Morgunblaðið - 27.10.1968, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1»6S
Jóhann Hjalfason:
„LANDID ÞITT“
— Nokkrar athugasemdír -
FYRIR JÓLIN 1966 kom út bók-
in „Landið þitt“ eftir Þorstein
Jósepsson rithöfund og blaða-
mann, er einnig var mjög kunn-
ur áhugaljósmyndari og bóka-
safnari. Bókin varð metsölubók
eins og von var til, þar sem hún
er samin af þjóðkunnum höf-
undi og ferðamanni, og auk þess
hin fyrsta sinnar tegundar hér á
landi. Skömmu síðar kom hún út
í annarri útgáfu, óbreytt með
öllu frá hinni fyrstu. Af formáls
orðum höfundar er þó bersýni-
legt, að honum hefur verið vel
ljóst, að eitthvað myndi missagt
í fræðum hans. Við því hefði
mátt búazt, að útgefendur hröp-
uðu ekki svo að annarri útgáfu
bókarinnar, að eigi ynnizt tími
til leiðréttinga á þvi, sem óná-
kvæmt eða ranghermt kynni að
vera. Það kom þó á daginn,
enda mun höfundur þá hafa ver-
ið látinn.
Engan þarf að furða, þó að
smámissmíði séu á svo miklu
verki, annað væri nálega yfir-
náttúrulegt, þegar tillit er tekið
til allra aðstæðna, stærðar rits-
ins, sem er hátt í 30 arkir,
skamms ritunartíma, og þess, að
höfundur var einn að starfi í
kapphlaupi við dauðann. Raun-
ar kveðst höf. hafa stuðzt við
fjölda prentaðra bóka og upp-
lýsingar allmargra nafngreindra
heimildarmanna, en þrátt fyrir
t
Dóttir mín,
Dagbjört Guðmundsdóttir
bankaritari, Túngötu 32,
lézt 26. þ.m.
Guðm. H. Guðmundsson.
t
Konan mín,
Ragnheiður Elín Jónsdóttir
andaðist á heimili sínu Dun-
haga 20, föstudaginn 25. okt.
Kjartan Stefánsson.
t
Móðir okkar,
Sigurlína Jónsdóttir
frá Norður-Flankastöðum,
Sandgerði,
verður jarðsimgin frá Foss-
vogskirkju þriðjudaginn 29.
þ.m. kl. 1.30.
Börnin.
t
Jarðarför,
Guðmundínu Árnadóttur
frá Bíldudai,
fer fram frá Fossvogskirkju
miðvikudaginn 30. þ.m. kl. 3
eftir hádegi.
Börn, tengdabörn og
barnaböm.
það má kalla undrunarefni hve
feiknamiklum eigin fróðleik
hann hefur búið yfir, um stað-
fræði landsins alls. Til þess að
gera efni bókarinnar sem fjöl-
breyttast, eru frásagnir yfirleitt
stuttar um hvern stað og að von
um ekki ítarlegar. Þó að vissu-
lega sé ekki mikið um bein rang
hermi að ræða, að því sem mér
er kunnugt, að minnsta kosti
ekki í samanburði við þann
mikla fjölda staða, sem frá er
sagt, þá er þó þess að vænta,
þegar svo mikið og gott verk á í
hlut, að útgefendur bókarinnar
láti sér annt um að laga í þriðju
útgáfu þær misfellur, sem finn-
ast kunna á hinum fyrri.
Bók Þorsteins Jósepssonar er
mikil fróðleiksnáma, ekki hvað
sízt fyrir ferðamenn, sem litast
vilja um á sér áður ókunnum
stöðum, enda víst einkum þeim
ætluð. Útgefendum hinnar vin-
sælu Ferðahandbókar, er einnig
gáfu út „Landið þitt“ hlýtur að
vera það metnaðarmál vegna sín
og hinna víðkunnu höfunda, að
þessi fyrsta íslenzka staðfræði-
orðabók verði sem fullkomnust
að gerð allri. Þótt ég hafi að
vísu hvorki heyrt né séð aug-
lýst eftir leiðréttingum staðkunn
ugs fólks við fyrrnefnda bók,
hefi ég samt sem áður tekið sam-
an fáeinar athugasemdir við það
efni hennar, sem mér er nokkuð
kunnugt. Er það gert í þeirri trú
að e.t.v. vildu fleiri gera slíkt
hið sama um sína átthaga, að það
megi koma merku riti til góða í
nýrri útgáfu.
1. Á bls. 11 segir, að Norð-
menn hafi haft 3 bækistöðvar í
Álftafirði vestra, og hafi þær
ýmist verið hvalveiði- eða síldar
söltunarstöðvar. Þetta er dálíitð
ónákvæmt og má valda misskiln
ingi, því að Norðmenn höfðu
aldrei nema 2 hvalveiðistöðvar í
Álftafirði, á Langeyri og Dverga
steinseyri, þriðja hvalveiðistöðin
var í næsta firði fyrir innan,
Seyðisfirði, á svonefndri Upp-
salaeyri. Á Hattareyri í Álftar-
firði var eingöngu síldarsöltun-
arstöð, sem ekki var reist fyrr
en nokkru eftir að fyrrnefndar
hvalveiðistöðvar voru hættar
starfrækslu.
2. Á bls. 23 segir, að eyðibýl-
ið Augnavellir sé í Skutulsfirði,
og má það e.t.v. til sanns vegar
t
Þökkum innilega auðsýndar
samúðarkveðjur við fráfall og
jar'ðarför móður okkar,
Aðalheiðar
Benediktsdóttur
Lögbergi, Eskifirffi.
Arnar Valdimarsson,
Iugunn Valdimarsdóttir,
Þóra Valdimarsdóttir,
Jón B. Ólafsson.
t
Við þökkum hjartanlega sam-
úð og vináttu sem okkur hefur
verið sýnd við andlát og jarð-
arför eiginmanns míns, föður,
sonar og bróður,
Jörundar Sveinssonar
ioftskeytamanna, Litla-Landi,
Mosfellssveit.
Margrét Einarsdóttir
og börnin.
Hildur Jónsdóttir
og systkinin.
færa þó að villandi sé, því að
býli þetta var alllangt inni í
Hnífsdal, sem venjulega mun
ekki til Skutulsfjarðar talinn,
þótt dalurinn gangi raunar vest-
ur í fjöllin yzt við fjarðarmynn-
ið og tilheyri að vísu Eyrar-
hreppi. Ártalið, sem tilgreint er
í sambandi við snjóflóðið, er þar
féll er og rangt, _ en það mun
vera prentvilla. Á bls. 331 er
svo aftur minnst á Augnavelli því
líkt sem þeir hafi verið inni í
fjarðarbotni, þar sem sagt er frá
Kirkjubóli og Seljabrekku í sam
bandi við líflát Kirkjúbólsfeðga
vorið 1656. Þar er aftur á móti
greint rétt ártal 1818, þegar snjó
flóð féll á kotið Augnavelli.
Þetta Skutulsfjarðar tal viðkom-
andi býlinu Augnavöllum, staf-
ar sennilega frá Árbókum Espó-
líns eða Annál 19. aldar, en bæði
rit segja býlið vera í Skutuls-
firði, sem sjálfsagt stafar frá ó-
kunnugleika höfundanna á stað-
háttum. f ritinu „Frá yztu nesj-
um“ 3. h. segir Gils Guðmunds-
son ítarlega frá snjóflóði þessu
og dauðaslysum, er það olli. Þar
nefnir hann ekki Skutulsfjörð
heldur aðeins Hnífsdal eins og
málvenja er.
3. Á bls. 32 segir, að Jón bisk-
up Vídalín hafi tekið banasótt
sína á vísitazíuferð til Vestur-
lands, en samkvæmt Biskupasög
vun Jóns prófasts Halldórssonar
í Hítardal var tilefni fararinnar
að jarðsyngja mág biskups,
Þórð þrófast Jónsson á Staðar-
stað, „Að gera hans útför og lík
predikun yfir honum eftir þeirra
innbyrðis loforði, að þá þjón-
ustu skyldi hvor veita öðrum,
sem lengur lifði“, stendur þar.
Sbr. og fsls. Msj. VI. bindi.
4. Á bls. 33 segir, að bærinn
Goðdalur í Bjarnarfirði hafi
lagzt í eyði eftir snjóflóð, sem á
hann féll 1954 í staðinn fyrir
1948 eins og rétt er. En á bls.
105, þar sem enn er greint frá
Goðdal er rétt með ártalið far-
ið. Vafalaust er fyrra ártalið
prentvilla og ekki sök höfund-
ar, en samt sem áður er slíkt
bagalegt fyrir ókunnuga, sem
ekki vita hvað er rétt og hvað
rangt. í greininni um Bjarnar-
fjörð á bls. 33 er einnig talað
um Urriðavatn, en þar heita Urr
iðavötn, þó að meginvatnið sé að
vísu aðeins eitt. Sama málvenja
er um Bæajrvötn nokkru sunn-
ar, sem liggja vestan undir
Kjölnum á fjallveginum milli
Kaldrananess og Bæjar . á Sel-
strönd. Það er aðeins um eitt
vatn að ræða, en skammt frá er
annað miklu minna, kallað Leir-
tjörn. Nafnið Urriðavötn er á
Uppdrætti fslands, enda aldrei
öðru heiti til að dreifa meðal
kunnugra manna.
5. Á bls. 34 segir, að leiðin á
milli Snæfjallastrandar og
Grunnavíkur hafi áður legið yfir
Bjarnanúp. Þetta er á misskiln-
ingi byggt, leiðin lá á milli
þeirra staða hét og heitir Snæ-
fjallaheiði. Núpurinn er all-
miklu utar og hefst ekki vestan
megin fyrr en við svonefndan
Súrnadal. Þegar Sumarliði póst-
ur Brandsson hrapaði fram af
Núpnum og beið bana, var það
auðvitað vegna villu eins og rétti
lega er tekið fram í greininni,
t
Þökkum innilega auðsýnda
hluttekningu og samúðar-
kveðjur við fráfall og jarðar-
för,
Ingibjargar
Guðmundsdóttur
Drápuhlíff 1.
Börn og tengdaböm.
þ.e. hann villtist af Snæfjalla-
heiði og út á Núp.
6. Á bls 44 hafa mein-
lega brenglazt nöfn þeirra,
Skafta prests Þórarinssonar og
Þorgils Oddssonar, þar sem seg-
ir, að Skafti hafi veitt Hafliða
áverkan, en það var sem alkunn
ugt er verk Þorgils, aftur á móti
mælti Skafti hin kunnu orð:
„Dýr myndi Hafliði allur“ o.s.
frv.
7. Á bls. 56 stendur: „Bæir,
lítið bæjahverfi á Snæfjalla-
strönd og hafa að undanfömu
verið þar fjórir bæir í byggð.“
Þótt litlu varði er þetta ekki að
öllu rétt með farið. Lengstum
munu bæirnir hafa verið aðeins
tveir, Neðri- og Hærribær, en
um s.l. aldamót bættist hinn
þriðji við, sem nú hefur verið í
eyði um nokkur ár. Árið 1710
eru bæirnir t.d. tveir, þó að fjór-
ir ábúendur séu þá á jörðinni.
8. Á bls. 62 segir, að bærinn
Drangar á Ströndum hafi verið
einn afskekktasti bær á íslandi
á meðan hann var í byggð, sem
næst heil dagleið til næstu bæja,
ef landvegur var farinn, og þá
skemmst leið yfir^ þveran
Drangajökul niður í ísafjarðar-
djúp. Þetta er villandi frásögn,
sem ekki getur átt við nema
allra síðustu tíma og varla það.
Drangar eru landnámsjörð, sem
setin hefur verið í þúsund ár, en
næsti bær fyrir innan er Dranga
vík og aðeins um tveggja stunda
gangur þar á milli. Frá Dranga-
vík og inn að Ófeigsfirði er svo
líklega nær tvisvar sinnum
lengra, en þrátt fyrir það er
leiðin frá Dröngum og vestur að
Djúpi enn lengri, og auk þess
fjallvegur. Eftir að Drangavík
fór í eyði árið 1947 og Ófeigs-
fjörður 1695 má sennilega til
sanns vegar færa, að Drangar
hafi verið orðnir afskekktasti
bær á íslandi, en varla fyrr,
enda er byggð þar nú niður fall
in. Þá er og tæplega hægt að
segja, að hinn venjulegi lesta-
vegur frá Dröngum og vestur í
Skjaldfannardal liggi yfir Drang
jökul þveran, því aðeins er far-
ið í suðurjaðri jökulsins. Aftur
á móti eru ýmsar gönguleiðir yf-
ir þveran jökul upp úr Kalda-
lóni og víðar af Snæfjallaströnd
norður til Reykjafjarðar eða
Þar alátursf j arðar.
9. Á bls. 76 segir svo um Eyri
í Seyðisfirði: „Nafnið Eyri kem-
ur fyrir á ýmsum öðrum bæjum í
fjörðum sunnan ísafjarðardjúps,
og er þá oftast um góðar jarðir
eða stórbýla að ræða.“ Það er
mála sannast, að bæjarnafnið
Eyri er mjög algengt í fjörðun-
um sunnan Djúpsins, en hitt ork
ar meir tvímælis, að þar sé oft-
ast um góðar jarðir eða stórbýli
að ræða. Yfirleitt eru þetta miðl
ungs jarðir, 12-18 hundr. að dýr-
leika f.m. nema Eyri í ísafirði,
sem er 6 hundr. kot og Eyri í
Seyðisfirði, er var 24 hundr. að
f.m. og helzt gæti kallazt stór-
býli nú á tímum vegna bygginga
og túnræktar seinni ára og ára-
tuga.
10. Á bls. 93. segir svo um
Furufjörð á Ströndum: „ —þar
var býli nokkuð frameftir þess-
ari öld, en er nú í eyði.“ Þótt
þessi umsögn sé rétt út af fyrir
sig er hún frekar villandi, ekki
sízt ef hún er borin saman við
það sem höf. segir nokkru fyrr
um Eyrarnar í ísafjarðardjúpi.
Sannleikurinn er sá, að Furu-
fjörður er meðal stærstu jarð
anna á Ströndum, eða 24 hundr.
að fornu mati og var rekinn þá
að vísu metinn til 6 hundraða.
Þar mun alloft hafa verði tvíbýli
og jafnvel þríbýli og yfirleitt
gestanauð mikil fyrrum vegna
þeirra manna, er fóru að viðar-
kaupum á Strandir. Svo var og
einnig á síðari tímum, þó að ekki
færu menn að viðarkaupum, því
að bærinn liggur norðan undir
fjallvegi, sem er á milli Austur-
stranda og Jökulfjarða.
Árið 1703 var tvíbýli í Furu-
firði og heimilismenn alls 21 að
tölu. Þar var fram yfir 1700
bænhús, sem lagðist þá niður
eins og mörg fleiri slík guðshús,
en var tekið upp aftur 1901 og
stóð svo fram um 1950, er jörðin
fór í eyði.
11. Á bls. 108 segir, að Gríms-
ey á Steingrímsfirði liggi úti fyr
ir Drangsnesi. Það er að vísu
rétt, að eyin liggur fyrir landi
jarðarinnar Drangsnes að
nokkru leyti, en þó meir fyrir
landi Bæjar á Selströnd og til-
heyrir öll þeirri jörð, eða er
hluti af henni. Ókunnugir munu
taka þetta svo, að eyin liggi úti
fyrir Drangsnesþorpi, en svo er
ekki.
12. Á bls. 113 segir, „Fitja-
annáll skýrir frá því, að í drep-
sótt þeirri, sem geisaði 1495 hafi
ekki verið uppistandandi í
Grunnavíkur- og Aðalvíkursókn
um nema einn maður og ein kven
snipt. Hann var nefndur Ög-
mundur töturkúfur, en hún
Helga beinrófa. Þau tóku sam-
an, „og brátt urðu þau aft
ur tíu“. „Það er laukrétt, að
Fitjaannáll segir frá drepsótt,
sem geisaði um allt ísland árið
1945, nema Vestfjörðum. Aftur á
móti segir í sömu annálsgrein,
þar sem talað er um þau Ög-
mund og Helgu: „Þetta mun
verið hafa í þeirri stóru plágu,
sem gekk þá datum var 1400.“
Það er með öðrum orðum nær
100 árum fyrr, þ.e. í Svarta-
dauða 1402-1405, þó að ártalið sé
þar ekki nákvæmt hjá annála-
ritaranum. Þótt hér sé um að
ræða þjóðsögu, sem vafalaust
geymir þó einhvern forn minni,
þá finnst mér alls óþörf gaman-
semi, að vitna í því sambandi til
alkunns slagara um negrastrák-
ana tíu, einkum þegar litið er
til mannfækkunar og allra
ina dundu á fyrri öldum af völd
þeirra hörmunga, sem yfir þjóð-
um drepsótta og hallæra.
13. Á bls. 139 segir: „Fyrir
mynni Hestfjarðar er Vigur
önnur mesta eyja á ísafjarðar-
djúpi“. Almennt mun Vigurey
talin liggja í mynni Skötufjarð-
ar og svo er gert í Jarðabófe
Á.M. og P.V., árið 1710. í raun
anna sameiginleg, frá Tjaldtanga
og veru eru mynni beggja fjarð-
í Folafæti og inn að Hvítanes-
töngum vestan megin, en að norð
anverðu frá Ögurnesi. í þeim sjó
miðjum er Vigurey, og mun þvl
vandséð til hvors fjarðarins ey-
in verði með réttu talin. Réttast
hygg ég að segja eyna liggja
norður frá Hvítanestöngum, í
mynni beggja hinna fyrrnefndu
fjarða.
14. Á bls. 150 þar sem sagt er
frá Hnífsdal, segir: „Þar er skóli
og félagsheimili". En gjarna
hefði mátt bæta þeim upplýs-
ingum við, að þar er einnig vígð
kapella, sambyggð skólahúsinu,
og grafreitur hefur verið þar rfá
árinu 1926. Fyrst minnst er á
hafnarskilyrði hefði líka mátt
geta þess, að þar er allstórt hrað
frystihús og steinsteypt bryggja.
15. Á bls. 157 segir frá Hólma
víkurþorpi í Steingrímsfirði og
eru íbúar þess taldir nær 400,
en fari nú fækkandi. Hér mun
um að ræða íbúa hins tiltölu-
lega unga Hólmavíkurhrepps, en
þar eru a.m.k. sveitabæri, sem
liggja langt frá sjálfu þorpinu.
Raunar er það svo um flesta ef
ekki alla þorpahreppa hér á
landi, að íbúatala þeirra er lát-
in gilda fyrir fjölbýlið eitt, þó
að innan hreppsins séu e.t.v. all-
margir sveitabæjir sem sumir
liggjn langt fjarri. Þá segir, að
Stefán skáld frá Hvítadal sé
fæddur á Hólmavík. Þeir, sem ó-
kunnugir eru staðháttum og fæð
ingarári Stefáns hljóta að skilja
þetta svo, að hann sé fæddur
í Hólmavíkurkauptúni, en það
er ekki rétt. Þegar Stefán fædd
ist, haustið 1887, var Hólmavík-
urþorp ekki til og ekki einu
sinni kominn þar verzlunarstað-
ur, heldur verzluðu lausakaup-
menn að sumarlagi á næstu vík
fyrir sunnan, þ.e. Skeljavík.
Stefán fæddist í þurrabúðar-
býli, sem byggt var í Kálfanes-
landi um 1880 og kallaðist Hólma
vík. Stóð það yzt í víkinni og
allfjarri fyrstu byggð kauptúns-
ins, sem skömmu fyrir 1900 reis
á svonefndu Hólmarifi, innan til
við víkina. Var verzlunarstaðúr
inn fyrstu árin almennt kallað
ur Hólmarif eða aðeins Rif, af
almenningi þar í sveitum, en með
komu símans árið 1908 festist
Hólmavíkurnafnið .í munni
manna, enda var það hið opin-
Framhald á bls. 17