Morgunblaðið - 13.10.1968, Síða 15

MORGU'NBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1968
15
Fljótshlíðarsafnið kemur af fjalli. Safnið er fyrir neðan Hlíðarenda. (Ljósm. Ottó Eyfjörð).
REYKJAVIKURBREF
—^^Laugardagur 12. okt.
Þrenn afmæli
Eftir því sem mönnum miðar
lengra á lífsleiðinni, verða æ
fleiri á vegi þeirra. Eflaust verð-
ur mörgum það þá ölðru hvoru
íhugunarefni, hverjum einna
helzt eða mestur vinningur hafi
verið að kynnast. Um þessar
mundir eiga meiriháttar afmæli
þrír þjóðkunnir Islendingar, sem
flestum, er þeim hafa kynnzt,
kemur saman um, að verulegur
ávinningur hafi verið að eiga
samleið með.
Hinn elzti þessara þremenn-
inga, herra Ásmundur Guðmunds
son fyrrv. biskup, varð áttiræður
sl. sunnudag. Herra Ásmundur
er tvímælalaust einn fremsti lær
dómsmaður í gu'ðfræði á meðal
hérlendra samtímamanna sinna.
Vísindaleg þekking hans og sann
leiksást bera af. Nemendur hans
róma mjög umhyggjuna, er hann
hafi ætíð sýnt þeim. En miklu
fleiri kunna að meta mannkosti
herra Ásmundar. Hann er einn
þeirra manna, sem í engu mega
vamm sitt vita. Fornólfur kvað
uim Stefán biskup Jónsson:
Vinur falslaus var hann guðs —
veraldarmaður um leið.
Um Ásmund biskup dregur
enginn í efa, að hann sé falslaus
vinur guðs, meira orkar tvímælis
hversu mikill veraldarmaður
hann hafi verið. Ekki svo að
skilja, að hann hafi ekki reynzt
ágætur biskup, en hans óverald-
lega sakleysi í sumum efnum
hefur orðið til þess, að vinum
hans þykir enn vænna um hann
en ella.
Næstelzti þremenningurinn,
Páll Isólfsson, vei'ðúr 75 ára gam
all í dag, 12. okt. Páll náði ung-
ur að aldri einstæðri viðurkenn-
ingu hinna dómbærustu manna
á framúrskanandi orgelleik sín-
um. Honum stóðu opnar dyr til
mikils frama í hinum stóra
heimi. En hann kaus heldur að
hverfa heim til ættlands síns og
hér hefur hann unnið ómetan-
legt starf sem forystumaður
hljómlistar. Páll er þó síður en
svo einhæfur listaforkólfur held-
ur flestum öðrum fremur alhliða
menningarmaður og hinn
skemmtilegasti sögumaður, sem
hér hefur lifað síðustu áratugi.
Hinn yngsti þessara þriggja
heiðursmanna, Gúðmimdur Haga
lín, varð sjötugur hinn 10. okt.
Guðmundur er á meðal mikil-
virkustu rithöfunda á Islandi
fyrr og síðar. Hann er í senn
víðmenntaður og rammþjóðleg-
ur. Kraftur og styrkleiki hinna
harðduglegu vestfirzku sjósókn-
ara er honum runninn í merg
og bein. Enda hefur hann án
þess að láta á sjá, staðið af sér
erlend gemingaveður, sem mikil
hæfir samtímamenn hans hafa
sumir ýmist villzt í um sinn eða
með öllu orði'ð úti í. Guðmund-
ur er ekki einungis mikill rit-
höfundur, heldur eru lögin um
almenningsbókasöfn og endur-
bæturnar, sem þau hafa haft í
för með sér fjrrst og fremst hans
verk. Margir höfðu því talið ein-
sætt, að Guðmundur mundi öll-
um öðrum fremur hljóta að fá
viðurkenningu af því fé, sem
veitt er til verðlauna í skjóli al-
menningsbókásafnanna. Þetta
var þeim mun eðlilegra sem
fyrsta verðlaunaveitingin var
ákveðin skömmu fyrir sjötugs-
afmæli hans og nokkrum mán-
uðum eftir, að út hafði komið
ein hans bezta bók. Af óskiljan-
legum áistæðum hlutu aðrir þessa
viðurkenningu og dregur sú
ákvörðun óneitanlega mjög úr
gildi verðlaunanna.
Ekki 89. þíngið
Alþingi var lögum samkvæmt
kvatt saman til fundar hinn 10.
okt. og setti forseti íslands það
með hátíðlegri athöfn, eins og
tíðkazt hefur. Forseti gat þess í
ræðu sinni, að nú eru 1038 ár
frá því að Alþingi fyrst var sett,
og minnti einnig á að þótt um
nokkurt skei’ð yrði hlé á fund-
um þingsins og margvíslegar
breytingar hafi orðið á starfs-
háttum þess, þá er það enn sama
stofnunin og hóf störf sín 930.
Einniitt vegna þess, að Alþingi
er enn að stofni til hið sama og
frá upphafi, þá er einkennileg
sú klausa, sem tíðkazt hefur að
hafa við setningu þingsins, að
talað er um hversu mörg ár séu
liðin frá endurreisn þingsins,
hvar í röðinni þetta löggjafar-
þing sé og hvar í röð aðalþinga.
Þegar í því sambandi er talað um
löggjafarþing, e'ða löggefandi
þing og aðalþing, er miðað við
þinghald frá setningu stjórnar-
skrárinnar 1874. En þetta er í
sjálfu sér alrangt. Á hinum fyrri
lýðveldisárum, þ.e. frá 930 til
1262 og raunar alllengi eftir það,
var Alþingi einnig löggefandi
ekki síður en nú og raunar að
sumu leyti í enn ríkara mæli,
a.m.k. til 1262, því að þá þurfti
ekki staðfestingu konungs eða
forséta á lögum. Miðun við end-
urreisn þingsins 1845 og setning
stjórnarskrárinnar 1874 hlýtur
að byggjast á þeirri duldu hugs
un, að í raun réttri sé þingið nú
annars eðlis en það var á'ður
fyrri.
Auðvitað er það rétt, að um
sumt er starf þingsins annað en
áður, en í vitund íslendinga og
Kristjáns konungs VIII. þegar
hann endurreisti þingið, er þarna
um að ræða sömu stofnunina
eins og forseti Island nú áréttaði.
Þess vegna ætti að fella buntu
þessa romsu, miða einungis við
930, og þá annað hvort að fara
eftir árunum eins og forseti ís-
lands gerði nú eða telja saman
þingin, er háð hafa verið frá
upphafi, sem e.t.v. kann þó að
vera erfitt, því að vera má, að
Alþingi hafi einhvern tíma fallið
niður á hinum fyrri öldum. Um
það hlýtur að vera hægt að fá
fróðra manna umsögn. Sumum
finnst sennilega, að hér sé ein-
ungis um orðhengilshátt að ræða.
Svo er þó ekki, því a’ð orðin eiga
að svara til rétts skilnings á því,
að Alþingi er enn eitt og hið
sama frá upphafi þrátt fyrir mis-
jöfn örlög á þessu 1038 ára tíma-
bili.
Hugsanaruglingurinn, sem af
þessu stafar, sést t.d. af því, að
Tíminn skuli segja með stórri
fyrirsögn „89. þingið sett.“ Hvern
ig fær þetta samrýmzt því, að
Alþingi skuli vera 103'8 ára, eins
og við réttilegá stærum okkur
af?
Opinskáar
umræður
Sjaldan eða aldrei hefur verið
gerð rækilegri gangskör að því
að kynna sem flestum vanda-
málin né opinskárra um þau
rætt en einmitt að undanförnu.
Algert öfugmæli er, þegar því
er haldið fram, a'ð ríkisstjómin
hafi ekki gert sér eðli vandans
Ijóst og vanrækt-að leggja fram
um hann nógu ljósar skýrslur.
Ráðherrarnir hafa þvert á
móti lagt á það megináherzlu að
láta allan almenning jafnóðum
fylgjast með hinum breyttu við-
horfum. Minna má á greinar-
gerð Eggerts Þorsteinssonar sjáv
arútvegsmálaráðherra fyrir ráð-
stöfunum til að greiða fyrir síld-
veiðum á sínum tíma í sumar,
og orsökunum, sem til þeirra ráð
stafana lágu. Þá ættu stjómar-
andstæ'ðingar ekki að vera búnir
að gleyma ummælum Bjarna
Benediktssonar í sjónvarpsvið-
tali í ágúst, svo mjög sem þeir
ærðust yfir því, að ráðherrann
varð við óskum sjónvarpsins um
að svara fyrirspurnum, er til
hans var beint.. Þá gaf Magnús
Jónsson skýrt yfirlit um örðug-
leikana, þegar bráðabirgðalögin
um innflutningsgjald voru sett í
byrjun september. Því að það var
ekki fyrr en um mánaðarmótin
ágúst-sept. að ljóst varð, að sum-
arsíldvei'ði mundi að verulegu
leyti bregðast og verðlagsþróun
hafði reynzt mun óhagstæðari
en gert var ráð fyrir.
Fyrst eftir að þessar staðreynd
ir voru fyrir hendi var hægt að
gera sér grein fyrir hvaða ráð-
stafanir yrðu óumflýjanlegar
þeirra vegna. Jafnskjótt og hin
nýju viðhorf höfðu komið í ljós
óskaði ríkisstjórnin eftir samráði
vi'ð alla stjórnmálaflokkana um
nauðsynleg viðbrögð. Ýkjulaust
má segja, að strax í upphafi
þeirra viðræðna hafi verið gerð
gleggri grein fyrir öllum mála-
vöxtum en nokkru sinni áður
hefur tíðkazt í slíkum viðræðum.
Vegna þess hversu mikið er í
húfi kom öllum saman um, að
ítarlegri gagna væri þörf. Þeirra
hefur siðan verið afla'ð í samráði
við alla viðræðuaðila. Þessi gagna
söfnun er miklu ítarlegri, heldur
en nokkru sinni áður hefur ver-
ið framkvæmd hér á landi af svip
uðu tilefni. Enda tjáir stjómar-
andstæðingum nú ekki að halda
því fram, eins og þeir hafa stund
um gert áður, og þá ekki sízt
Eysteinn Jónsson á sl. vetri, að
stjórnarandsitaðan hefði miklu
örðugri a'ðstöðu til að afla sér
slíks fróðleiks heldur en sjálf
ríkisstjórnin. Nú sitja allir við
sama borð að þessu leyti. I stað
þess að meta slík vinnubrögð
eins og vert væri, þá reyna
stjórnarandstæðingar af öllum
lífs- og sálarkröftum að gera þau
sem allra tortryggilegust. Þeir
hamra á því, að ríkisstjómin
ha/i gefizt upp og annað í sama
dúr, þegar leitazt er við að skapa
sem jafnasta starfsaðstöðu og
kanna'ð er, hvort samkomulag
fáizt um lausn á alveg óvenjuleg
um vanda.
Forðað frá
atvinnuleysi
Stjórnarandstæðingar klifa iðu
lega á því, að ríkisstjórnin hafi
ekki staðið við gömul og ný
fyrirheit sín um það, að gera
það, sem í hennar valdi stæði,
til að koma í veg fyrir atvinnu-
leysi. Að svo miklu leyti, sem
þær ásakamr eru ekki algjör-
lega út í bláinn, er vitnað til
svokallaðs a'ðgerðaleysis stjóm-
arinnar, lánsfjárskorts o. s. frv.
Þetta hjal hefur svo leitt til þess,
að jafnvel sumir góðviljaðir
menn tala um „hjöðnunarstefnu",
sem fylgt hafi verið á undan-
förnum tveimur árum, og trauð-
laga verður skilið á annan veg
en þann, að ríkisstjómin hafi á
þessu tímabili átt hlut að því,
að framkvæmdir hafi orðið hér
minni en ella.
Sannleikurinn er hins vegar
allur annar. Væntanlega verður
ekki um það deilt, að ríkisstjóm
inni og stuðningsflokkum henn-
ar sé að þakka — eða kenna —
að ráðizt var í virkjun Þjórsár og
byggingu álbræðslu. Andstæðing
ar álbræðslunnar höfðu það ekki
sízt á móti henni á sínum tíma,
að með byggingu hennar, — og
hún gerði virkjun Þjórsár mögu-
lega — væri stefnt til óhæfilegr-
ar þenslu í framkvæmdum.
Hvernig sem á er litið, þá er
víst, að þessar framkvæmdir
horfðu síður en svo tíl hjöðnun-
ar eða atvinnuminnkunnar held-
ur þvert á móti.
Ríkisstjórnin hefur og ekki lát-
ið sitja við þessar framkvæmdir.
Óþarft er að rekja það, sem áður
fyrr var gert. Lítum einungis á
árið í ár. Með stórfelldum styrkj
um til sjávarútvegs og fiskfram-
leiðenda var ýtt undir útgerð
og fiskframleiðslu, þrátt fyrir
hið mikla verðfall á erlendum
mörkuðum. Ef þessi stuðningur
hefði ekki komi'ð til, þá mundi
mikill og margháttaður samdrátt
ur hafa átt sér stað. Hin gífur-
lega verðlækkun á hval og síldar
afurðum leiddi einnig til þess,
að allar horfur voru á að hvorki
yrði úr hval- né síldveiðum, svo
nokkru næmi, í sumar, ef fyrir-
heit um stuðning ríkisvaldsins
hefði ekki komið til. Það er þann
ig fyrir beina forgönigu rikis-
stjórnarinnar, að undirstöðu at-
vinnuvegirnir hafa getað haldizt
þrátt fyrir óteljandi ör’ðugleika.
Engu að síður hefur bólað á at-
vinnuleysi á nokkrum stöðum í
sumar. En menn hljóta að spyrja:
Hvernig átti að vera hægt að
koma í veg fyrir slíkt, ef vinnu-
afl átti að vera fyrir hendi til
þess að sinna síldveiðum, ef
síldin hefði komið, eins og flestir
vonuðu fyrirfram?
„Þjóðlegir
atvinnuvegir66
Þá er ekki síður hlálegt talið
um þa'ð, að ríkisstjórnin hafi van
rækt á undanförnum árum hina
„þjóðlegu atvinnuvegi," eins og
sumar komast að orði. Að svo
miklu leyti, sem reynt er að
færa einhver rök fyrir þessum
fráleita áburði, virðast þau byggj
ast á því, að þorskveiðar hafi
verið afræktar meira en efni
stóðu til. Eftir að síldveiðar
ganga treglegar en menn höfðu
vonað, er slík eftir-á-speki
ósköp auðveld. Spurningin er
aftur á móti sú: Hvenær létu
þessir spekingar í sér heyra um
áð of mikið væri greitt ^fyrir
síldveiðunum á meðan þær
stóðu í mestum blóma? Þessir
sömu menn ýttu þá undir allar
framkvæmdir til aukinna síld-
veiða og skömmuðu stjórnina
fyrir að vera ekki nógu athafna
söm í þeim efnum. Allir kunn-
ugir vita og, að enginn mannleg-
ur máttur getur staðið á móti
því, að þeir, sem til þess hafa
getu, reyni að nota sér þvílíká
auðsuppsprettu sem síldveiðar
eru, þegar bezt vegnar. Ríkis-
stjórnin réði þá ýmsum aðilum
frá of hröðum framkvæmdum.
Þær a'ðvaranir og ráðstafanir rík
isstjórnarinnar voru of oft að
engu hafðar, enda sízt studdar af
þeim, sem nú saka ríkisstjórnina
fyrir aðgerðaleysi að þessu leyti.
Fráleitt er einnig, að hraðfrysti-
iðnaðinum hafi hrakað fná árinu
1958, eins og sumir vilja vera
láta, vegna forustuleysis ríkis-
stjórnarinnar. I heild munu hrað
frystihúsin og hafa haflt enn betri
afkomu á tímabili eftir 1958,
þrátt fyrir sína miklu framleiðslu
þá. En sú framleiðsla varð af
ástæðum, sem engir íslendingar
gátu tryggt að héldist.
Hin miklu karfamfð við Ný-
fundnaland voru undirstaða afla
magnsins þá. Þau mið reyndust
sízt haldbetri en síldveiðarnar
nú og jafn fráleitt að saka nokk-
urn um óstöðugleika þeirra.
Erfiðleikár
fiskveiðiþjóða
Islendinigar geta trauðla haft
samtímis metveiði \á síld og
þorski, mannafli okkar er tak-
markaðri en svo. Áhuginn bein-
ist að öðru hvoru hverju sinni
eftir því, sem atvik þá standa
til. Aðrar þjóðir hafa aftur á
móti sumar einbeitt sér að þorsk
vefðum og orðið okkur skeinu-
hættar á erlendum mörkuðum,
svo að hlutfall okkar, hvað sem
magninu líður, er minna en áður
var.
Islendingar myndu raunar geta
selt miklu meira aflamagn, ef
þeir vildu lækka verð á sinni
vöru niður í hið sama og keppi-
nautarnir gera. Það er einmitt
undirboð keppinautanna, sem
skapar okkur erfiðleika. Hið háa
verðlag, sem við keppum eftir,
er aftur á móti undirstaða góðra
lífskjara á íslandi. Lækkandi
ver'ðfag, sem við verðum að sætta
okkur við, hlýtur að bitna á
okkur ekki síður en öðrum.
Stærri þjóðir geta að nokkru
leyti létt þessum örðugleikum
af sínum fiskimönnum, með því
að veita þeim margvíslega stjrrki,
án þess að það komi mjög við
þjóðarheildina, vegna þess
hversu sjávarútvegurinn er lítill
hluti af þjóðarframleiðslu þeirra.
Þetta horfir allt öðruvísi hér, þar
sem sjávarútvegurinn er sjálf
undirstaðan.
Norðmenn hafa t.d. nýlega auk
ið styrk sinn til skreiðarfram-
leiðenda, þannig a’ð talið er, að
þeir hafi á þessu eina ári greitt úr
ríkissjóði 180 millj. norskar, eða
um 1438 millj. íslenzkar til skreið
arframleiðenda. Á slíkum styrk-
veitingum hafa Islendingar ekki
ráð, nema með því að skerða lífs
kjör þjó'ðarinnar í heild.
Fróðlegt er og að lesa um það,
að frambjóðandi í sjávarhéruð-
um í Bandaríkjunum varð fyrir
harðri aðsókn á kosningafundum,
vegna þess að kjósendur heimt-
uðu að hann lofaði því, að beita
sér fyrir banni á innflutningi er-
lendra fiskafurða af því a’ð banda
rískir framleiðendur gætu ekki
með nokkru móti sitaðizt sam-
keppni þeirra.