Morgunblaðið - 30.11.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1968
Tékkóslóvakía verður
samvizka heimsins
Eftir Milovan Djilas

Tékkóslóvakía er hersetin,
en hún er ekki sigruð. So-
vézkir snuðrarar vissu allt —
eftir sólarmerkjum að dæma
þekktu þeir einnig leyndustu
hugsanir tékknesku leiðtog
anna. En þeim reyndist ofviða
að átta sig á og taka með í
reikninginn einbeitni og vilja
festu Tékka og Slóvaka. Her
námsliðið var hvorki boðið
velkomið með blómum né fall
byssuskotum, heldur með
móralskri, átakalausri and
stöðu allrar þjóðarinnar.
Þessi staðreynd hefur komið
gervöllum heimi á óvart og
veitt honum trú á óslökkvandi
sannleiksþorsta, endurheimt
trúna á vammleysi frelsisins.
Hugsjónalegur, siðferðileg-
ur og pólitískur ósigur So-
vétríkjanna á sér enga hlið-
stæðu. Forystulandið meðal
sósíalista ríkja, áður þunga-
miðja heimskommúnismans,
frelsari Tékkóslóvakíu eftir
hernám Hitlers, gat ekki
fundið einn einasta lepp og
það í kommúnistaríki, sem
vildi taka að sér að mynda
stjórn, og var því neytt til
að semja við fangelsaða leið-
toga landsins og afhenda þeim
á ný fyrri embætti.
Kommúnisminn er í upp-
lausn, en tilvera hans og ör-
lög eru óhjákvæmilega tengd
öllum heimi. Togstreita komm
únismans innbyrðis og sundr
ung er í víðtækri merkingu
aðeins ein hlið þeirra örðug-
leika, sem hrjá einstakling-
inn nú og veröldina í heild.
í sundruðum heimi eru það
kreddumennirnir og harð
stjórarnir, sem sleppa heilir
hildi frá.
Hemám Tékkóslóvakíu er
ekki hemám í hefðbundnum
skilningi orðsins. Vopnuð inn
rás hefur styrkt valdastöðu
sovézku leiðtoganna, sem nú
reyna að uppræta frelsi og
sjá'lfstæði meðal tékknesku
leiðtoganna, og grafa undan
sjálfsmeðvitund og þjóðernis
kennd Tékka og Slóvaka.
Samtimis gætia þeir þeas að
valda ekki tjóni á tékknesk-
um iðnaði, sem er þeim mjög
nauðsynlegur. Enn meiri
gætni sýna þeir gagnvart
stéttarbræðrum í röðum tékk
neskra embættismanna, því
aðeins þar eygja þeir von um
stuðning og þeir eru smeyk-
ir við að æsa og ögra þjóð,
sem hefur svipaða skapgerð
og lundarfar og þjóðir Júgó-
slavíu og Rúmeníu.
Það er ekki ósennilegt, að
einhverjir tékknesku leiðtog
anna missi taumhald á sér,
meðan á hernáminu stendur
og láti Sovét móta sig á ný
og samkvæmt sínu höfði og
svo munu aðrir gera tilraun
til að standa styrkir og þeim
verður fórnað á hægan og
kvalafullan hátt. En örlög
einstaklingsins skipta ekki
máli. Það sem skiptir máli er
það, sem er að gerast og það
sem mun gerast. Neisti frels-
isins mun halda áfram að
loga og Tékkóslóvakía mun
safna sér þrótti til að rísa
upp á ný og daglangt og ár-
iangt mun Tékkóslóvakía
mkma heiminn á váíeg örlög
sín.
Stórkostlegur ósigur hefur
orðið á tékkneskri grund. En
örvæntum ekki, Engin von
hefur brostið, enginn sann
leikur hefur verið fótum troð
iinn. Það verður þörf meira
þreks, dýpri skilnings, og á-
kveðnari baráttu. Það er allt
og sumt. Tékkó'lsóvakía mun
verða samvizka alls heimsins.
Sovézku leiðtogarnir höfðu
ekki mikið fyrir því að
tryggja sér stuðning Todro
zhivkovs í Búlgaríu og Jan-
osar Kadar í Ungverjalandi.
Sá fyrrnefndi lítiu- á það sem
æðstu hugsjón að hlíta skip-
un drottnara sinna og læri-
meistara og sá síðarnefndi er
það mikill raunsæjismaður,
að hann skilur, að hjá því
verður ekki komizt að Ung-
verjar séu algerlega háðir
boðum og bönnum Sovétherr
anna. Og enn minni ástæða
var til að óttast, að Gomulka
í Póllandi yrði þeim erfiður
í skauti, þar sem hann hafði
nýlega barið niður með valdi
allar hræringar, sem höfðu
orðið meðal stúdenta í land-
inu sem kröfðust aukins
frelsis til orða og athafna.
Hvað snertir Walter Ulbricht
í Austur Þýzkalandi er
hræðsla hans við nýjar hug-
myndir svo augljós, að so
vézku leiðtogarnir hafa átt í
vök að verjast vegna ákefð-
ar hans að grípa til hernað-
aríhlutunar í Tékkóslóvakíu.
Þegar á allt er litið hefur
hræðslan við frelsið gripið
heljartökum alla þessa fjóra
þátttakendur í innrásinni,
sem var framkvæmd á ábyrgð
og undir verndarvæng herra
þjóðar, sem allar stjórnir
landanna fjögurra eiga tilvist
sina undir. Þær eiga tilveru
sína undir því einu, að þær
hugsi og starfi í samræmi við
það, sem kemur Sovétríkjun-
um helzt að gagni.
Þau áhrif sem hreyfingih
innan Tékkóslóvakíu til frels
isáttar hafði á hin kommún-
istaríkin, láta ekki á sér
standa. En þau hafa verið of
metin, þó að Rúmenía — en
þar er stefna stjórnarinnar
og flokksins framkvæmd af
enn meiri grimmd en í Ung-
verjalandi — tregðaðist við
að láta í ljós kvíða vegna að
gerðanna. Sérstaklega hafði
hættan verið mikluð í Sovét-
ríkjunum, þar sem kerfið
byggist á því að vairðveite og
hlúa að arfi Stalíns. Hættan
sem stafaði af lýðræðisþróun
inni í Tékkóslóvakíu, jafnvel
í því ljósi, sem sovézkir leið-
togar sáu hana var ekki svo
mikil og alls ekki svo opin-
ská, að hún réttlætti vopnaða
innrás í bandalagsríki.
Hernaðarlega séð er átyll-
an enn aumkunarverðari.
Meira að segja sú stað-
reynd, að ekki liðu nema fá-
einir klukkutímar, unz land-
ið allt var hernumið, sýndi
að nágrannaríkin hefðu get-
að komið Tékkóslóvakíu til
hjálpar. Þessi staðreynd verð
ur því skýrari, þegar það er
bafit í huga, að hemámið var
afráðið, þegar meira jafn-
Milovan Djilas.
vægi og meiri kyrrð var ríkj
andi í Evrópu síðan í heims-
styrjöldinni síðari — hún var
gerð á tíma sem hafði um
skeið einkennzt af vaxandi
samvinnu NATO ríkjanna og
Vars j árbandalagsr ík j anna.
Tékkóslóvakía hafði ekki í
huga að slíta sig úr tengslum
við Sovétríkin, enda hefði
henni orðið það um megn,
hvernig sem á málin er litið.
En þjóðin hafði sýnt lit á
því að óska eftir meira sjálf-
stæði og sjá'lfsákvörðunar-
rétti um eigin málefni og
móta ef til vill að nokkru
nýja stefnu í utanríkismálum.
Smám saman hefði þessi
hreyfing getað breiðzt út til
hinna ríkjanna og vakið upp
ólgu með þjóðum, þar sem óá
nægju er farið að gæta með
ríkjandi stjórnarháttu. Fár
ánleikinn sem einkennir Aust
ur Evrópu stafar ekki hvað
sízt af þeim óhagganlegu
sannindum, að löndum sem
eru í sjálfu sér þróaðri en
Sovétríkin sem hefur verið
haldið niðri með hervaldi.
En hvernig sem við veltum
málinu fyrir okkur, komumst
við ekki hjá því að sjá, að
hernám Tékkóslóvakíu ber að
eins vott um eitt: aukna und-
irokunar og útþenslusteínu
Sovétríkjanna. Þess vegna
virðist mér, að hernám Tékkó
álóvakíu sé merki um breyt-
ingar og tilfærslur á æðstu
stöðaim og í mnstu hrimigum
Sovétríkjanna, sem hlýtur að
marka tímamót í sógu Ev-
rópu og alls heimsins frá
styr j aldarlokum.
Vitað er, að innan Sovét-
ríkjanna er þess farið að gæta
meðal menntamanna, að þeir
eru eins og ósjálfrátt farnir
að hugsa lýðræðislegar og
eru opniari fyrir nýjum
straumum og nýjum hugmynd
um, þó að þær eigi ekki upp á
pallborðið hjá hugmyndafræð
ingum þeirra. Þetta birtir
enn eina hlið á Sovétríkjun-
um, sem staðnað herveldi og
hlekkjað í eigin kreddur og
ofstæki. Sovétríkjunum er
ekki nú — eins og á Stalíns-
tímabilinu — stjórnað af
blindum sauðþráum kreddu-
mönnum, eða eins og á Krust
joff valdaskeiðinu, af rugl-
ingslegum en hugrökkum end
urbótamönnum, heldur af
hugmyndasnauðum þröngsýn
um, lítilsigldum mönmum og
fyrir þá er hugmyndafræði
og hugmyndir aðeins meðul
til að auka á spennu og kúg-
un.
Þó að sovézku leiðtogarnir
hafi glatað nokkru af sjálfs-
trausti sínu, staðfestir það, að
hernám Tékkóslóvakíu stjórn
aðist af ruddalegri og gráð-
uigri ú tþ ensluste fnu. En jafn
framt staðfestir það ósam-
lyndið og veiku hlekkina og
birtir þá sannreynd, að so-
vézku leiðtogarnir eru ekki
einu sinni sameinaðir á póli-
tíska sviðinu.
Innan æðstu hópa í Sovét-
ríkjunum stendur þrotlaus og
linnulaus barátta um völdin
og það er hin eiginlega á-
stæða til að ekki hefur tekizt
að byggja upp nútíma efna-
hagskerfi, sem grundvall-
ast á samkeppnisfyrirkomu-
lagi. Möguleikarnir eru sára-
fáir, nema því aðeins, að öfga
fullir byltingarsinnaðir hóp-
ar verði hreinsaðir innan frá
og komið úr öl'lum lykilstöð-
um. En einmitt þessir menn
munu nú reyna að treysta sig
í sessi og að koma skoðun-
uim sínum á fraimfæri, fyrst
með því að reyna að koma á
ró í kommúnistaríkjunum og
því mæst með því að ná ið-
naði þessara landa undir sig.
Sovézku leiðtogarnir vissu
fullvel, að lamgflestir komm-
únistaflokkar heims myndu
fordæma innrásina og því
komu ramaikveim þeirra,
Kremlherrunum engan vegin
á óvart. En þeim láðist að
gefa því gaum, að sovézka rík
ið er ekki lengur byltingar
þjóðfélag ekki lengur hug-
sjónalegt stórveldi — Kína
hefur fyrir löngu tekið við
því hlutverki, — en það er
orðið voldugra og hættulegra
þar sem það stefnir sýnilega
að heimsyfirráðum. Októberr
byltingin hefur endanlega
verið barin niður.
Við fyrstu sýn virðist
valdajafnvægið ekki hafa
raskazt að neinu ráði við inn-
rásina í Tékkóslóvakíu. En
ef við tökum með í reikning-
inn að hún hefur stöðvað al-
þjóðasamvinnu, reynt að
kyrkja metnað einstakra
kommúnistaflokka til að öðl-
ast meira sjálfstæði, þá hef-
ur valdajafnvægið vissulega
raskazt. Þar við bætiisit, að
heimur þar sem lokað heims-
veldi sameinar valdið á ein-
um stað, er ekki sami heimur
inn og sá, þar sem lönd fá
sífellt meira og opnara frjáls
ræði.
Hernám Tékkóslóvakíu er
aðeins ný hlið á ofbeldis-
stefnu, sem hefur sniðgengið
stofnskrá Sameinuðu Þjóð-
anna og misboðið mannlegri
samvizku. Sovézk útþenislu-
stefna mun ekki stöðvast
nema hún verði stöðvuð.
Jafnvægi sem er grundvall
að eingöngu á valdi hinna
stóru hefur aldrei verið var
anlegt og er það ekki heldur
á okkar tímum. Hernám
Tékkóslóvakíu getur orðið,
en þarf ekki að verða upp-
hafið að þriðju heimsstyrjöld
inni. Meðal allra sovézku leið
toganna og annarra leiðtoga
leppríkjanna, sem tóku þátt í
að undirbúa innrásina er eng
inn sem er gæddur glögg-
skyggnd sem nægir þeim til
úrslitasigurs. Þeir eru ekki
menn hárra hugsjóna. Þeir
eru ekki heldur djarfir. Þeir
berjast við hvern annan um
völdin, það er eina sem máli
skiptir, en það er hættulegt
tómstundagaman fyrir svona
menn.
Siðferðilegar og sálrænar
þvingunaraðgerðir hafa lítil
áhrif á álíka menn, nema þær
beri í sér pólitískt tjón fyrir
þá. Ef siðferðilegur stuðning
ur hefur á hinn bóginn mun
meiri áhrif, þegar hann er
veittur klókum og vænum
mönnum, hvort sem þeir eru
af rússnesku eða öðru bergi
brotnir. Ofbeldisgjarnir ein-
ræðisherrar virða aðeins
valdið og ef þeir eru þeirrar
skoðunar eitt andartaik, að
valdbeitingu þeirra verði
ekki svarað í sama eða með
einn meira valdi, telja þeir
sig hafa borið hærri hlut.
Endurlífgun kalda stríðsins
mun frekar koma slíkum
mönnum að gagni en hitt,
bæði heima og erlendis. Vopn
aður friður er enn hugsan-
leg lausn. Með öðrum orðum,
það á að halda áfram efna-
hagssamvinmu við Sovétríkin
og ekki hvað sízt við Austúr
Evrópulöndin. Jákvæðar og
hreinskilnislegar tillögur
skyldu lagðar fram um brenn
andi vandamál, samtímis því
að við lýsum andstyggð á of-
beldisaðgerðum þeirra — en
látum ekki púðrið vökna.
(Þýtt og endursagt úr The
Times. Nokkuð stytt).
Ódýr strásykur 8,70 kg. —
ÚRVAL AF JÓLAKERTUM Á GAMLA VERÐINU.
Mikið úrval af ódýrum niðursoðnum ávöxtum.
Súpur 17,90 pk. amerískt kaffi 70 kr. dósin,
enskt tekex 18,60 pk. 20 teg. af kökudufti.
Þýzkir búðingar 5—6 kr. pk. Mikið úrval af kryddi og bökunar-
vörum á gamla verðinu.
Flestar vörur cnnþá á gamla verðinu. — Opið til kl. 8 síðdegis alla daga vikunnar —
einnig laugardaga og sunnudaga (ekki söluop).
1 kg. egg 89,- kr.
Grenimel 12, sími 17370,
Skipholti 70, sími 31275.
L