Morgunblaðið - 07.08.1968, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. ÁGÚST 196«
15
Jón Leifs kvaddur
Fæddur: 1. maí 1899.
Dáinn: 30. júlí 1968.
Með tónskáldinu Jóni Ueifs er
til moldar genginn um aldur
fram maður stór í broti, með ein-
dæmum athafnasamur, maður
aem að sópaði og um munaði hvar
sem hann fór og við hvað sem
hann fékkst. Um aldur fram að
vísu: fáir munu svo glöggir að
þeir hefðu ekki af útliti að dæma
áætlað aldur han,s nær sex tug-
um en sjö. Sjálfur mun hann
hafa gengið þess dulinn að dag-
ar hans væru taldir, annars
hefði hann naumast látið teikna
handa sér hús eigi all:s fyrir
löngu, enda þótt frekari fram-
kvæmdum væri á frest skotið er
hann kenndi sér meins, sem hann
þó ekki tók mjög alvarlega, að
minnsta kosti ekki í fyrstu, en
sem illu heilli reið þessum fram-
úrskarandi félaga vorum að
fullu.
Bandalag íslenzkra listamanna
stendur uppi með óbætta þakk-
arskuld við börur Jóns Leifs fall
ins. en einnig utan þess og jafn
vel landsteina, mun óinnheimtan
leg inneign hans ósmá. Að Banda
laginu átti Jón Leifs upptökin,
og svo sem hans var von og vísa
fylgdi hann þeirri hugarsýn sinni
úr garði með oddi og egg. Það
gæti verið upp á dag 40 ár síð-
an fundum okkar bar sam-
an fyrsta sinni: Sumarið 1928
gerði hann sér ferð frá Berlín
til Norður-Sjálands gagngert
þeirra erinda, að fela mér for-
mennskuna í hinu hugmyndaða
bandalagi sínu. Færðist ég und-
an á þeim forsendum, að heim-
ilisfang slíkra samtaka og þá um
leið formanns þeirra yrði að vera
á íslandi heima. En Jón Leifs
var löngum maður fylginn sér:
hann mundi ekki gangast fyrir
stofnun bandalagsins öðrum
kosti, lét hann mig vita. Þegar
hann kvaddi hafði honum tekizt
að telja manni sér tíu árum eldri
hughvarf: heimilisfang banda-
lagsins skyldi verða Reykjavík,
enda þótt af þriggja manna
stjórn formaðurinn sæti úti í
Danmörku, ritarinn í Þýzka-
landi, — eini heimamaður stjóm
arinnar var fjallagarpurinn Guð
mundur frá Miðdal, en hann fór
sem kunnugt er fyrstur okkar.
Þegar til kom hamlaði fjarbýl-
ið ekki framkvæmdum: hvorugur
okkar Jóns var pennalatur. Áð-
ur varði var Bandalag íslenzkra
listamanna viðurkennt sem jafn-
gildur aðili norrænu rithöfunda-
samtakanna og deild í Alþjóða
PEN. Þess varð ekki langt að
bíða, að við hefðum menn að
heiman sem boðsgesti á meirihátt
ar samnorrænum hátíðamótum,
fyrsta þá Halldór Laxness og
Þórberg Þórðarson. Á fornu
plaggi eru stofnendur og með-
stofnendur taldir með nöfnum
46, en þar mun málum blandað:
ástæðan fyrir því líklega ósk-
úyggja. Rétta talan mun vera
öðru hvoru megin við fjörutíu,
og fullur fjórðungur þeirra enn
þá ofan foldar, auk fyrsta lög-
manns félagsins Stefáns Jóh. Ste
fánssonar,
Bandalag íslenzkra listamanna
er að því er ég bezt veit ein-
stakt í sinni röð. Að stjórna því
er enginn hægðarleikur. Ég
hafði sagt Jóni, að ég við fyrsta
gefið tækifæri mundi sjá um, að
formaður þess sæti heima, og
það stóð ég við. Hve oft hann
hefur endurreist bandalagið eða
þó vakið af dróma hef ég ekki
á takteinum. En hann var ó-
þreytandi í því sem öðru. Mak-
ráðum formanni hentaði vel að
hafa slíkan ritara — nema þá
örsjaldan að í odda skarst. Sátt-
fúsari mann og sáttheilli hef ég
raunar ekki fyrir hitt, enda öðl-
ingur að uppruna og eðlisfari.
Vinarþel Jóns til mín og fram-
koma öll var allajafna sem ætti
hann í mér hvert bein, og var
ég þar aðeins einn af mörgum.
Af innstu þörf var honum eigin-
legt að bera menn fyrir brjósti,
og er einstaklingum sleppt, þá
landið og þjóðina í heild. —- Síð-
asta samvinna okkar einkenndi
hann öðru fremur.
Um þátt hans í stofnun og
rekstri STEFs munu að sjálf-
sögðu aðrir fjalla: um þá hluti
flesta er mér ókunnugt nema lit-
illeiga af orðspori. En fyrir tveim
árum þótti honum nokkru skipta
að ég yrði sér samferða spöl-
korn. — Réttlætiskennd Jóns
var þann veg farið, að hann
þoldi illa að vera afskiptur, eða
sæi hann aðra sæta sömu með-
ferð, að sitja aðgerðarlaus. Nú
er það svo um lögrétti lista-
manna til verka sinna og af-
urða, er þau kunna að kasta af
sér, að hann enn sem komið er,
jafnvel meðal gamalgróinna
menningarþjóða er svo takmark-
aðiuy að í raun og veru er um
algert réttleysi að ræða: eftir að
höfundur hefur fúnað í moldu
fáeina áratugi er hafður á ræn-
ingjaháttur: eignin gerð upptæk
til allsherjcU'nýtingar athafna-
manna skaðabótalaust. Innan
STEF-samtakanna hafði og hef-
ur flokkur áhugamanna með
Frakka í fararbroddi á prjónun-
um stofnun alþjóðadeildar rétt-
hafa óháða útgefendum, sem
annars ráða þar mestu. Boðað
var til stofnfundar, en er á hólm
inn kom reyndist örðugt um vik.
Af formönnum þjóðlegra félags-
deilda virtist Jón Leifs hafa ver-
ið einn af fáum, ef ekki hinn
eini, sem ekki brást. Að minnsta
kosti stóð hinn fallni félagi vor
þar eins framarlega í fylkingu
og frekast varð komizt, vígreif-
ur, seinþreyttur, sigurviss jafn-
vel í algerri tvísýnu: að gefa frá
sér kom aldrei til mála undir
neinum kringumstæðum. Varla
mundi hann sammála mér um það
að gott sé slíkum að ganga til
hvílu — en eftirsjáin því meiri.
Bandalag íslenzkra listamanna
átti í Jóni Leifs sannan heið-
ursforseta í fortíð og framtíð, og
biðjum vér hann öll með tölu að
vel unnu verki vel fara, en ást-
vinum hans harmi slegnum halds
og trausts í minningunni um mæt
an dreng.
Gunnar Gunnarsson
heiðursforseti B.Í.L.
JON Leifs var listamaður og
baráttumaður og einnig fræði-
maður að upplagi, þó að hann
sinti því síður. í öllu þessu var
hann áhlaupamaður til ákvörð-
unar og framkvæmda, hugkvæm
ur og heill og geðríkur og stund-
um erfitt um að semja, þeim
sem ekki þekktu hann vel.
Margt af þessu var þó mest á
ytra borðinu og tækifærisbund-
ið, fremur en rótgróið í eðli
hans. Hann þráði það oft mest
innst inni að geta helgað sig
list sinni einni. Hann var vinum
sínum góður félagi, ötull verk-
maður á tónsmíðar, 'heimilisræk-
inn, veitull og veizluglaður.
Kynni okkar Jóns Leifs og
vinátta hafði staðið í meira en
sextíu ár, frá því við vorum
drengir og nágrannar í okkai
söguríka og fagra sameiginlega
föðurlandi, Þingholtunum í
Reykjavík. Þar voru skáld og
listamenn, stjómmálamenn og
fræðimenn, framkvæmdamenn
iðnaðarmenn og þjóðhagasmiðir,
kvenskörungar og höfðingshús-
mæður, — ein þeirra var móðit
Jóns Leifs, frú Ragnheiðui
Bjarnadóttir.
Þarna undum við alla æsku
okkar, unz Jón Leifs fór úr
skóla og utan og íle-ndist þar,
kannske of lengi, og þó skýrðust
fyrir honum ýmis íslenzk mál
og einkenni í þessari herleið-
ingu.
íslenzkir rithöfundair og lista-
menn eiga Jóni Leifs mest að
þakka forustu — oft óvinsæla for
ustu — í baráttu fjrrir réttinda og
hagsmunamálum sínum.
Fræðaeðli hans, samtvinnað
tónlistinni — kom fram í áhuga
hans á söfnun, hljóðupptöku, og
rannsókn íslenzkra rímnalaga og
þjóðkvæða. Hann byggði þar
ofaná það, sem áður var unnið
og bætti við nýjum skýringum
og sjónarmiðum á „íslenzku tón-
Iistareðli“.
Þriðji meginþáttur starfs hans
eða sá fyrsti og fremsti, eru tón-
smíðar hans, stórar og smáar,
sem fluttair hafa verið allvíða.
Hann var þar stórhuga um form
og flutning, svo að það gat tor-
veldað túlkun þeirra hér heima.
Ýmis verk hans- hafa samt náð
hér miklum vinsældum og eru
oft leikin og önnur bíða sjálfsag*
enduirreisnar sinnar.
Með Jóni Leifs er óvænt fall-
inn sérkennilegur og atkvæða-
mikill maður með sterkum-per-
sónulegum einkennum í list sinni
og baráttu, sem enn munu lengi
setja svip á íslenzkt tónlistarlíf.
ísland var hugsjón hans. Hann
trúði á gildi íslenzks þjóðernis,
en á nauðsyn endurreisnar þess
og trúði á mátt norræns anda
, í þróun evrópskrar ménningar.
Vilhjálmur Þ. Gíslason.
Góðvinur genginn
götur feðranna,
umbúð sálar
orpin moldu.
En um ókomnar
aldir mun
rekkum hljóma
hans rammi slagur.
M. Á. A.
Var sem hryndi úr hamrasölum
hljómsterk alda, mögnuð kynngi,
og á milli mjúkur kliður
sem menn úr álfaborgum syngi.
Svo var harpa‘af setning slegin.
sindra myndir langra alda,
fornir andar fara‘um veginn. —
Fáir mun betur velli halda.
Stór var lundin, styrkur andi,
stefnan sú að bæta kjörin,
allra þéirra, er iðka listir.
Örg var stundum hungurförin
þeirra, er grétu af sulti'og seyru
Samt var andi'af vilja knúinn,
sér í hæstu hæðir lyfti,
hýbýlin hótt væru fúin.
Þá kom Leifs með eld í æðum,
orku hvatta viljans stáli,
Bandalagið saman setti,
svo ei yrði list að táli.
Tónskáldin til orku efldi,
ýtti sjálfur fast að rétti. —
Stef er listum voldugt veldi
vaxið fram af leifskum mætti
Hér er ei, sem neinu nemur,
nefnt um þann, er reisti Stefið.
tónskáldið, sem flestum fremur
fjör sitt hefur bræðrum gefið.
Því mun nafn hans lifa lengi,
lýðum kynnt um álfur víðar.
Hann hefur marga sterka strengi
stillt í hörpu vorrar tíðar.
Siguringi E. Hjörleifsson.
Kveðja frá STEFI, Sambandi
tónskáida og eigenda flutnings-
réttar
Með tónskáldinu Jóni Leifs er
fallinn í valinn aðalhvatamaður
að stofnun STEFs, Sambandstón
skálda og eigenda flutningsrétt-
ar. forstjóri þess frá upphafi og
formaður lengst af.
Undir lok síðustu heimsstyrj-
aldar, er Jón Leifs fluttist al-
kominn heim til fslands eftir ára
tuga dvöl erlendis, hófst hann
þegar handa um undirbúning að
stofnun félagsins til hagsmuna-
gæzlu fyrir tónhöfunda.
Höfundaréttur var þá lítt í
heiðri hafður hér á landi, þann-
ig að stappaði nærri algeru rétt-
leysi höfunda. Á þeirri tíð þótti
það sjálfsagðast allra hluta að
taka verk höfunda til flutnings
án þeirra leyfis, hvað þá heldur
að menn létu sér til hugar koma
að bjóða fram eða greiða höf-
undalaun fyrir afnot þeirra.
Til liðs við Jón komu nú öll
helztu tónskáld landsins svo og
erfingjar látinna tónskálda og
stofnuðu þessir aðilar STEF í
ársbyrjun 1948, en megintilgang
ur félagsins var að gæta hags-
muna tónskálda og annarra eig-
enda flutningsréttar í hvívetna.
Segja má að með stofnun
STEFs hafi verið brotið blað í
félagsmálasögu íslenzkra tón-
skálda og reyndar einnig ann-
arra höfunda, því nú fyrst var
hafizt handa um skipulagða bar-
áttu fyrir viðurkenningu á rétti
höfundanna til réttlátrar umbun
ar fyrir störf sín.
Baráttan fyrir viðurkenningu
höfundaréttarins var í upphafi
eindæma hörð og óvægin og var
Jón Leifs þá jafnan í farar-
broddi af hálfu tónskálda, bæði
til sóknar og varnar. Hann var
að eðlisfari sókndjarfur og víg-
reifur baráttumaður og undi sér
vel í orrahríðinni, þótt oft væri
hart að honum og félaginu sótt.
Til marks um hörku barátt-
unnar á þeim árum má geta þess,
að STEF þurfti að höfða fleiri
tugi dómsmála, sem flest eða öll
gengu félaginu í vil, þótt íslenzk
höfundalöggjöf hafi þá verið og
sé enn með öllu óviðunandi,
þannig að lítt er til sóma. Kom
þá til kasta dómstóla að skipa
Mývatnssveit, 31. júlí —
HÉRAÐSSAMBAND Þingeyinga
sendi flokka sjálfboðaliða til að
sá grasfræi og bera á áburð á
eyðisand á milli Þeistarreykja
og Mývatnssveitar. Sáð var í 40
hektara í fyrhadag, en þarna er
verið að græða upp stóra s'and-
spildu og hefur verið notuð flug-
vél við það að undanförnu, en
þessi aðferð virðist vera ódýrari
og betri — að senda fólkið í
sjálfboðavinnu. að eru ung-
mennafélögin eða samband
þeirra, sem stendur að þessu.
Tíðarfar hér er nú ágætt og
spretta lagast mikið og heyskap
ur yfirleitt í gangi víðast og
Aþena 5. ág. NTB.
SJÖTfU manns meiddust, þegar
tvær járnbrautalestir rákust sam
an í útjaðri Aþenu í gær. Talið
er, að allmargir séu alvarlega
slasaðir.
málum ineð réttlæti, þegar laga-
ákvæði voru óskýr eða lagastafi
þraut. Af þeim málum, sem félag
ið höfðaði bar hæst mál félags-
ins á hendur varnarliðinu á
Keflavíkurflugvelli, en lyktir
þess máls urðu til mikils vegs-
auka fyrir félagið og formann
þess á erlendum vettvangi.
Nú þegar röskir tveir áratug-
ir eru liðnir frá stofnun STEFs
er viðhorf manna hér á landi til
höfundaréttar og annarra at-
vinnuréttinda listamanna allt
annað en áður var, þótt enn
skorti mjög á. að nægur skiln-
ingur sé fyrir hendi í þeim efn-
um. Oflof væri að segja, að það
sem áunnizt hefur á þessum vett
vangi sé allt verk Jóns Leifs.
Hitt er sannmæli, að þar á hann
stærri hlut að og hefur unnið
meira og betur að framgangi
mála en nokkur annar einstak-
ur rnaður.
Er Jón Leifs hefur nú safnazt
til feðra sinna fylgir honum virð
ing og þakklæti félagsmanna og
rétthafa í STEFi og fyrir unnin
afrek og eftirlifandi eiginkonu,
dóttur hans og ungum syni eru
sendar hlýjar samúðarkveðjur.
Sigurður Reynir Pétursson.
mun betra útlit með heyfeng en
var í júlíbyrjun. Ekki verður
meiru sáð i sumar en starfað
áfram, mikið búið að sá á upp-
blásturssvæði um sýsluna og mik
ið verk óuninið, en stefnir allt í
rétta átt.
— Jáhannes.
Formannaskipti
í Hólafélagina
SUNNUDAGINN, fjórða ágúst,
var haldinn aðalfundur í Hóla-
félaginu. Var þetta sama dag og
Hólahátíðin var haldin. Skipt var
um formann við þetta tækifæri,
þar sem þáverandi formaður
hafði setið við stjórn félagsins
lögböðinn tíma, samkvæmt regl-
um félagsins.
Fráfarandi formaður var séra
Þórir Stephensen. Kjörinn var í
stað hans séra Jón ísfeld.
Þingeyingar
græða landið