Morgunblaðið - 09.03.1969, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. MARZ 1909.
BROSTNAR VONIR
er harmleikur lands míns
JACQUES Soustelle, fyrrum ráðherra í stjórn de Gaulle,
skýrir hér frá því hvernig þeir de Gaulle skildu að skiptum,
frá átta ára útlegð siinni, þegar hann var „hundeltur um alla
Evrópu, eins og ótíndur glæpamaður.“ Hann ræðir einnig
núverandi stöðu Frakklands og hið rétta eðli de Gaulle og
Gaullismans.
hvorki þá né síðar meðlimur í
eða í neinum tengslum við,
OAS. Ég reyndi að ná fram
því, sem ég taldi sanngjarna og
raunhæfa stefnu, byggða á
þeirri augljósu staðreynd, að
íbúar Algier eru tvær þjóðir,
sem eru hvor annarri frá-
brugðnar að tungu, trú, sann-
færingu og siðum. Eftir sjö ára
grimmilega baráttu hafði hvor
þeirra um sig á að skipa sín-
um vopnuðu sveitum eða einka
her. Fallnir hrúguðust upp,
blóðið rann í straumum. Hví
ekki að reyna að ræða frjáls-
lega og opinskátt um stjórn-
skipulag og önnur mál við
báða aðila?
Ég er enn þeirrar skoðunar,
að ég hafi þarna bent á leið-
ina till friðar. Mistök de Gaulle,
sem ég á erfitt með að skilja,
lágu í því að hafna þver-
móðskulega öllum viðræðum
við hina franskættuðu Algier-
búa og einblína á samninga við
Arabana eina. Tólf hundruð
þúsund kristnir menn og Gyð-
ir hversu djúpt land mitt var
sokkið í lögleysuöfgar á þess-
um tíma. Öll andítaða var ger-
samlega þurrkuð út undir því
yfirskini, að verið væri að baela
niður ofbeldistilraunir leyni-
samtaka.
Þannig hef ég lifað í útlegð
í sjö ár. Á þessum sjö árum
hef ég skrifað átta bækur:
þrjár um stjórnmál, tvær um
mexikanska forleifafræði og
forna list, eina um mannfræði
og sögulega heimspeki, eina
um fsrael og sögu Zíonismans,
og þá síðustu, sem nýlega hef-
ur verið gefin út í París, um
„Tuttugu og átta ára Gaull-
isma“. En enginn skyldi ætla
að mér hafi verið frjálst að
vinna að þeim í friðsamlegu
umhverfi.
í meira en fjögur ár var ég
hundeltur um gervalla Evrópu
eins og ótíndur glæpamaður.
Stjórnin í París krafðist þess af
nágrannalöndunum Ítalíu,
Þýzkalandi og Sviss, að þau
tækju mig fastan eða vfeuðu
Soustelle snýr aftur til Frakklands 24. okt. 1968.
Tveimur eða þremur vikum
eftir að ég fór úr stjórninni
árið 1960 gerðist atburður, sem
kann að virðast smávægilegur
en hefur engu áð síður djúp-
stæða merkingu. Þannig er mál
með vexti að þrátt fyrir allt
stjómmálavafstur lagði ég
aldrei niður visindastörf mín á
sviði þjóðfræðinnar. Að frátöld
um tímabilum þeim, sem ég var
ríkisstjóri Algier og sendifull-
trúi hjá Sameinuðu þjóðunum,
hélt ég áfram kennslu við Sor-
bonneháskólann og fyrirlestr-
um um frummenningu Mexicó.
Þegar við de Gaulle skildum að
skiptum, hafði ég starfáð í rúm
tíu ár í mannvísindanefnd hinn
ar vísindalegu rannsóknamið-
stöðvar. Engin stjórn Fjórða
lýðveldisins, jafnvel ekki þær
sem ég hafði gagnrýnt harðlega
sem þingmaður stjórnarandstöð
unnar, höfðu látið sér til hug-
ar koma að víkja mér úr þessu
ópólitíska embætti. En óðara og
ég hafði yfirgefi’ð flokk rétttrú-
aðra Gaullista, var ég með til-
skipun sviptur þessu vísinda-
starfi umsvifalaust. Þetta var
upphaf eineltis, sem átti eftir
að taka á sig æ ískyggilegri
mynd.
I október 1960 stofnaði ég
ásamt nokkrum vinum — sem
allir voru gamlir Gaullistar og
annálaðir fyrir vasklega fram-
göngu gegn nazistunum — nýj-
an stjórnmálaflokk, sem nefnd-
ist Regroupement National.
Myndun þessa flokks, markmið
um hans og grundvelli var að
sjálfsögðu lýst opinberlega. Um
hann var engin leynd, ekkert
laumuspil eða „vefur“. A'ð
stefnuskránni tii var hann
flokkur ósvikins lýðræðis,
frjálslyndis og framfara. Á
henni voru meðal annars hug-
myndin um „hverfaskiptingu"
landsins, það er deilingu þess í
óháð svæði, sem stjórnað væri
af kjörnum aðilum, í stað hins
gamla Napoleoniska miðstjóm-
arkerfis — en þessi hugmynd
er nú mjög almennt viður-
m kennd, jafnvel í röðum Gaull-
ista. Rúmlega þrjátíu þing-
menn gerðust fylgjendur hins
nýja flokks, þar á meðal
nokkrir múhame'ðstrúarmenn
frá Algier.
Þegar þjóðaratkvæðagreiðsla
var látin fara fram um Algier-
málið í janúar 1961, hefðum við
því átt lagalegan rétt á að-
gangi að hljóð- og sjónvarpi rík
isins til þes að gera grein fyrir
afstöðu okkar í málinu. Þessi
réttur var af okkur tekinn með
lögbroti. Enda þótt ég væri for-
maður flokks, sem í var meiri-
hluti hinna algiersku þing-
manna, hindraði stjórnin mig
með gerræ'ði í að fara til Algier
m í kosningaleiðangur. Til að fara
fljótt yfir sögu læt ég nægja að
segja, að ári síðar var Re-
groupement flokkurinn leystur
upp með ólöglegu ákvæði, for-
ráðamenn hans teknir höndum
og svívirtir af lögreglunni. Leit
var gerð að vopnum í húsakynn
um flokksíns en engin fundust
af þeirri einföldu ástæðu að
þau voru ekki til.
í apríl reyndi fyrrverandi
yfirmaður frönsku herjanna í
Algier, Maurice Challe hers-
höfðingi, a'ð ná stjérnánni í Al-
gier í sínar hendur. Tilraun
hans fór út um þúfur eftir þrjá
eða fjóra daga. Til allrar ham-
ingju var engu skoti hleypt af
og var það aðallega að þakka
stillingu og skyldurækni Chall-
es að ekki kom tíl borgara-
styrjaldar. Ég hafði ekki tekið
þátt í þessari byltingartilraun
eða vitað neitt um hana fyrir-
fram, en forsetinn og innanrík-
is(lögreglu)ráðherra hans not-
uðu það sem átyllu til að ráðast
gegn stjórnarandstö'ðunni, sem
ég var einn aðal forsvarsmað-
urinn fyrir.
Með fráleitri afskræmingu á
bókstaf og anda stjórnarskrár-
innar, var lýst yfir neyðar-
ástandi samkvæmt 16. grein,
sem gerir ráð fyrir sérstöku
valdi til handa forsetanum ef
til innrásar erlends hers eða
kjarnorkustyrjaldar skyldi
koma. Þessi grein heimilaði
yfirvöldunum að handtaka
hvaða borgara sem var og hafa
hann í haldi um óákveðinn
tíma, án þess að hann fengi að
koma fyrir rétt, loka dagblöð-
unum o.s.frv. „Sérstakir" dóm-
sfólar voru settir, sem ekki
gáfu nein fyrirheit um réttvísi.
Samkvæmt tölum, sem Dubois
þingmaður nefndi í ræðu í efri
málstofunni, voru ellefu þús-
und manns handteknir og hafð-
ir í varðhaldi vikum og jafnvel
mánuðum saman. Tvennum
fangabúðum var komið upp, í
Thol í Austur-Frakklandi og
St. Maurice sunnanlands, með
gaddavír, varðturnum, vél-
byssum, lögregluhundum og
öllu tilheyrandi. Fólk, sem
hafði verið sýknað af almenn-
um dómstóli, var jafnvel sent í
þessar fangabúðir og haldið þar
svo mánuðum skipti við hina
verstu aðbúð.
Þegar lögreglan kom í íbú'ð
mína í París, hafði ég þegaT
gert þá mjög svo eðlilegu var-
úðarráðstöfun að flytja úr
henni. Ég dvaldi nokkra daga á
heimili vina minna, en þegar
kúgunaræðið hélt áfram án
þess að réna, laumaðist ég úr
landi og leitaði hælis erlendis.
Þar byrjaði ég að skrifa bók-
ina „BrostnaT vonir“, en í þess-
um tveimur orðum felst, að
minni hyggju, allur harmleikur
lands míns.
Nokkrum mánúðum síðar,
eða í desember, kom ég aftur
til Parísar og hélt blaðamanna
fund í gistihúsi.. Það var eink-
um tekið fyrir á þessum blaða-
mannafundi, að til þess að
koma í veg fyrir frekari blóðs-
úthellingar í Algier, og ef til
vill allsherjar borgarastyrjöld,
ætti ríkisstjórnin að ræða fram
tíð landsins á „hringborðs“-ráð-
stefnu við arabiska þjóðernis-
sinna og hin evrópsku (fransk-
algiersku) samtök. Ég hélt því
fram, að fyrst de Gaulle hefði
þegar átt samningaviðræður við
FLN hermdarverkamennina
vegna þess að hann taldi þá full
trúa þess hluta íbúanna, sem
var múhameðstrúar, þá hefði
hann ekki ástæðu til að neita
OAS, sem greinilega voru full-
trúar meirihluta kristinna
manna og Gyðinga, um sams-
konar viðræður.
Hér vildi ég mega undir-
strika þá sta'ðreynd, að ég var
ingar íandflótta, efnahagskerf-
ið í molum, landið á vonarvöl
— allt voru það afleiðingar
þessarar kórvillu ,auk ótaldra
per;ónulegra harma og þján-
inga.
Blaðamannafundi mínum
lauk klukkan 5 e.h. Klukkan
10 að kvöldi sama dags var
gefin út handtökuskipun gegn
mér og símuð til allra lögreglu
stöðva í landinu og á landamœr
unum. Ég átti þvi ekki annars
úrkosta en flýja land enn á ný
og leita hælis einhversstaðar í
Evrópu. Ég vissi aðeins of vel
hvers vænta mátti af hinum
„sérstöku" dómstólum sem út-
hlutuðu dauðadómum og lífs-
tíðarfangelsi án þess að kvið-
dómur kæmi þar nærri eða
nokkur mögúleiki gæfist til
áfrýjunar, án alls þess er ör-
yggi veitir i siðmenntuðu rétt-
arfari.
Þessi útlegð mín hetfur oft
verið talin „sjálfviljug". í raun
inni er hún ekki sjálfviljugri
en fiótti hins friðsama manns
frá heimili sínu, sem hann
finnur í höndum vopnaðra ræn
ingja. Ég er viss um að erlent
almenningsálit hefur ekki til
þe3sa dags gert sér grein fyr-
mér úr landi. Ég varð að feV
ast undir dulnefnum, flýja
land úr landi endalaust með-
örfáar eigur mínar í hand-
tösku. Ég hef verið í varðhaldi
hjá lögregluliði flestallra Vest,-
ur-Evrópuríkja. Hinir fyrrver-
andi vinir mínir létu sér ekki
þessar miskunnarlausu galdra-
ofióknir nægja, heMur reyndu
tvívegis að koma viðbrottnámi
á mér, svipað því þegar Argoud
höfuðsmanni var rænt frá Mún
chen í febrúar 1963.
Ég er þess fullviss að ég
hefði ekki lifað þessar þreng-
ingar af ef ég hefði ekki not-
ið hjálpar nokkurra franskra,
belgískra, svissneskra og
ítalskra vina minna, sem brugð
ust mér aldrei. Að endingu opn
uðust augu manna í Bviss og
Belgíu og öðrum Vestur-
reynd, að kærurnar á hendur
mér áttu við engin rök að styðj
Evrópulöndum fyrir þeirri stað
ast heldur voru þær sprottnar
af einsltæru hatri. Mér veittist
loks tóm til að huga að heilsu
minni (varð að ganga undir
uppskurð í Lausanne) ná sam-
an vísindalegu bókasafni mínu
og skjölum og starfa við eðii-
legri aðstæðuT.
Á meðan var í Frakklandi
látilaus og hetjuleg barátta fyr-
ir almennri sakaruppgjöf, fyrir
því að pólitískir fangar yrðu
látnir lausir og útlögum leyft
að snúa heim, og jókst hreyf-
ingu þessari mjög fylgi undir
forystu ýmissa mætra manna,
einkum Jean Le Hargue, próf-
essors. Allt varð það þó árang-
urslaust um árabil, þar sem
forsetinn neitaði þinginu þver-
lega um að greiða atkvæði um
náðunarfrumvarpið. Það var
ekki fyrr en innviðir ríkisins
virtust að því komnir að lið-
ast sundur, sem de Gaulle lét
undan almenningsálitinu. Ár-
angurinn varð sá að báðar deild
ir samþykktu almenna uppgjöf
saka. Hvað mig sjálfan áhrærir
og eins Bidault, fyrrverandi for
sætisráðherra, liggur í augum
uppi, að sakaruppgjöf í hinni
þrengri merkingu orðsins var
ekki rétta svarið, þar sem við
höfðum hvorki komið fyrir
rétt né hlotið dóm. En það var
þá orðið svo augljóst, að ákær-
urnar um „samsæri gegn stjórn
inni“ áttu við engin rök að
styðjast og voru jafnvel hlægi-
legar að rétturinn sjálfur ákvað
að láta málið niður falla.
Því var það þann 24. októ-
ber 1968 að ég steig út úr sviss
neskri flugvél á Orly-flugvelli,
þar sem eiginkona mín og vinir
biðu mín. í Lyons, borginni þar
sem ég hafði eytt uppvaxtar-
árum mínum og þrívegis verið
kjörinn á þing, tóku borgar-
stjórinn og ótal vinir mínir á
móti mér og ég var aftur stadd-
ur í lágreistu húsi áttræðrar
móður minnar. Þá vissi ég að
ég var í raun og veru kominn
heim.
Það kemur í hlut sagnfræð-
inga framtíðarinnar, að meta
skapgerð og verðleika de Gaull
es. Um það verða þeir miklu
færari en við erum nú, að
dæma af sanngirni og hlutleysi.
Sjálfur ber ég ekki við að
dæma gerðir manns, sem ég
fylgdi dyggilega að málum í
tuttugu ár og sem síðar sveik
öll loforð sín við mig og marga
aðra, eins og ég væri að skrifa
um einhvern Aztecakónginn.
Mannlegt eðli er samt við sig
og eg veit að viðhorf mitt hlýt-
ur að mótast af því. Ég hef þó
reyn í síðustu bók minni að
sýna fyllstu sanngirni og halla
hvergi réttu máli.
Fyrsta frægðarverk hershöfð
ingjans var án efa sú ákvörð-
un, sem hann tók 18. júní 1940,
að standa við hlið Breta á
mestu hörmungarstund styrj’-
aldarinnar. Herumbil allir hern
aðarleiðtogar Frakka voru þess
þá fullvissir að Þjóðverjar
myndu „snúa Breta úr hálsliðn
um eins og kjúkling" svo höfð
séu orð Weygands hershöfð-
ingja. Uppgjafarandinn gagn-
tók allra hugi. Bandaríkin virt
ust langt í burtu, óviðhúin og
enn bundin hlutleysi sínu.
Frjálsir Frakkar voru þeir
sem vonuðu þegar öll von virt-
ist úti. Það var vissulega mikil
stund í sögu Frakklands, þegar
de Gaulle sýndi þá dirfsku að
ganga til liðs við málstað sem
virtist með öllu glataður. Ég
skyidi verða síðastur til að loka
augunum fyrir þeirri stað-
reynd, sem verið hefur landi
mínu örlagarík.
Ég býst við að sagnfræðing-
arnir myndu einnig telja þann
mikilvæga þátt, sem hann átti
í að verja kornmúnistum leið-
ina til val'da á árunum 1944 og
1945. Að sönnu hefðu herir
Bandamanna undir stjórn Eis-
enhowers ekki látið stjórnar-
byl'tingu viðgangast í Frakk-
landi á meðan þeir notuðu
land okkar til flutninga og
samgangna í úrslitaorrustun-
um við Þýzkaland. Valdastreita
og skæð átök móttú ekki eiga
sér stað á svo mikilvægu
svæði. Engu að síður var það
afar þýðingarmikið fyrir hin-
ar frjálsu þjóðir, að friður og
eining ríkti innan Frakklands
á tímum þegar Bandamenn
þurftu að einbeita allri orku
rramhald á bls. 23