Morgunblaðið - 01.08.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUÐAGUR 1. ÁGÚST 1968
17

Árni G. i lylands:
1 Kali ið og r u rræði i m
Kalið og kalkið
Tilraunatölur frá Hvanneyri
sanna bændum og landslýð öll-
um, að óskynsamleg og óhófleg
notkun Kjama sé ein af megin-
orsökum kalsins mikla í ár. Ef
til vill er réttara sagt, að jörð
sem kalkvana köfnunarefnisá-
burður hefir verið borinn á ár-
um saman og í mjög miklum
mæli, sé hættara við kali, þegar
kallega árar, heldur en landi
sem kalkríkur áburður hefir ver
ið borinn á.
Þetta eru mikilsverðar tilraun
ir og mikill fengur, að þetta er
komið ljóslega fram, sem til-
rauna-sannindi. Á tilraunadeild
Bændaskólans á Hvanneyri þakk
ir skilið fyrir að upplýsa þetta,
þótt ekki séu tilraunamennirnir
þar einir um hituna, hliðstæðar
tilraunir hafa verið gerðar á öðr
um tilraunabúum nyrðra og
eystra. Er niðurstöður tilrauna
hinum kalklausa Kjarna í óhag,
en greinilegastar á Hvanneyri,
mun það svo sem upplýst er, stafa
af mismunandi jarðvegaðstæðum.
Og þó er þetta allt saman
ekkert nýtt, þótt nú sé talað há-
værar um það en áður. í raun-
inni er þetta ekki annað en það
sem hugsandi ræktunarmenn hafa
vitað lengi, já allt frá því er
áburðarverksmiðjan í Gufunesi
var byggð, og lengur þó. Menn
hafa vitað, að það myndi senni-
lega svo ekki sé meira sagt,
leiða til ófarnaðar að nota kalk-
snauðan köfnunarefnisáburð í
miklum mæli. Það má með mikl-
um rétti segja sem svo, að
allir vissu þetta, sem vildu vita
það, nema forráðamenn þeir sem
valdir voru og skipaðir til að
sjá um byggingu áburðarverk-
smiðjunnar og rekstur. Þeir virð
ast ekki hafa þekkt þessi ein-
földu sannindi, eða ekki hirt um
þau. Valið var, að framleiða
kalksnauðan áburð, og svo var
bætt gráu ofan á svart að fram-
leiða áburðinn í muldu en ekki
kornuðu formi.
Tilgangslítið er að sakast um
orðinn hlut, en slíkum sannind-
um á ekki að leyna. Auðvelt
er að svara því til, að allt hefði
þetta verið og væri í lagi, ef
bændumir bæru kalk á með
Kjarnanum, sem þeir vita fullvel
að er kalklaus með öllu. Satt er
þetta að vísu, en þó er raunin
og stærri sannleikurinn sá, að
þess var og er engin von, að
bændur kaupi kalkmjöl frá Akra
nesi, svo sem með þarf með of-
boðslegri notkun kjarnans, og
flytji það langleiðir út um sveit-
ir, við þann kostnað sem slíku
er samfara.
Ég tala með ráðnum hug um
ofboðslega notkun Kjarnans. Á
fyrstu árum Áburðarsölu ríkis-
ins þótti gott að bera á um 80
kg af hreinu köfnunarefni á ha,
eða t.d. 400 kg af kalkammon-
saltpétrL Svo hóf Búnaðarfélag
íslands mikla „tilrauna“-herferð,
tfl að sýna og sanna, að það
borgaði sig að stófauka áburð-
armagnið, jafnvel allt upp í 120
kg af köfnunarefni á ha.
Nú er komið að skuldadögun
um, og það með langtum hast-
arlegri hætti en flesta hefir ór-
að fyrir. Kemur þar óneitanlega
margt fleira til en kjarninn einn.
Og ekki má hlaupa yfir í þessu
sambandi að minnast þess, að til-
raunir hafa sannað, að köfnunar
efnið í kjarnanum hefir eitt út
af fyrir sig engu lakari áburð-
arverkanir heldur en köfnunar-
efni í öðrum áburði, ef ekki
kæmi kalkleysið tiL
Og nú er vandinn orðinn tvö-
faldur og meira en það, svo mik-
ils þarf bersýnilega með um kalk
kaup og kalknotkun, til að koma
áburðar- lífveru- og eðlisástandi
túnanna í lag. Hér er að horfast
í auga við þá staðreynd og þann
vanda, að verð og flutningskostn
aður girðir fyrir að bændur
kaupi kalk frá Akranesi til notk
unar um land allt, nema að fé
komi til frá öðru en búrekstri
þeirra. Þó að bændur viti þetta
og finni það ljóslega, er ég hrædd
ur um að fjöldamargir af lesend
um Morgunblaðsins viti óglöggt
eða alls ekki, hve hér er mikið í
efni og vandinn stór. Nokkrar
lauslegar upplýsingar eiga því
rétt á sér.
Talið er að ræktuð tún á landi
hér séu nú um 100.000 hektarar.
Það mun vera talið lágmark, ef
kalka skal tún, að nota um þrjár
smálestir af Akranesskeljamjöli
á ha. Smálestin kostar nú krón-
ur 920.00 á höfnum kringum
land. Með uppskipun og nokkr-
um flutningi er því ekki oftalið
að kalk á ha kosti um 3.500 krón
ur. Að kalka öll tún á landinu
hóflega og aðeins einu sinni kost
ar því um 350 milljónir króna,
eða jafnvel meira en það. Þá
upphæð geta bændur ekki
hrist fram úr erminni sinni eins
og nú er ástatt. Þetta verður
ekki gert á einu ári, en það er
ekki heldur nóg að gera það
einu sinni.
Hér er því miklu meira í efni
en að áminna bændur að fara nú
að kalka túnin, og það er hjal,
dautt til úrræða að tala og
skrifa, að það sé „bara að kalka
túnin“ o.s.frv.
Vel væri hugsanlegt þa’ð
átak við að kalka túnin, að taka
upp þann hátt að kalka allt ný-
ræktarland jafnóðum og það er
ræktað, stíga það spor að veita
ekki ríkisframlag til nýrækt-
ar og taka ekki út nýræktar-
sléttur til framlags — nema að
landið hafi verið kalkað áður en
grasfræi var sáð.
Hin árlega nýrækt hefir á und
anförnum árum verið 4000-5000
ha. Ef reiknað er með 5000 ha.
árlegri nýrækt og endurræktun
túna, og að kalkað sé með 4 smá-
lestum á ha, verður sá árlegi
kostnaður um 24-25 milljónir
króna.
Kölkun túna og nýrækta í
miklum mæli er vonlítil hvernig
sem að er staðið, ef sækja skal
allt kalk til þeirra nota á einn
stað, til Akraness. Það samsvar
ar því að í Noregi ættu bændur
ekki aðgang að kalki til kölkun-
ar akra og túna nema á þrem-
ur stöðum. Hætt við að lít-
ið yrði um kölkun með því móti.
Á sama hátt er hætt við að hin-
ir góðu búmenn Danir gerðu lítið
að því að kalka lendur sínar ef
þeir ættu ekki kost á kalki nema
á einum stað í Danmörku, og þó
væri það þrefalt hagstæðara
heldur en er fyrir -bændur hér
á landi að sækja kalk á Akranes
hvaðan sem er af landinu.
Það er því ljóst, að kölkun
túna hér á landi er mjög mik-
um annmörkum háð nema takist
að finna aðgengilegt kalk til á-
burðar á nokkrum fleiri stöðum,
sem liggja vel við ræktunarsveit
um landsins. Hér er verkefni fyr-
ir jarðfræðingana. Mest er um
vert að finna kalknámur og koma
á fót kalkvinnslu einhversstaðar
sem liggur vel við Norðurlandi
miðju, í öðru lagi á stað sem
liggur vel við bestu búnað-
arbyggðum austanlands, og í
þriðja lagi einhversstaðar í Suð
urlandi.
Allt er þetta til athugunar og
getur orðið til hagræðis í jarð-
ræktinni, en þó er það annað —
Forseti Islands
Kristján Eldjárn
1. ágúst 1968.
allt annað — sem er mergurinn
málsins og sem mest liggur á, til
framtíðarlausnar.
Öll rök hníga að því, að það
sem mest á ríður, sé að hraða
endurbyggingu áburðarverksmiðj
unnar í Gufunesi. Hinn inikli
harmleikur Kjarnans ætti nú að
sanna bændum, og þó miklu frem
ur forráðamönnum þeirra, utan
þings og innan, að það þolir
enga bið að byggja áburðarverk
smiðjuna upp frá grunni og fara
að framleiða þar köfnunarefnis-
áburð, sem inniheldur kalk i þeim
mæli, að hann tæri ekki jarðveg-
inn og sýri. Hvert ár sem líður
án þess að þetta verði gert er
bændum og þjóðinni allri svo
dýrt að eigi verður við unað.
Þetta er meginmál allrar umræðu
um kal og kalk.
SERPRENTUÐ
UMSLÖG
í tilefni af embættis-
töku dr. Kristjáns
Eldjárns.
Verð kr. 5.00 stk.
FRÍMERKJAHÚSID
Lækjargötu 6A.
[ferðask ÚR
úr rúskinni fyrir kvenfólk, unglinga og karlmenn
verð kr. 397,- 477,- 499,- 347,- 572,-
SKÓBÚÐ AUSTURBÆJAR
LflUGflVEGI 100
KARLMA
bó Frokklandi, Englandi og Þýzkalandi
seldir iyrir kr. 398,— 466,— 499,— 540,—
555,- 630,- 642,- 666,- 690,- 729,-
736,- 795,- &
Nýjar sendingar
SKÓBÚÐ AUSTURBÆJAR
LAUGAVEGI 100.