Morgunblaðið - 08.03.1969, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. MARZ 1969.
11
JÓN K. MACNÚSSON:
Kristján Jónsson
— Fjallaskáld
F. 21. júní 1842. D. 8. marz 1869.
Þannig geng ég viLitur víst,
mín von er töpuð.
Ár voru mér þau örlög sköpuð.
(Lífsleiði, 1868)
FRÁFALL og jarðarför ungs
manns í litlu þorpi austur á
landi fyrir réttum hundrað ár-
um, hefur tæplega komið miklu
róti á hugi manna þar, eða ann-
ars staðar á landinu, sérstaklega,
þegar í hlut átti maður, sem
samtíðin hefur að líkindum ver-
ið búin að afskrifa, svo notuð
®éu nútímaleg orð viðskipta-
hyggjunnar um gamlan harm-
leik umkomulítils manns, sem
þó átti sér hærri og veglegri
sess i hjörtum allþýðu manna,
þegar hann féíl frá, og æ síðan,
en margir þeir veraldarinnar
vildarvinir, er þá gengu um
grund, en eru nú fáum kærir
og flestum gleymdir.
Oldin sem leið, og þá sérstak-
lega síðari hluti hennar, er að
líkindum einn merkasti tírni í
sögu þjóðarinnar, fyrir þá gifur-
legu menningar- og þjóðernis-
vakningu ,er yfir gekk, að sjálf-
sögðu sem kröftugt bergmál
sams konar strauma og storma,
er yfir alla vesturáMu fóru á
sömu tímum og urðu sá andlegi
aflvaki og brunnur, sem ennþá
hefur ekki að fullu þorrið kraft-
ur eða gnægð.
Það er því naumast til'viljun
ein, að á þessum tímum koma
fram mörg þau stórskáld er ís-
land hefur eignast bezt s.s.
Matth. Jochums.-on, Grímur
Thomsen, Steingr. Thorsteinsson,
Ben, Gröndal og fleiri, og ör-
skammt var síðan allt var komið
í kring hjá Jónasi. Og það voru
engir minni karlar en Jón Sig-
urðsson, Benedikt Sveins’son,
Jón Guðmundsson, Ben. Grön-
dal og Arnljótur Ólafsson, svo
einhverjir séu nefndir, sem voru
í fararbroddi í hinni stórfeng-
legu stjórnmálabaráttu, er þá var
háð.
Allt voru þetta menn, sem
tækifæri höfðu haft til að sitja
við þá menntabrunna, er beztir
voru, þeirra, er ísL námsmenn
áttu völ á, um þær mundir.
Það er því, ef til vill einna
furðulegast fyrirbæra á þessu
árabili, að mitt inn í þennan
samvalda, svipmikla hóp andans
manna stekkur áður óþekktur,
óikólagenginn og fátækur sveita-
piltur norðan úr landi og kveður
sér hljóðs með þeim hætti, að
allir urðu að gefa gaum að og
á hlýða.
Hér skeður það í raun og veru,
sem áður heyrði aðeins grískum
goðsögnum til, að Pallas Aþena
stekkur fullsköpuð og alvopnuð
úr höfði Seifs og býður þeirri
samtíð byrgin, sem hætti svo til,
þá, eins og nú, að viðurkenna
aðeins það, er átti sér hefðbund-
inn aðdraganda og venjuáegan.
Til einvigis kom þó ekki, þvi
pilturinn var óðar viðurkenndur
sem fullgildur og verðugur með-
limur hins ágæta skáldasam-
félags, sem áður er um getið. Ef
ekki alveg strax, þá að minnsta
kosti, er hann hafði birt kvæði
sitt, Dettifoss, þá 19 ára að
aldri. Birtist það í ,,íslendingi“-
1861 og hlaut einróma lof og að-
dáun.
Kristján Jónsson hét hann og
var sonur fátækra hjóna er
bjuggu í Kelduhverfi norður, á
bæ þeim er Krossdalur hét.
Nafnið er sannarlega táknrænt,
því þó að leiðir drengsins ættu
eftir að liggja víða um land og
afflt til 'höfuðborgarinnar til
náms r hinum lærða skóla, komst
hann aldrei úr þeim krossdal,
er lífið sjálft varð honum, þau
fáu ár, er hann fékk lifað.
Hvernig og af hverju verður
maður skáld? Þessari spurningu
verður ekki svarað að neinu
marki, þó vafalaust mætti telja
ýmislegt það upp, er geti stuðlað
að því, að einn maður, fremur
en annar, fái þau sjónarhorn til
lífsins og umhverfisins, að við-
horf hans og skoðanir verði
Kristján Jónsson,
Fjallaskáld.
„skáldlegar" og túlkanir hans
„skáldskapur“.
Hvað Kristján snertir, verður
þetta óráðin gáta að mestu. Þó
hefur sá, er einna bezt þekkti
hann, Jón Ólafsson ritstj., látið
það álit i ljós, að þar kunni að
koma til viðkynning hans við
ýmsa andans menn, strax frá
unglingsárum, fróðleiksfýsn, sam
fara miklum bóklestri og sjálfs-
menntun, viðkvæmni og fegurð-
arþrá og síðast en ekki sízt: gott
kyn. Og þau tvö orð segja ekki
svo lítið.
Öllum þeim, er lesa kvæði
Kristjáns, verður fljótlega ljóst,
að skapgerð hans er að mestu
samanslungin tveim þáttum:
djúpu þunglyndi og glaðværum
léttleika. Þessir þættir verða
aldrei viðskila og er sá fyrr-
nefndi sýnu gildari.
Það er sól í sinni á því augna-
bliki, er hann yrkir í galsa um
sjálfan sig:
Kallaður pelinn Kristján var
kunningjum af mínum,
langa og mjóa lögun bar
likur nafna sínum.
En einhvern veginn finnst
manni Kristján vera eðli sínu
samkvæmari, er hann segir í
„Sjálfslýsingu":
Oft með hryggð og harmi
horfi ég lífs á veg,
trega-tár af hvarmi
tíðum felli ég,
veít að fánýtt atlf þó er:
hjartað mitt í heljar-klóm
hlær að sjáifu sér.
Þannig verður tvískinnungur
skapgerðar hans öllum ljós, er
lesa kvæði hans og sjaldan tekst
honum að dylja „hina hliðina"
hvort heldur þá er hann yrkir
um sorg eða gleði, harm eða
hlátur.
Kristján Jónsson, sem þekkt-
ur varð fljótlega undir nafninu
„Fjallaskáld", sat í Lærða •skól-
anum í Reykjavik veturna 1863-
67 og lauk námi í þrem bekkj-
um hans, en hvarf þá úr skóla
fyrir fullt og allt.
Hafði hann notið styrkja og
fyrirgreiðslu ýmissa mætra
manna á þeim árum, er virtu
skáldið og viðurkenndu gáfur
hans og hæfileika og vildu leggja
nokkuð af mörkum til þess, að
hann fengi notið menntunar og
skólagöngu. En eftir á skoðað,
virðist manni þetta fyrirtæki
hafa verið dauðadæmt frá upp-
hafi: Kristján var rúmlega tví-
tugur er hann kom suður til
náms og var þá þegar haldinn
þeim skapgerðarveilum, er vís-
astar voru til að fella hann á
hálum brautum höfuðborgar- og
skólalífs í hópi yngri manna,
tápmikilla og glaðværra. Var þar
bæði drykkjuhneigð annars veg-
ar, en þunglyndi og minnimátt-
arkennd hins vegar og reið
hvorugt við einteyming.
Við lestur sumra kvæða skálds
ins læðist sá grunur að manni,
að námsvistin hér í borg hafi
ekki orðið honum það, er hann
vænti.
Óregla hans varð ýmsu „góðu“
fólki ásteytingarsteinn og hann
hefur ekki farið varbluta af illu
umtali og rógi þess sama góða
fólks:
Hversu mig leysast langar
lyga-rógs bæli frá,
þars eitraðir þyrni-angar
á allra veg sér slá
verður örvæntingaróp •skólapilts
ins, sem finnur, að illmælgi og
dómharka samferðafólksins
helzt dyggilega í hendur við hans
eigin ógæfu og allt virðist ætla
að falla saman og lokast fyrir
honum og hér, sem svo oft áður,
lýkur hann kvæði sínu með upp-
gjafarinnar andvarpi, sem tíðum
bryddar á í skáldskap hans:
Ó, hvað ég glaður gengi
að gröf frá slóðum þeim.
Já, fagnaðar mér fengi
að fara úr þessum heim.
Þeirri ósk, að fá að hverfa úr
þessum heimi, þessum veraldar-
innar krossdal, skýtur þráfald-
lega upp kollinum í ljóðum
Kristjáns, já, gengur sem rauð-
ur þráður í gegnum flest þeirra
og manni býður í grun, að svo
hlyti að fara, að hann yrði bæn-
heyrður og veitt lausn, löngu
fyrr en eðlilegt mætti virðast,
með tillíti til aldurs. Hvort ást
guðanna hefur átt þar hlut að
máli, skal ósagt látið — þar til
nrekkur dómgreind mín engan
veginn; en á-stir þess guðs, sem
Kristjáni skáldi hætti svo til að
tilbiðja, brást honum ekki og
fylgdi honum dyggilga að landa-
mærum þeirra heima, er hann
þráði svo einlæglega, a.m.k. á
stundum.
Kristján Fjallaskáld lézt aust-
ur á Vopnafirði þennan dag fyr-
ir 'húndrað árum og var jarðsett-
ur í kirkjugarðinum á Hofi.
Ennþá hefur ævisaga hans ekki
verið rituð, utan ágripss, er Jón
Ólafsson ritstjóri birti með
fyrstu útgáfum ljóða hans. Þar
bíður verðugt verkefni ritfærra
manna.
Þessum fáu línum er ekki ætl-
að að vera upprifjun á æviferli
skáldsins, heldur ekki að vera
neinn dómur eða rýni í manninn
og skáldskap hans; þeim er að-
eins ætlað að minna alla þá á,
er fögrum skáldskap unna, að í
dag, kannski öðrum dögum
fremur, er ástæða til að staldta
eilítið við í ys og þys augna-
bliksins og hugsa með nokkru
þakklæti til unga skáldsins
gæfusnauða, sem þó bar gæfu til,
með ljóðum sinum, að gefa
hrelldum og döprum meðbræðr-
um sínum tækifæri til að lauga
sig í þeirri sælu, heimsins svölu
í BYRJUN febrúar var þess
getið í dönsku tímariti, að á árs
fundi mjólkursamlaganna þar í
landi, er haldinn var í janúar-
mánuði sl., hafi forstjóri Sam-
bands danskra mjólkursamlaga,
Thorkild Mathiassen drepið á, að
mjólkursölulöggjöfin öll og
reglugerðir um þau efni sé tek-
ið til endurskoðunar, þar eð um-
rædd fyrirmæli eru því nær 30
ára. Ég veitti frétt þessari sér-
staklega athygli, af því að ég
vissi, að okkar reglugerð um
meðfer’ð og sölu mjólkur er snið-
in með hliðsjón af þeim dönsku.
Þegar ég svo las í Morgunblað-
inu þann 28. febrúar sl„ að á
fundi um mjólkurmál, sem hald-
inn var í Reykjavík þann 26.
febr. hafi Sigurður Magnússon,
framkvæmdastjóri sagt m.a.:
„að nú fyrir skömmu hafi verið
samþykkt í Danmörku að gera
mjólkurverzlun frjálsa ......“
undraðist ég hve fljótt Danir
hafa brugðizt við. Þeir hafa
löngum verið í fararbroddi þjóð
anna í þessum málum og hafa
þá verið búnir áð hugsa og und-
irbúa málið, ályktaði ég. Fannst
mér því sjálfsagt að spyrja á við-
eigandi stað með þetta, hjá odd-
vita mjólkurmeðferðarmálanna.
Mathiassen forstjóri var veikur
en fyrir svörum var fulltrúi
hans, E. Rosager, deildarstjóri.
Ég tjáði, að mjólkursölumál-
in séu á dagskrá hér og okkur
þætti vænt um að fá eintak af
lind, er ótal ‘læknar sár og hann
sjálíur kvað um á svo hugljúfan
hátt.
Lokaorð æviágrips þess, er
Jón Ólafsson ritstj. skrifaði 1872
og fylgdi 1. útg. l’jóða Kristjáns,
ætla ég að leyfa mér að gera
að mínum hér:
„Yfir höfuð má einkenna lifs-
skoðun Kristjáns með tveim
línum á hvorri hlið á legsteini
hans.
Öðru megin:
Lífið allt er blóðrás og logandi
und,
sem læknast ekki fyrr en á
aldurtilastund.
en hinu megin:
Vort æskulíf er leikur,
sem líður tra-la-la!
Þetta er lífsskoðun hans, þetta
er ævisaga hans í fjórum línum".
þeirra nýju samþykktum, ef til
væru. Svarið var, að víst væri
komið á dagskrá áð fá nýjar
reglugerðir og lög um þessi efni
í Danmörk, því að það sem nú
gildir sé frá því um 1940. Meiri
hluti mjólkur sé enn seldur í
flöskum, en pappaumbúðir vinni
hylli fólks og er þær verða alls
ráðandi, muni líklegt, að sam-
þykki fáist tiL þess að selja
mjólk í matvöruverzlunum. En
þetta er allt á fyrsta umræðu-
stigi og fyrst þarf að kanna við-
horfin hjá heilbrigðisnefndum
landsins, samræma síðan við-
horfin og semja lög og innan
ramma þeirra ver’ða siðan gerð-
ar samþykktir, er gilda á við-
eigandi samsölusvæðum í sam-
ræmi við fyrirmæli heilbrigðis-
nefnda. Þetta getur allt tekið
eitt ár eða tvö, ef til vill enn
lengri tíma, en ný viðhorf eru
eðlileg samkvæmt kröfum og við
horfum nýrra tíma.
-----o---
Framanskráð eru þá stáð-
reyndirnar varðandi nefnt atriði,
sem Morgunblaðið hefur eftir
Sigur’ði Magnússyni, fram-
kvæmdastjóra. Vonandi er, að
þetta atriði sé eina öfugmælið,
sem fram hefur komið á nefnd-
um fundi, því að falsvitni þjóna
engum málstað í svo mikilsverð-
um efnum, sem mjólkurmál eru.
Reykjavík, 4. marz 1969
Gísli Krístjánsson.
FÉLAC ÍSLENZKRA RAFVIRKJA
Alfsherjaratkvæðagreiðsla
fyrir þá fé’agsmenn sem búsettir eru á Reykjavíkur-
svæðinu og ekki hafa þegar fengið send kjörgögn, fer
fram í skrifstofu félagsins Freyjugötu 27 laugardaginn
8. og sunnudaginn 9. marz n.k. kl. 14—22 báða dagana.
Reykjavík 6. marz 1969.
Kjörstjóm Félags íslenzkra rafvirkja.
Jndversk undraveröld"
Langar yður til að eignast fáséðan hlut?
í Jasmin er alltaf eitthvað fágætt að
finna.
Urvalið er mikið af fallegum og sérkennilegum mun-
um til tækifærisgjafa. Austurlenzkir skrautmunir
handunnir úr margvíslegum efnivið.
JASMIN SNORRABRAUT 22.
SKRIFSTOFUSTARF
Tæknifræðingur
Ungur skipa- eða véltæknifræðingur
óskast til starfa hjá Skipadeild SÍS.
STARFSMANNAHALD
MJÓLKURVERZL-
UN I DANMÖRKU