsund lestum en
var 208 þúsund lestir 1966.
Heildarverðmæti sjávarafl-
ans, sem á land barst sl. ár
er áætlað um 2000 milljónir
en var um 2800 milljónir
1966 og talið er að útflutn-
ingstekjur þjóðarinnar hafi
minnkað um 2000 milljónir
króna 1967 miðað við árið
áður.
Þessar tölur, sem flestar
koma fram í yfirlitsgrein
Más Elíssonar, fiskimála-
stjóra, um sjávarútveginn
sl. ár, sem birtist í Mbl. í
gær, sýna glögglega þá nei-
kvæðu þróun, sem orðið hef-
ur í þessum undirstöðuat-
vinnuvegi landsmanna. Afla-
magn og verðmæti hefur
minnkað. Við þá óhagstæðu
þróun hefur svo bætzt auk-
inn kostnaður við að ná aflan
um, sérstaklega á síldveið-
unum, söluerfiðleikar, eink-
um á skreið, en skreiðar-
birgðir í landinu nema nú
um 6700 lestum, að verð-
mæti 300 milljónir króna og
er þessi vara óseljanleg
vegna borgarastyrjaldarinn-
ar í Nígeríu.
Þróunin í sjávarútveginum
hefur þó ekki öll verið nei-
kvæð skv. yfirlitsgrein fiski-
málastjóra. Línuafli hefur
aukizt verulega eða um 15,7
% og er það mjög ánægju-
leg þróun, vegna þess að
gæði línufisksins eru mun
betri en netafisks. Telur
fiskimálastjóri að ástæðan
fyrir auknum áhuga á línu-
veiðum sl. ár hafi verið sér-
stakar ráðstafanir ríkisstjórn
ar og Alþingis til örvunar
þeim. Þá hefur togaraaflinn
aukizt nokkuð frá árinu
1966, þótt togurunum hafi
fækkað, og er þar einnig um
jákvæða þróun að ræða,
þótt ljóst sé að togurunum
verður ekki að óbreyttu
skapaður hæfilegur reksturs-
grundvöllur.
f lokaorðum sínum segir
Már Elísson, fiskimálastjóri:
„íslenzkur sjávarútvegur
er nú betur búinn tækjum
og öðrum afkastamiklum út-
búnaði en nokkru sinni fyrr,
þótt þar með sé ekki sagt,
að við getum tekið lífinu
með ró eða slakað á árvekni
okkar. En þessi uppbygging
á samt að gera honum bet-
ur kleift að mæta áföllum
eins og þeim, sem við áttum
við að glíma sl. ár. Ef kröf-
um til sjávarútvegsins er
stillt í hóf og eðlileg sjóða-
myndun þar með gerð mögu-
leg, er miklum mun líklegra,
að sjávarútvegsfyrirtæki geti
mætt sveiflum í aflabrögð-
um og verðlagi af eigin
rammleik.“
GALLI Á TRYGG
INGAKERFINU
^ síðustu árum hefur það
orðið æ algengara að
sjúklingar hafa leitað lækn-
ishjálpar erlendis, sem ekki
hefur verið hægt að veita
hér á landi. í þessu sam-
bandi hafa vakið sérstaka
athygli hjartaaðgerðir á ís-
lenzkum börnum, sem fram-
kvæmdar hafa verið í Banda
ríkjunum, en slíkum aðgerð-
um fylgir mikill kostnaður,
sem yfirleitt hefur verið að-
standendum barnanna of-
viða, enda mun hann nema
um 200 þúsund krónum á
barn.
Á fundi borgarstjórnar
Reykjavíkur í fyrradag
flutti Kristín Gústavsdóttir,
borgarfulltrúi Sjálfstæðis-
flokksins, tillögu, þar sem
skorað er á Alþingi og rík-
isstjórn að lögfesta ákvæði
um greiðslu hins opinbera
á sjúkrahúskostnaði erlend-
is fyrir þá aðila, sem sann-
anlega geta ekki fengið full-
nægjandi læknishjálp hér-
lendis. Var tillaga þessi sam-
þykkt samhljóða í borgar-
stjórn.
Hér er um að ræða hið
mikilvægasta málefni. Slík-
um læknisaðgerðum erlend-
is fjölgar stöðugt og Reykja-
víkurborg hefur þegar veitt
umtalsverða aðstoð í sam-
bandi við greiðslu kostnað-
ar. Hins vegar er hér aug-
ljóslega um að ræða galla á
tryggingakerfinu, sem nauð-
synlegt er að bæta úr hið
skjótasta.
Ólæsi - hindrun á leið til
lýðræðis og þroska
A ÞVÍ ári, sem nú er liðið,
hafa UNESCO-nefndir Norð-
urlandanna fimm átt frum-
kvæði að því, að safnað hef-
ur verið fé til baráttu gegn
ólæsi fullorðinna í fjórum hér
uðum norðvestast í Tanzaníu,
þ.e. héruðunum Musoma,
Nwanza, Shinyanga og Buk-
oba, sem eru við suðurströnd
Viktoríuvatns. Víðast á Norð-
urlöndum hafa æskulýðssam-
tök tekið að sér að afla fjár-
ins, og hér á íslandi tók Her-
ferð gegn hungri að sér hlut
íslands, 2600 dollara, af því
fé sem HGH hafði þegar safn-
að.
t sambandi við Tanzaníu-
herferðina hefur farið fram
allvíðtæk upplýsingastarfsemi
á Norðurlöndum, bæði um ó-
læsi aimennt, um vandamál
efnahagslegrar vanþróunar,
um Tanzaníuríki og aðstæð-
ur þar syðra o. fl. Til að
upplýsa íslenzka blaðalesend-
ur ofurlítið um ofangreind
vandamál, hefur íslenzka
UNESCO-nefndin látið þýða
úr norsku grein þá, sem hér
með fylgir. Höfundur hennar
er Rolf Schoder.
KOSNINGAR á Indlandi fara
fram með nokkuð svipuðum
hætti og hérlendis. Menn fá
kjörseðla, fara inn í klefa og
greiða atkvæði leynilega, svo
sem leikreglur lýðræðis krefjast.
Þó er á þessu munur sem gæti
virzt lítill við fyrstu sýn, en vert
er að veita athygli. Spurningin
vaknar um það hvort slíkar
kosningar geti raunverulega ver-
ið undirstaða sanns lýðræðis. —
Vegna þess að mikill hluti af í-
búum Indlands er ólæs, eru ekki
nöfn flokka og frambjóðenda á
kjörseðlunum, heldur merki eins
og uxar, kofi, fíll, reiðhjól og
þess háttar. Og í stað þess að
kjósandinn setji kross við merki
þess flokks eða frambjóðanda
sem hann vill kjósa, þá eru not-
uð fingraför.
Einhver kann að segja að
þetta fyrirkomulag sé einmitt
trygging fyrir lýðræði, þar sem
það veiti ólæsum möguleika til
að taka þátt í frjálsum og leyni-
legum kosningum án þess að
þurfa að styðjast við hjálp kjör-
stjórnarstarfsmanns. En geta ó-
læsir kjósendur í raun og sann-
leika myndað sér skoðun um
þann flokk eða þá frambjóð-
endur sem þeir eiga kost á að
velja til forsjár fyrir hagsmun-
um sínum og lands síns, á grund
velli fáeinna framboðsræðna?
Það er mikið efamál að sá sem
hvorki kann að lesa né skrifa,
hafi hæfileika til að hugsa rök-
rétt og meta hlutlægt mismun-
andi flokka, frambjóðendur og
stefnuskrár. Auk þess er sjón-
hringur hans mjög þröngur, og
hann hefur tilhneigingu til að
hugsa aðeins um þorpið sitt eða
hagsmuni þröngs hóps fremur
en það sem kemur að gagni sam-
félaginu, þjóðinni og heiminum.
Ekki á þetta hvað sízt við af-
stöðu ólæsra kjósenda til utan-
ríkismála. Nú eru flest þau lönd
sem þetta á við, aðilar að Sam-
einuðu þjóðunum, og utanríkis-
málin skipta því ekki litlu.
Innanlandsdeilur þær og skort
ur á stjórnmálafestu sem ein-
kennir svo mjög þróunarlönd,
spretta vafalaust að verulegu
leyti af því að mikill hluti íbú-
anna er ólæs og óskrifandi. Sú
staðreynd að í mörgum nýjum
Afríkuríkjum hefur ríkt stefnu-
leysi af þessu tagi, svo og styrj-
aldir milli ættflokka, styður
þessa staðhæfingu, af því að í
þessum löndum eru 80—85% í-
búanna ólæsir. Lestrar- og
skriftarkunnátta meginþorra
kjósenda í einu landi eru því
óhjákvæmilegt skilyrði þess að
unnt sé að leggja viðunandi
grunn að lýðræðisstjórnarfari.
Glögga sönnun þess* að ólæsi
getur verið alvarleg hindrun
landflótta fólki, má sjá í Austur-
löndum. UNRWA (hjálpar- og
vinnustofnun Sameinuðu þjóð-
anna fyrir flóttafólk frá Pales-
tínu) hefur í samvinnu við
UNESCO (Menningar- og vís-
indastofnun SÞ) unnið mikið að
því að veita ungu kynslóðinni
með kennslu sem allra beztan
undirbúning undir lífið, og ungl-
ingarnir úr flóttamannastöðvun-
um munu eftir 9 ára skólagöngu
geta talizt bezt menntu ung-
menni arabísk nú á dögum. Þeir
sem til þess hafa hæfileika geta
sýo fengið hjálp, m.a. frá
UNRWA og UNESCO, til að
halda áfram námi við iðnskóla,
kennaraskóla, æðri skóla, há-
skóla o. s. frv. Þeir hafa einnig
von um að geta farið úr von-
leysinu í flóttamannabúðunum
og fengið sér vel launaða stöðu
í Kuwait, Saudi-Arabíu, Bah-
rein, Líbýu og öðrum Araba-
löndum. En hvernig eiga þeir að
geta haldið sambandinu við for-
eldra sína sem eftir eru í búð-
unum og kunna hvorki að lesa
né skrifa? Þetta verður til þess
að foreldrarnir verða að leita
hjálpar hjá læsum og skrifandi
nágranna eða einhverjum sem
getur hjálpað þeim til að skrifa
bréfin, en í því felst aftur að
aðrir, oft algerlega ókunnugir,
kynnast > fjölskyldumálum sem
þeir ættu helzt ekki að fá að
vita um.
Þess vegna hafa margar mæð-
ur meðal flóttamannanna dregið
af þessu réttar ályktanir og tek-
ið þátt í námskeiðum í lestri og
skrift sem UNRWA hefur komið
af stað fyrir konur í saumastof-
unum í flóttamannabúðunum
seinni hluta dags. Eftir nokkurn
tíma geta þær sjálfar skrifað
börnum sínum og lesið bréf frá
þeim án þess að biðja aðra
hjálpar og án þess að aðrir séu
með nefið niðri í einkamálum
þeirra.
En mæður sem eiga börn eða
aðra ættingja í öðrum Araba-
löndum eru þó ekki einu nem-
endurnir á þessum síðdegisnám-
skeiðum. Þangað til fyrir fáum
árum hefur verið ógerningur
að senda stúlkurnar í skóla, og
langflestar af stærri stúlkunum
og uppkomnum konum meðal
flóttafólksins hafa því aldrei
gengið í skóla. Margar þeirra
reyna í þessum kvennamiðstöðv-
um að ná því sem vanrækt hef-
ur verið. f einum búðunum á
Gazasvæðinu voru til að mynda
sjö bedúíanastúlkur svo heillað-
ar af þessari nýju kunnáttu
sinni að þær gátu staðið tímun-
um saman við töfluna. Ein
þeirra las upphátt, en önnur
skrifaði á töfluna. Þær höfðu
áreiðanlega eins gaman af þessu
og æskulýðurinn hér hefur af
nýjustu dægurlögunum.
Annars læra konur ekki ein-
göngu lestur og skrift í þessum
kvennamiðstöðvum. Þær læra
um meðferð ungbarna, matar-
gerð, heilsuvernd og þess háttar.
Þá kemur lestrar- og skriftar-
kunnátta að góðu gagni, því að
það er vart mögulegt að muna
utanbókar uppskriftirnar sem
þær eiga að læra —jafnvel þótt
einfaldar séu — og leiðbeining-
ar í saumum og þess háttar yrðu
að mun minna gagni ef konurn-
ar gætu ekki teiknað og skilið
mynztur.
Til gamans má skjóta því hér
inn að margar eldri konur sækja
þessar miðstöðvar, ekki til að
læra, heldur til að ná sér í
tengdadóttur. Þær konur, sem
lært hafa lestur og skrift, mat-
argerð, ungbarnameðferð, heilsu
fræði og fleira, eru meira metn-
ar húsmæður en þær sem enn
eru ólæsar.
Þessi tvö dæmi sýna greini-
lega hversu alvarlegur þröskuld
ur ólæsi er á vegi fyrir þroska
| lífvænlegs lýðræðis og hvílík
aukabyrði það getur orðið á
landflótta fólki. Því skiptir
miklu að reynt sé að ryðja frá
þessum hindrunum með sam-
hæfðum átökum undir forystu
UNESCO. Að því leyti getur
starfsemi Norðurlanda sem ráð-
gerð er í Tanzaníu verið til fyr-
irmyndar. Svo sem kunnugt er,
verður þessi starfsemi í fjórum
af 60 héruðum landsins — og
vænta má þess að hringurinn
stækki, breiðist út sem þekk-
ing.
Eitt héraðið sem norræna áætl
unin nær til er West Lake
Ragion, og i þessu sambandi
má nefna að með holdsveikis-
áætluninni sem barnahjálpar-
samtök SÞ í Noregi og Svíþjóð
vinna að þarna, er einnig unnið
gegn ólæsi. Bæði í aðalsjúkra-
húsinu í Bukoba og sjúkrahús-
inu í Biharamulo hefur verið
hafiin kennsla fyrir holdsveikis-
sjúklinga, en fæstir þeirra hafa
nokkurn tíma komið í skóla.
Árlega fá margir sjúklinganna
fallegt skírteini frá stjórnvöld-
unum í Tanzaníu til sönnunar
því að þeir kunni að lesa og
skrifa. Geta má nærri að þeir
eru hreyknir af þessu!
Samt er það svo að þetta fram
lag til baráttu gegn ólæsi er
mjög lítið. En með þjóð þar
sem svo fáir kunna að lesa og
skrifa, er hver einstaklingur
sem lærir þá list, stórt skref í
framfaraátt og von framtíðar-
innar. Og þegar litið er til holds
veikrar móður sem situr á
skólabekknum og fylgist áköf
með útskýringum kennarans,
þá er ljóst að þetta gerir á
marga lund gæfulegri framtíð-
arhorfur litla barnsins sem hún
hefur á brjósti.
(Frá íslenzku UNESCO-
nefndinni).