Morgunblaðið - 03.10.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. OKTÓBER 196«
ERLENT YFIRLIT
★ Rússar vilja víkja Dubcek
★ Hvað gerist í Grikklandi?
★ Lítil breyting í Portúgal
Georg Papadopoulos greiðir atkvæði í þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni
Herlög sett í
gildi í Prag
RÚSSAR vilja greinilega fyr-
ir hvern mun losa sig við Alex-
ander Dubcek, gera hann áhrifa
lausan og helzt reka hann úr
forystu tékkóslóvakíska komm-
únistaflokksins. Sama má'li gegn
ir með Josef Smrkovsky, forseta
tékkóslóvakíska þingsins. Ástæð
an til þess að Moskvuför tékkó-
slóvakískra leiðtoga til Moskvu
hefur verið frestað hvað eftir
annað er greinilega sú, að Rúss-
ar neita að ræða við Dubcek og
Smrkovsky.
f Prag hefur verið staðfest, að
samningamenn Rússa hafi ný-
lega rætt um þann möguleika
að setja á laggirnar herstjórn
til bráðabirgða til þess að koma
á eðlilegu ástandi. Astæðan er
sú, að leiðtogar Tékkó^lóvaka
neita stöðugt að verða við kröf
um Rússa um breytingar á æðstu
forystunni.
Ólíklegt er, að til tíðinda
dragi í Tékkóslóvakíu í bráð
meðal annars vegna Búdapest-
fundarins, sem átti að undirbúa
heimsráðstefnu kommúnista-
flokka, sem enn hefur verið
frestað. Á meðan er tali'ð að
ýmis öfl í flokknum og stjórn-
inni reyni að finna nýjar leiðir
út úr þeirri sjálfheldu, sem hef-
ur skapazt, til þess að forðast
nýjar öfgar.
CERNIK FLOKKSIÆIÐTOGI?
Talið er, að komið hafi fram
tillaga þess efnis að forysta
flokksins verði endurskipulögð,
til dæmis á þann hátt að Du-
boek verði skipaður formaður
flokksins en öll raunveruleg
völd í flokknum verði falin í
hendur flokksritaranum. Sá sem
helzt kæmi til greina í emb-
ætti flokksritara væri Oldrich
Cemik forsætisráðherra, eini mað
urinn í innra hring tékkóslóv-
akískra ráðamanna, sem sov-
ézkir leiðtogar hafa viljað ræða
við síðan hið svokallaða Moskvu
samkomulag var undirritað.
Gert var ráð fyrir embætti
flokksformarnns í stefnuskrá
flokksins, sem samþykkt var í
apríl, og tilgangurinn með að
kjósa Dubcek í þetta virðulega
en áhrifalitla embætti yrði aug-
ljóslega sá að binda enda á ár-
ásir Rússa á hann án þess að
hann verði neyddur til að segja
af sér.
HERLIÐIÐ KYRRT
Rússar neita að ræða kröfur
Tékkóslóvaka um brottflutning
hernámsliðsins fyrr en breyting
ar hafa verið gerðar á æðstu
forystunni, en fréttir um helg-
ina hermdu að þeir hefðu lagt
til að Cernik forsætisráðherra,
Zdenek Mlynar, hugmyndafræð-
ingur sem sæti á í forsætisnefnd
inni, og slóvakískur fulltrúi yrðu
sendir til Moskvu. í siðustu
viku er talið að sovézki land-
varnaráðherrann, Gretchko
marskálkur, hafi rætt við
tékkóslóvakíska landvamaráð-
herrann, Dzur hershöfðingja, um
tilhögun fyrirhugaðs brottflutn
ings og kröfu Rússa um að her-
lið frá Varsjárbandalaginu verði
„til bráðabirgða" á vesturlanda-
mærum Tékkóslóvakíu.Um helg
ina ræddi yfinmaður heraflaVar
sjárbandalagsins, Yakubovsky
marskálkur, við ráðamenm í
Prag um dvöl hernámsliðsins.
í tékkóslóvakiska þinginu er
nú til umræðu nýtt frumvarp
um ríkjasamband Tékka og Slóv
aka, og voru Rússar fyrst í stað
fylgjandi því að Slóvakar fengju
aukna sjálfstjóm en nú virðast
þeir hafa lagzt eindregið gegn
því og er ástæðan sögð sú að
þeir óttist að slíkt gæti haft
óheppileg áhrif í Sovétríkjunum.
Zdenek Mlynar, sem er talinn
njóta trausts Rússá, hefur lagt
áherzlu á forystuhlutverk komm
únistaflokksins í umræðum um
frumvarpið. Hann sagði, að eft-
ir fund miðstjórnarinmar í maí
hefðu vissar tilhneigingar auk-
izt og hefðu þær getað stefnt
grundvallarreglum sósíalistísks
lýðræðis og verkamannastéttar-
innar í hættu.
Þingkosningar
ekki nefndar
STJÓRNARSKRÁIN, sem sam
þykkt var í þjóðaratkvæða-
greiðslunni í Grikklandi, festir
herforingjastjórnina í sessi.
Stjórnarskráin eflir fram-
kvæmdavaldið, gerir ráð fyrir,
að dregið verði úr völdum þings
og konungs, þegar þingkosning-
ar hafa verið haldnar og kon-
ungi leyft að snúa heim, og veit
ir hernum nýtt hlutverk, sem
verður í því fólgið að verja það
stjórnarform, sem tekið var upp
eftir byltinguna í fyrra.
Samkvæmt stjórnarskránni
hefur stjórnin vald til að stjórna
með tilskipunum, þar til „til-
gangi byltingarinnar" hefur ver-
ið náð, og ræður hún því sjálf
hvenær hún telur aðstæður fyr-
ir hendi til þess að efna til kosn
inga og leyfa ritfrelsi, funda-
frelsi, og starfsemi verka'lýðsfé-
laga og stjórnmálaflokka. Þá
hafa yfirvöldin rétt til að hand-
taka menn án dóms og laga og
úrskurða í varðhald.
f stjórnarskránmi er ekki
minnzt á það, hvenær efnt verði
til kosninga og Konstantín kon
ungi leyft að snúa heim úr út-
legðinni. Það eina sem Georg
Papadopolous forsætisráðherra
hefur viljað um þetta segja er,
að konungur fái að snúa heim
um leið og þingkosningar verði
haldnar, nema því aðeins að
honum verði boðið að snúa aft-
ur áður en kosningar fari fram.
Ekkert er um það sagt, hvort
stjórnin hafi áform á prjónun-
um um nýjar kosningar í fyrir-
sjáanlegri framtfð.
KARAMANLIS HEIM?
Þrálátur orðrómur hefur verið
á kreiki um það að undanförnu,
að konungi verði boðið heim og
Konstamtín Karamanlis, forsæt-
isráðherra 1955-63, sem einnig
er í útlegð, verði falin stjórnar
myndun. Þessu mun Konstant-
ín hafa reynt að koma til leiðar
í þeirri von, að herforingjarnir
dragi sig smátt og smátt í hlé
og lýðræði verði komið á. Talið
er, að hann standi enn í sam-
bandi við foringja herforimgja-
stjórnarinnar, og einnig hefur
hann samband við Karamanlis.
Þessar tilraunir konungs njóta
stuðnimgs erlemdis, en vafasamt
er hvert hann hefur raunveruleg-
an áhuga á því að berjast gegn
herforingjunum. Möguleikar
hans til að hafa áhrif á þróun-
ina í Grikklandi hafa hvað sem
öðru líður minnkað.
Ólíklegt er, að þjóðaratkvæða
greiðslan á sunnudagimn breyti
miklu um þróunina í Grikklandi.
Þótt herforingjastjórnin kunni
að efna til þingkosninga eins og
hún hefur lofað, þá er ósemmi-
legt að þær verði með frjálsara
sniði en þjóðaratkvæðagreiðsl-
an á dögunum. Allt bendir til
þess að herforingjamir séu stað
ráðnir í að verða áfram við völd.
Versnandi sambúð austurs og
vesturs eftir innrás Rússa í
Tékkóslóvakíu og hótanir þeirra
í garð Vestur-Þjóðverja, hafa
treyst herforingjastjórnina í
sessi. Atburðirmir í Austur-Ev-
rópu, umræðurnar um eflingu
NATO, sem af þeim hefur leiitt,
og hið ótrygga ástand fyrir
botni Miðjarðarhafs gera að
verkum, að herforingjarnir eru
í sterkri aðstöðu. Sennilega
hafa þeir nú þegar krafizt þess,
að Bandaríkjamenn hefji að nýju
vopnasendingar til landsins, og
það mál hefur verið tekið til
alvarlegrar athugunar í Was-
hington.
Andstæðingar herforingja
stjórnarinnar undir forystu And
reasar Papandreous, sem nú er
prófessor í Stokkhólmi, virðast
þess albúmir að hefja virka and
spyrnu gegn bsrforingjastjórn-
inni eins og tilræði það, sem
Papadopoulosi var sýnit í sum-
ar, ber vott um. Ástæðan er sú,
að þeir telja litla von til þess að
aðildarríki NATO geti stuðlað
að því, að stjórninmi verði vik-
ið frá völdum, en Papandreou
hefur lýst því skýlaust yfir, að
víki NATO ekki stjórninmi frá
með friðsamlegum ráðum, verð’
ekki komizt hjá blóðugri lausn
síðar meir. Aðrir binda vonir við
það að versnandi efnahagsástand
og vanþóknun Vestur-Evrópu-
ríkja leiði til hægfara þróunar í
lýðræðisátt. t.d. undir forystu
Karamanlisar. En þjóðaratkvæða
greiðslan virðist hafa dregið úr
þessum möguleika, þar sem her-
forimgjarnir virðast staðráðnir
að halda völdunum.
Caelano boðar
varkára stefnu
PRÓFESSOR Marcello Caet-
ano, eftirmaður dr. Salazars í
Portúgal, hefur boðað varkára
umbótastefnu í fyrstu ræðunni,
sem hann hefur haldið síðan
hann var valinn forsætisráð-
herra. Þetta kemur ekki á óvart,
því að Ijóst er að jafnvel þótt
hann vilji stjórna í anda Sal-
azars, er vafasamt hvort hamn
getur þ .að
Em breytingar þær, sem kunna
að eiga sér stað í portugölskum
stjórnmálum, hljóta að verða
hægfara. Þrátt fyrir það verð-
ur andrúmsloftið allt annað en
það var á dögum Salazarstjórn-
arinnar, og fróðlegt verður að
fylgjast með afleiðingunum, sem
fráför hans hefur í för með sér,
bæði í Portugal og ekki sízrt á
Spáni, þar sem bráðlega kemur
að því að dögum Francostjórn-
arinnar ljúki.
Varkárni Caetanos er skiljan-
leg vegna þess, að hann verður
að treysta á stuðning hersins.
Þess vegna getur hann varla
reynt að koma til leiðar rót-
tækum breytingum, jafnvel þótit
hann hafi áhuga á sliku, fyrr
en hann hefur treyst sig í sessi.
Ýmsir herforimgjar hafa óttazt, að
Caetano verði of frjálslyndur,
sérstaklega í nýlendumálum
Portúgala í Afríku, og raunar
bendir margt til þess að hann
verði sveigjanlegri í nýlendumál
unum en dr. Salazar.
ENGIN BREYTING I AFRÍKU
Umræður þær, sem farið hafa
fram mæstum því daglega síðan
dr. Salazar veiktist, sýna hve erf
iðlega hefur gengið að má sam-
komulagi um eftirmann, og ein
af niðurstöðum þeirra hrossa-
kaupa, sem átt hafa sér stað, er
sú að fyrrveramdi landstjóri
Portúgala í Angola, Sa Viana
Reblo hershöfðingi, tekur sæti
landvarnaráðherra í stjórnimmi
sem fulltrúi hersins
Stórútsala á pottaplöntum
Þúsundir pottaplamtna úr stærsta gróðurhúsi börgarinnar seldar með miklum.
afslætti. Þar á meðál kaktusamir frá Landbúnaðarsýningunni.
ATHUGIÐ: Allar pottaplöntumar eiga að seljast því framundan er stærsti
jólamarkaður til þessa.
Kaupið ódýrustu og jafnframt fallegustu híbýlaprýðina.
Kaupið blómin í gróðurhúsi.
ÚTSÖLUNNI LÝKUR Á SUNNUDAG SKVÖLD.