Morgunblaðið - 14.07.1968, Page 14

I
14
MORiGUNB'LAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1968
FERÐAZT UM KALSVÆÐI
eftir Jónas Magnússon, Stardal
NÚ uindantfari'ð í vor og sumax
faefir miikið verið rætt og ritað
uim kal í túnum á Norður- og
Norðaustuirlandi og viðar á land-
imu þar sem tún eru meir og
minna í heilum héruðum eyði-
lögð vegna kals. Þessi ótíðinxii
hetfir maður verið að lesa um-
og hlusta á í alílt sumar sem atf
er, og er það því miðiur ekki
otfsagt hjá þeim sem iýst hatfa
ástandinu, og heyskaparhortfum
bænda í sumar á kalsvæðunuim.
Ég etfast um að nokkur maður
geti gert sér grein fyrir þvl
alvarlega ástandi kals og gróður-
leysis á túnum eins og það er,
sem ekki hefir séð það með eiigin
augum, svo er það víðtækt ytfir
heil hénið, eins og raunar búið
er að segja frá áður og iýsa.
Ég hripa þessar línur etftir
að hafa farið um báðar Húna-
vatnssýslur og með hatfísnum
frá botni Hrútafjarðar til Skaga-
strandaT, og séð túnin dauðkalin
í heilum sveitum. Og það sem
virðist vera óskemmt atf kali, er
graslaust, ekki einu sinni kúa
hagi á sumuim bæjum nú þann
7. júlá. Mun flestum þyfcja ótrú-
legt að munurinn sé svo mikil,
Og hér á Suðurlandi. En sjón er
sögu ríkari. Þegar kemiur inn í
NorðuráTdalinn í Mýrasýslu, eru
tún þar meir og minna kalin,
sumstaðar stórlega mikið. T. d.
1 Fornahvammi sést tæplega
lófastór bflettur grænn, alllt túnið
gjörsamlega dauðkalið, sem er
stórt og sumt nýlega ræktað. Það
minnir mig á túnin í Þingvalla-
sveitinni, og stóran hluta atf tún-
inu í Stardal.
f Hrútatfirðinum, þar mætum
við hafíisnum og sumarmála
veðráttu. Þar eru öil tún að
heita rná beggja megin fjarðar-
ins svo undirlögð kali, að það eru
ekki nema blettir sem grænn
litur er á, og sum svo alligjörlega
dauð að ekki sér á gróinn blett,
og lítur þannig út, að ekki geti
orðið um nokkurn heyskap að
að ræða í sumar á srvona dauð-
fcölnum liöndum. Svipað sýnist
vera um alla Vestur-Húnavatns-
sýslu, að á hverju býli eru tún-
in stórlega kalin og graslaus,
þó nokkuð sé það misjatfnt
etftir legu túnanna, En það er
ekki að sjlá að þar verði um þann
heyskap að ræða sem þartf jatfn-
vel þó brygði til öndvegis tíðar.
En fcalið getfur ekki gras, það
þarl sitt langa lækningattmaibiiL
í Austur-Húnavatnssýslu litur
heidur betur út, þó þar sé eimnig
mikið kal í túnum, en þó
nokkuð misjatfnara. Einkum er
betra og minna kal í Þingimu
og Vatnsdalnum. Þar hafa þeir
bændur sínar góðu engjar, etf
þær spretta. Einnig er miinna kal
tifl. muna í LamgadaíLmum, þó þar
á sumum bæj'Um sé tifl muna.
Er þar sem_ annarsstaðar sára
lítil spretta. Á öllu srvæðimu norð-
an Blöndiuóss til Skagastrandar,
og þaðan að Hötfnum, m!á heita
flest tún dauðkalin og það sem
sýnist ekki kalið er aðeins grænn
litur, engin spretta og útjörðin
grá.
Svona er útlitið í aðaflatriðum
í þeim héruðum sem ég fór um
dagana 7.—9. júflí og þannig var
myndin atf útlitinu sem bændur
þar í sveitum skýrðu mér frá,
og ég átti tal við. Þeir segjast
bera á allt sem telja mé nýtilegt
atf túnum, og jatfnvel kalið með
og þurrt útlamd sem huigsanlegt
er að gras gefi. Enda heíiir það
verið brýnt fyrir bændum á kafl
svæðunum af ráðamönmum bún-
aðarmála og ráðiunautum hérað-
anna ásamt auðvitað harðinda og
kallnefndum. En hetfir þessi áskor
un náð tifl þeirra hér um Suður-
land þar sem að lang mestu leyti
eru ókalin tún? Og víðs vegar eru
góð tún sem ekki eru nytjuð til
búrefcsturs, svo er a. m. k. viða
í nágrenni Reykjavíkur. Atf þess-
um ræktuðu löndum mætti atfla
þúsunda hestburða heyja, sem
ætti að heyja hér og seíja bænd-
um norðanlands.
Mér kom þetta í hug eftir sam-
tal við einn merkan bónda í Víði
dalnum í Vestur-Húnavatnssýsilu,
þegar hann sagði mér að þeir
Víðdælir og fl. séu aS útVega sér
slægjur suður í Borgartfirði,
Hvanneyri og víðar. AMir sjá
hvað þetta er mifclum eríiðleik-
um háð og kostnaðarsamt. En
hvað skafl gera þegar til alvör-
unnar kemur og bændur sjá
fram á að fella verðiur bústofn-
inn um þriðjumg heilming eða
jafnvel meira, otfan á það verð-
hrun atfurða sem leiðir atf sjáltfu
sér með svo stórkostlegri för.gun
búpenings sem fólfcið í landinu
torgar ekki.
Þess vegna hetfði ekki síður
þurft að hvetja til framtaiks hér
í nágrenni Reykjaivíkiur um að
nytja öll tún til slægna, foera á
þau og heyja og selja bændum
á kalsvæðunum.
Ef allt ex gert, sem framkvæm
aniegt er, mlá mifckt bj arga. Og
þetta er síður en svo frágangs-
sök, þó erfitt sé nokkuð og kostn-
aðarsamt. En milklu mest tjón
er, að íeflJla niður bústotfninn að
stórum hluta. Vissulega þarf að
koma einhver aðstoð þess opin-
bera til 'diæmis flutningiux. En
bændiurnir ættu sem mest að
annast um slíka flutninga sjáifir,
það mundi fara bezt úr hendL
Þetta sem hér er minnt á,
gerðu bændur hér um sveiltir
óþurrkasumarið mdkfla 1955, að
hey var keypt og tflutt á bitfreið-
um norðan úr Skagatfirði, Húna-
vatnssýsilu og vestan úr Dölum.
Þetta hepjmaðist yfirleitt ágæt-
lega, og varð miM hjéilp að.
Nú eru samgöngur miklu betri
og bílar milklu stærri og hrað-
skreiðari en þá var. En með
einhug og samfajáLp má milkið
gera.
Jónas Magnússon.
Kennedy ekki
með
Humphrey?
New York, M. júlí. AP.
SAMKVÆMT frásögn banda-
rísku útvarpsstöðvarinnar C3BS
hefur Edward Kennedy, ákveðið
að ekki komi til greina að hann
verði í framboði til embættis
varaforseta fyrir hönd demó-
krataflokksins, ef Humphrey
verður í framboði við forseta-
kjör.
Vinir Kennedys staðhæfa, að
honum þyki stjórnarvöld Banda-
ríkjanna ekki nógu einbeitt í við
leitni sinni til að koma á friði í
Víetnam.
Náinn aðstoðarmaður Kenne-
dys vildi hvorki staðfesta þessa
fregn né bera hana til baka, en
taldi þó að Kennedy hefði ekki
tekið endanleg aákvörðun.
Andstæðingar
Maós taka
Wuchow
Tókíó, 12. júlí. AP.
Moskvuútvarpið skýrði tfrá
því í dag, að andstæðingar Maos
Tse-tungs hefðu náð á sitt vald
borginni Wuchow í Suður-Kina,
um 190 km vestur af Kanton,
eftir bardaga, sem kostuðu nokk
ur hundruð mannslíf. Um 3000
maosinnar munu hafa verið tekn
ir höndum. Stöðugt berast fregn
ir af bló’ðugum átökum í suður-
hluta Kína. Wuchow er á mótum
fylkjanna Kwangsi og Kwanig-
tung.
Nýlega var sagt frá þvi 1
Moskvuútvarpinu, að birgðaflutn
ingar frá Kína til Norður-Viet-
nams hefðu stöðvazt algerlega
vegna vdpnaðra átaka andstæð-
inga og fylgismanna Maos Tse-
tungs.
- PILLAN
Framhald af bls. 12
kona missir úr eina töflu eða
svo, annað hvert vegna
gleymsku eða fjarveru af heim-
ili síinu. Segja má, að áhættan
sé sáralítil, ef aðeiins hefur fall-
ið úr ein tafla. Ef konan van-
rækir tvívegis að taka Pilluna,
einkum á fyrstu tóltf dögum
hvers tímabils, þá er hyggileg-
ast að líta svo á að örugg vöim
sé ekki lemgur: þá er ekki að-
einis átt við yfirstaindandi tíma-
bil heldur þangað til teknar haía
verið sjö Pillur á næsta tímabili.
Ástæðan er sú, að llestar Piilur
innihalda eins lítið aí hormon-
um og hægt er að komast af með
og því eru áhrif Pillunnar þorrin
innan 48 klukkustunda, og hetf-
ur engin áhrif þó að næsti
skammtur sé tvöfaldaður.
Áherzla skyldi lögð á að mumia
ætíð eftir Pillunini og taka hana
alltaf á sama tíma, þar sem sæði
getur lifað dögum saman í leg-
göngunum.
Margs annars er að gæta. Ef
kona missir úr tvær, þrjár og
upp í fjónar töflur er trúlegt,
að blæðingar muni hefjast fljót-
lega, líkast til þremur íjórum
dögum eftir, a’ð síðasta Pillan
var tekin. Ef þetta gerist skyldi
konan hætta að taka Pilluna og
byrja aftur á fimmta degiblæð
iinga og muna að vöm fæst ekki
aftur, fyrr en tekrnar hafa verið
sjö Pillur næsta tímabils.
Ég hef áhuga á að taka Pill-
una, en vil vita vissu mína
* um, hvort hún er varasöm.
Hverjar eru staðreyndirnar í
málinu?
Allar „staðreyndimar" eru ekki
kunnar enm og varla hægt að
gera ráð fyrir, að allt í sam-
bandi við áhritf Pillunnar komi
upp á yfirborðið í náinni fram-
tíð. Töflur, sem eru teknar inn
hafa ekki í sér náttúrlega hor-
móna, heldur gervisamsetning,
sem hefur veruleg áhrif á líkams
starflsemina, þó svo að blæðingar
á „hvíldar" timabili virðist á
ytra borði með eðlilegum hætti.
Pillan er þar af leiðandi nokk-
uirs konar eiturlyf, og sem slíkt
hefur notkun þess vissulega
hættu í för með sér fyrix ein-
staka konu.
Eitt af aðalvandkvæðum við að
meta áhættu þá, sem felst í Pill-
unni, er að við höfum ekkifeng
ið neinn mælikvarða til viðmið-
uniar og hliðsjónar. Þegar lækn-
ir fyrirskipar Pilluna" verður
hann að vega og meta áhættuna
hverju sinni. Þekking okkar er
of skornum sbammti og það ger-
ir málið flókið — en hvemær hetf
ur lækmisfræðin einföld og að-
gengileg svör.
Hversu fljótt fer pillan að
verka eftir inntöku?
Hjá flestum komum er vernd
tryggð frá fyrsta degi. En hjá
sumum kornum, sem hafa haft á
klæðum á þriggja vikna fnesti
hetfur frjóvgun eggs ef til vill
þegar átt sér stað og því er mik-
ilsvert að vera varkár og treysta
ekki á fullkomna vemd fyrr en
á sjöunda degL Þenman tíma
þyrfti þá að nota aðrar tegundir
getnaðarverja með, eða halda
sér frá samförum þemmam tíma.
Eftir fyrstu sjö dagiamia á konan
að geta verið örugg og þarf ekki
að gera aðrar varúðarráðstatf-
ardx upp frá því.
Er það rétt, að konur verði
óvenju frjóar, þegar þær
hætta að taka pilluna?
Ég hef ekki trú á, að nokkuð
sé hæft í því. Þegar þessar Pill-
ur voru reyndiar fyrst, voru
þær aðeins gefnar konum sem
vitað var fyrir, að voru frjóar.
Þegar nokkrar þessara útvöldu
kvenna hættu að taka Pilluna í
því skyni að verða barnshaf-
andi urðu þær þáð mjög fljótt.
Sextíu og sex prósent á fyrsta
Imánuði og 80 höfðu orðiö
ófrískar innan tveggja mánaða.
Senmilega á birting þessara upp
lýsinga nokkurn þátt í því að
breiða út þá skoðun, að Pillan
geti einmig komið þeim konum að
liði, sem erfiðlega og seint geng
ur að verða bamsbatfnadi. Bng-
in óyggjandi rök benda til að
svo sé. Ekki er heldur sannað
að tvíburafæðingum fjölgi hjá
konum, sem hætta pillunotkun.
Ætti kona, sem tekur Pilluna
að fara reglulega í læknis-
skoðun?
Það er háirrétt og mjög skyn-
samlegt að komur 35 ána og eldri,
fari regluLega í nákvæma læknds
skoðum, hvort sem þær takapill
skoðun, hvort sem þær taka
Pillu eða ekki. Slík læknis-
skdðun gæti leitt í ljós einhvern
krainkledka á byrjuniarstigi, þar
sem ytri einkenni hafa enn ekki
komið í ljós. Væri þá umnt að
gera viðeigandi ráðstafanir. Vit-
að er, að konur geta gengið
með krabbameinssprota í sér ár-
um saman, áður en sjúkdómur-
inn gýs upp. Við gaumgætfilega
læbnisskoðun mundi það koma
fram og mörgum mianmslífum
væri bjargað.
Eru einhver lyf sem óæski-
legt er að taka inn jafnhliða
Pillunni. Og eykur Pillan
áhrif áfengra drykkja?
Engin lyf sem vitað ter um ættu
að hafa slæm áhrif, En augljós
er hættan á, að Pillan gleymist,
ef innbyrt er óhóflegt magn
alkóhóls.
Eru aukaverkanir og óþæg-
indi sjaldgæfari meðal
ungra kvenna sem taka pill-
una?
Komið hefur upp úr dúmum, að
aukaverbamir virðast tíðari með
al eldri kvenna. Sá munur virð-
ist þó ekki hafa meima úrslita-
þýðimgu. Pullorðmar konur gera
sér oft meiri rellu út atf einkemm
um og óþægindum, sem ungar
konur mundu leiða algerlega hjá
sér. Þær eldri eru oft á varð-
bergi gagnvart hverju því sem að
þeirra viti er grunsamlegt. Þarna
kemur fram grundvallarafstöðu-
munur eldri og yngri kvemnia.
Hjá mörgum ungum konum jaðr
ar það við að vena alger ógæfa,
ef þær verða bamshatfandi.
Annað hefur eininig áhrif, þar
isem ungar komur vita, að þær
þurfa ekki að taka Pilluma mema
í fáein ár, að þeim tíma liðmum
er áhugi þeirra á bameignum
vakmaður. Málið horfir öðruvísi
við hinni eldri konu, sem ef til
vill er komin nokkuð á fertugs-
aldur og hefur þegar alið nokk-
ur böm. Hún þarf að koma hópn
um sínum á legg, og telur sig
hvorki hafa vilja né getu til að
honum fjölgi. Henni er jafnframt
ljóst, að til þess að koma í veg
fyrir það, þarf hún að taka Pill-
una um mörg ókomin ár. Hún
verður því næmari fyrir hugsan
legum aukaverkumum og miklar
þær ef til vill fyrir sér og eru
þær þá iðulega af sálrænum rót-
um ruinnar.
Er það rétt, að Pillan geti
orsakað blóðtappa?
Tengsl eru á milli pillunar og
allmargra blóðtappatilfella. Erf-
itt hefur reynzt að færa sönnur
á þau endanlega, vegma þess, að
blóðtappa getur orðið vart við
hinar aðskiljanlegustu aðstæður.
Sem stendur treysti ég mér að-
eins til að fjalla um þá hættu á
daúðsfalli sem verður þegar blóð
tappasjúkdómar koma upp. Sum
ir þeirra standa þó aðeiims í
óbeinu sambandi við þsssa sjúk-
dóma, og án þess að valda dauða.
Brezk nefnd sem hefur urnnið að
könnun á þessum málum hefur
komizt að þeirri niðurstöðu, að
iaf hverjum hundrað þúsund kon
um, sem taka Pilluna að stað-
aldri geti orðið fjögur dauðsföll.
Þegar dæmið er sett upp þannig,
liggur í augum uppi, að mun
meiri hætta felst í því einu að
koruan verði barnshafandi,
þar sem dauðsföll kvenna vegna
barnsfæðinga eru hlutfallslegia
miklu hærri.
Vert er að mimma á, að aðrir
gjörendur eru -að verki hjá þeim
kanum, sem sýna neikvæð við-
brögð við Pillunhi. Ef Pillan
væri þar ein að verki mundu
allar konur, sem taka hana,
og ekki aðeims fáar einar, þjást
af ýmsum óþægindum og auka- I
verkunum.
Er rétt að Pillan geti valdið
þunglyndi?
Víðtækar raninsóknir, sem hafa
verið gerðar í því augmamiði að
fylgjast með tengslum milli Pill-
unnar og þunglyndistilhneigingar
hafa bent til að nokkuð geti ver
ið hæft í nefndri staðhæfimgu.
Þunglyndiseinkenmi standa þó
venjulega aðeins um takmarkað-
an tíma, en stundum halda þau
áfriam, versna og geta orðið svo
alvarleg, að konam þarf að leita
hjálpar geðlæknis. Hins vegar er
enm ekki unnt að segja fyrirum
það þegar Pillunotkun hefst,
hvaða komur verða fyrir þessum
óþægindum og hverjar ekki.
Er meiri hætta á brjóst- og
magakrabba?
Sumar bólgur, til að mynda
brj óstkrabbi blómstrar við til-
tekin skilyrði, svo sem að veru-
legt oestrogenmagn sé fyrir
hemdi. Nú inmiheldur PilLan oest
rogem. Að sjálfsögðu ætti sú
kona, sem hefur mimnsta grun
grun um að hún gæti gengið með
brjóstkrabba alls ekki að taka
Pilluna — en hvort Pillan getur
beinlínis valdið krabbameini,
v-eit ég ekki. Um það veit enginn.
Ekkert hefur hingað til komið
fram, er rennt gæti stoðum und-
ir þá tilgátu að notkun Pillunnar
valdi krabbameini. En þess ber
vitaskuld að geta, að slíkt
kæmi ekki í ljós fyrr en að mörg
um árum liðnum. Vitað er, að
kirtlastarfsemi konunnar er svo
flókin, að ekki verður hjá því
komizt, að bollaleggja hvaða á-
hrif Laingvarandi pillutaka muni
hafa. Á þetta ekki aðeins við um
Pilluma, heldur mörg öninur sam
sett lyf. Sem betur fer hafa ým-
ir hrakfallaspádómar um Pilluna
ekki rætzt og enginn er kominn
til með að segja, að þeir muni
rætast. Samt sem áður skyldum
við hafa þa’ð hugfast,' að þó að
fyrstu skýrslur um pilluma og ár
laimgur af notkun hennar hafi
komið fram fyrir einum ellefu
árum, hefur pillan -aðeins verið
í almennri nobkun í fimm sex ár.