Morgunblaðið - 03.02.1968, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 198*
Ármann Sveinsson stud. jur.:
TiSlaga liggur fyrir Alþingi um
STÓRAUKiÐ FLOKKSRÆÐI
Alvarleg atlaga að svigrúmi einstakling-
anna í stjórnmálaflokkunum
FYRIR Alþingi liggtir nú
stjórnarfrumvarp um breyt-
ingu á kosningalögunum nr.
52/1959 til samræmis við til-
löguna til stjórnarskrárbreyt-
ingar, sem samþykkt var á
síðasta þingi og er í annað
sinn nú til meðferðar. Við
þetta stjórnarfrumvarp hefur
dómsmálaráðherra flutt svo-
hljóðandi breytingartillögu
(þingskjal 224): „2. málsgr. 27.
gr. laganna (kosningalaganna)
orðist svo: Framboðslista skal
fylgja skrifleg yfirlýsing með
mælenda listans um það, fyrir
hvern stjórnmálaflokk listinn
sé boðinn fram, svo og skrif-
leg viðurkenning hlutaðeig-
andi flokkstjórnar fyrir því,
að listinn skuli vera í kjöri
fyrir flokkinn. Ekki getur
stjómmálaflokkur boðið
fram fleiri en einn lista í
sama kjördæmi." Aðrar breyt
ingartillögur dómsmálaráð-
hexra eru til samræmis við
þessa.
Tillaga dómsmálaráðherra
lætur ekki mikið yfir sér og
litlar umræður hafa um hana
orðið enn. Kann það að
nokkru að stafa af því, að mál
þetta hefur ekki verið á dag-
skrá deildarinnar eftir að ráð-
herrann lagði fram tillöguna.
Hér er um stórmál að ræða,
sem ekki má afgreiða um-
ræðulítið. Tillaga ráðherrans
er alvarleg atlaga að svigrúmi
óbreyttra flokksmanna í
stjórnmálaflokkumim svo og
annarra stuðningsmanna
þeirra. Hugmyndir um að
auka flokksræði kunna að
vera eðlilegar frá sjónarhóli
forystumanna stjórnmála-
flokka, en óbreyttir flokks-
menn og aðrir stuðningsmenn
fallast ekki á sjónarmið, sem
hníga í þá átt.
Tillaga ráðherrans felur í
sér afnám þess ákvæðis, er
staðið hefur í kosningalögum
frá 1933, og gilti um kosning-
ar í eina kjördæminu, sem
kosið var hlutfallskosningu,
Reykjavík, þess efnis, að
heimilt sé að bjóða fram fleiri
en einn lista í nafni sama
flokks í sama kjördæmi. Jafn-
framt kveður tillaga ráðherr-
ans á um, að skrifleg viður-
kenning ilokksstjórnar skuli
fylgja framboðslista. Núgild-
andi ákvæði um þetta efni eru
í 41. gr. kosningalaganna:
„Nú eru fleiri en einn listi
boðnir fram fyrir sama stjórn-
málaflokk í kjördæmi, og skal
þá merkja þá: A, AA .... B,
BB ...... C, CC .... o.s.frv.
Listi, sem boðinn er fram ut-
an flokka, er merktur bókstaf
í á’framhaldandi stafrófsröð á
eftir flokkslistum". í 27. grein
segir: „Framboðslista í kjör-
dæmi skal fylgja skrifleg yfir
lýsing allra þeirra, sem á list-
anum eru, að þeir hafi leyft
að setja nöfn sín á listann, svo
og skrifleg yfirlýsing um
stuðning við listann frá eigi
færri en 100 og eigi fleiri en
200 kjósendum í Reykjavík og
eigi færri en 50 og eigi fleiri
en 100 í öðrum kjördæmum.
— Framboðslista skal fylgja
skrifleg yfirlýsing meðmæl-
enda listans um það fyrir
hvern stjórnmálaflokk listinn
sé boðinn fram. Ef yfirlýs-
ingu vantar, telst listi utan
flokka“.
Þetta er ekki í fyrsta skipti,
sem hugmyndir þær, sem
koma fram í tillögu ráðherr-
ans skjóta upp kollinum á Al-
þingi. Á aukaþingimi 1933 var
lagt fram frumvarp til kosn-
ingalaga og höfðu Eysteinn
Jónsson, Magnús Guðmunds-
son og Vilmundur Jónsson
samið frumvarpið. í 27. gr.
frumvarps þeirra var gert ráð
fyrir skriflegri viðurkenn-
ingu „hlutaðeigandi flokks-
stjórnar fyrir því, að fram-
bjóðandinn eða listinn skuli
vera í kjöri fyrir flokkinn".
Við þessa 27. gr. fluttu Hann-
es Jónsson, Pétur Ottesen og
Jón Sigurðsson á Reynistað
breytingartillögu þess efnis
að fella niður ákvæðið um
nauðsyn á skriflegri viður-
kenningu hlutaðeigandi
flokksstjórnar. Var tillaga
þeirra þremenninganna sam-
þykkt við þriðju umræðu í
neðri deild með 16 atkvæðum
gegn 12. Var 27. gr. með þess-
ári breytingu samþykkt síðan
við þrjár umræður í efri
deild, eina umræðu í neðri
deild á ný og eina um-
ræðu sömuleiðis í efri deild
og loks í sameinuðu
þingi. Meðal þeirra, sem
greiddu breytingartillögu
Hannesar, Péturs og Jóns á
Reynistað atkvæði við þriðju
umræðu í neðri deild voru
auk flutningsmanna Ólafur
Thors, Pétur Halldórsson,
Magnús Guðmundsson (ekki
verður séð á greinargerð
frumvarpsins, hver afstaða
hans var til hinnar upphaf-
legu 27. gr., en af umræðum
og atkvæðagreiðslu má sjá, að
hann lagðist gegn greininni í
upphaflegri mynd), Ásgeir
Ásgeirsson, Tryggvi Þórhalls-
son, Jón Pálmason. Ríkja sjón
armið 'þessara manna enn í’
27. gr. kosningalaganna.
í umræðum á Alþingi 24.
apríl 1959 (þingið 1953-1959)
um stjórnarskrárbreytinguna
komst Bjarni Benediktsson,
forsætisráðherra, þáverandi
formaður stjórnarskrárnefnd-
ar neðri deildar, svo að orði í
framsöguræðu fyrir nefndar-
áliti meirihluta nefndarinnar:
„Ef margir eru í kjöri, fimm
eða sex, og kosið hlutfalls-
kosningu, þá er ljóst í fyrsta
lagi, að kjósandi getur valið
Ármann Sveinsson
um fleiri menn á hverjum
lista og er ekki bundinn við
þá röðun, sem er á listanum,
þegar hann er lagður fram af
flokkssamtökunum. En eins
verður það mun minni áhætta
fyrir óánægða flokksmenn að
bera fram sérstakan lista ef
hlutfallskosningar eru, vegna
þess að þá er líklegt, eða meiri
líkur til þess, að minni hluti
geti komið að sínum manni
og þó að klofningur verði í
flokki, þurfi það ekki að leiða
til þess, að sæti glatist alveg,
heldur geti af tveimur mis-
munandi flokkslistum jafn-
vel tveir mismunandi menn
verið valdir.
Þetta aukna frjálsræði kjós-
enda sézt berlega af tali
manna um það, að þessari
skipan sé sérstaklega fylgj-
andi hætta á smáflokkum. Sú
hætta er í raun og veru ekk-
ert annað, en það, að kjósend-
ur megi sjálfir velja þann,
sem þeim líkar. Sumir kalla
það hættu. Aðrir kalla það
aukið frjálsræði. En öruggt
er, að bezta ráðið til þess að
vinna á móti þessari hættu er
það að hafa á listunum sem
allra vinsælasta menn, þá sem
líklegir séu til að afla flokkn-
um sem mests fylgis.
Það er því svo gersamlega
öfugt, að verið sé að svipta
kjósendur frelsi, að það er
verið að veita þeim mikinn
aukinn rétt frá því, sem verið
hefur, og gera líklegra, að eft-
ir óskum sem allra flestra sé
farið“. (Alþt. B 1958 (-1959)
d. 1313-1314).
Þessi gagnmerku ummæli
lýsa sömu afstöðu til flokks-
ræðis og yfirsterkari varð á
aukaþinginu 1933. Á sama veg
er andinn í kosningalagaum-
ræðum síðustai áratuga. Þar
hafa lagt fram djúgan skerf
Magnús Guðmundsson, fyrrv.
dómsmálaráðherra, Pétur
Magnússon, fyrrv. fjármála-
ráðherra, dr. Bjarni Benedikts
son, forsætisráðherra, og Ein-
ar B. Guðmundsson, hrl., for-
maður landskjörstjórnar. Ann
að hvort eru menn farnir að
bera brigður' á túlkun þessara
viðurkenndu lagamanna eða
viðhorf til flokksræðisins hef-
ur tekið annarlegum breyt-
ingum.
Á aukaþinginu 1959 voru
kosningalögin tekin til endur-
skoðunar í samræmi við
stjórnarskrárbreytinguna, sem
var til seinni meðferðar á
aukaþingi ’þessu. í neðri deild
var kosin stjórnarskrárnefnd
til þess að fjalla annars vegar
um stjórnarskrárbreytinguna
og hins vegar um frumvarp
til laga um kosningar til Al-
þingis, sem þáverandi ríkis-
stjórn flutti. Núverandi dóms-
málaráðherra var formaður
nefndarinnar og framsögu-
maður meirihluta hennar.
Frumvarpið sömdu þrír þá-
verandi hæstaréttardómiarar,
en breytingar þær, sem þeir
gerðu frá fyrri kosningalög-
lögum voru nær eingöngu til
samræmis við stjórnarskrár-
breytingarfrumvarpið. Stjórn
arskrárnefnd neðri deildar
tók frumvarpið til vandlegrar
meðferðar. Gerði nefndin
fjölmargar breytingartillögur
við frumvarpið. Lét nefndin
27. gr. frumvarpsins standa
óbreytta, og er það núverandi
27. gr. 1. 52/1959. Verður ekki
séð, að framsögumaður meiri-
hlutans hafi vikið neinum orð
um í deildinni að efni 27. gx.
Stjórnarskrárnefndin lagði til
að 41. gr. yrði eins og hún er
nú í lögunum og vék formað-
ur nefndarinnar ekki að mik-
ilsverðasta á'kvæði greinarinn
ar, þ.e. heimild til framboðs
tveggja eða fleiri lista í nafni
sama flokks í kjördæmi.
Ekki verður séð að stjórnar
skrárnefnd neðri deildar hafi
unnið athugun sína og tillögu-
gerð í neinu fljótræði, því
margvíslegar breytingartillög-
ur flutti nefndin, eins og áð-
ur hefur verið sagt.
Úrskurður yfirkjörstjórnar
Reykjavíkurkjördæmis um
það, hvort listi H^nnibals
Valdimarss. o.fL sL vor skyldi
teljast utan flokka eða ekki,
kann að hafa ruglað ágætustu
menn í ríminu. Nú liggur hins
vegar fyrir úrskurður lands-
kjörstjórnar um tilvik sem
þetta. í úrskurði hennar 13.
maí 1967 sagði m.a.: „Meffferð
kosningalaga á Alþingi 1933
og 1959 sýnir, aff ætlan lög-
gjafans var sú, aff ekki þyrfti
samþykki stjórnmálaflokks til
þess aff Iisti yrffi borinn fram
fyrir flokkinn". Við afgreiðslu
kjör'bréfa sL haust stafffesti
Alþingi úrskurð landskjör-
stjórnar. Engum blandast þvi
lengur hugur um, hvaða regl-
ur gilda um tvö eða fleiri
framboð í nafni sama flokks.
Öllum má ljóst vera, að
vald forystumanna stjórn-
málaflokkanna er ærið. Það
væri því eins og að færa bak-
arabarni meira brauð að veita
forystumönnunum lögvernd-
aðan rétt til útgáfu leyfisbréfa
handa fram'bjóðendum. Fram-
bjóðendur strjálbýlisins
mundu þá væntanlega verða
að sækja flokks'stimpil á
flokksskrifstofu í öðru kjör-
dæmi til þess að sanna kjós-
endum sínum að þeir væru út
valdir til fram'boða.
Hið eina, sem kann að virð-
ast skoðunarefni við tillögu
ráðherrans, er, að í fljótu
bragði sýnist óeðlilegt, að
kjörnir stjórnendur stjórn-
málaflokks hafi ekki einir ó-
skorað forræði á nafni
flokksins. En við nánari
at'hugun kemur í ljós, að
eðlilegt er, að óánægðir
flokksmenn hafi aðstöðu til
framboðs í nafni eigin flokks.
Naumast þarf að gæla við þá
grýlu, að menn, sem andstæð-
ir eru stjórnmálaflokki, telji
sér hag í að bjóða fram í
nafni hans. Slík áhætta er
smáræði, sem ekki er horfandi
í.
Andi kosningalaganna frá
1933 og til þessa dags hefur
verið sá, svo ekki verður um
villzt, aff lögbinda skuli sem
minnstar hömlur á svigrúmi
stuðningsmanna stjórnmála-
flokka eða samtaka til fram-
boða til Alþingis. Engin breyt
ing hefur orðiff í íslenzku
þjófflífi, sem mælir meff því,
Framh. á bls. 27