Morgunblaðið - 17.04.1969, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 1969
23
Ásd ís Margrét Þor-
grímsdóttir Minning
ÁSDÍS Margrét Þorgrímsdóttir,
ekkja Sigurðar Þórólfsisonar
skólastjóra, andaðist að Elli- og
hjúkrunarheimilinu Grund í
Reykjavík, 9. þ.m. — 85% árs
gömul.
Jarðarför hennar fer fram i
dag.
Ásdís var fædd 18. okt. 1'883
á Ytri-Kárastöðum á Vatnsnesi
í Húnavatnssýslu. Þar bjuggu
myndarbúi foreldrar hennar,
Þor,grímur sonur Jónatans
hreppstjóra að Marðarnúpi, og
móðir hennar Guðrún dóttir
Guðmundar Þorsteinssonar
bónda að Gestshúsum á Seltjarn-
arnesi við Reykjavík.
Af isystkinum Ásdísar dóu tvö
í bernsku. Hún var elzt þeirra
þriggja sem lifðu. Næst 'henni
að aldri var Guðrún, — sem á
sínum tíma fór með henni í
Búðardalsskóla. Hún bjó um
langt árabil með manni sínum í
Reykjavík og hér dó hún fyrir
nokkrum árum. Bróðir þeirra
systra, Davíð, var yngstur. Hann
tók við búi eftir föður sinn á
Ytri-Kárastöðum og reyndist
dugnaðar- og hagleiksmaður
eins og hann.
Ásdís var af merkum bænda-
ættum komin. Snemma mun
hafa sýnt sig að hún var þeim
það, sem okkur langaði til að fá
vitneskju um.
Guðrún Hafliðadóttir fæddist
26. marz 1901 að Haugi í Gaul-
verjabæjarhreppi, en fluttist
kornung til Reykjavíkur með
foreldrum sínum, Hafliða Jóns-
syni og Vilborgu Guðnadóttur,
sem bæði voru ættuð úr Árnes-
sýslu. Hún var rótgróinn Reyk-
víkingur, ójst upp á Vesturgöt-
unni og bjó allt sitt líf vestan
lækjar í bænum. Árið 1927 gift-
ist 'hún Kristjáni Kristjánssyni
skipstjóra, síðast á Akurey, en
hann lézt árið 1958. Heimili
þeirra, sem bar vott um friðsæld
og hamingju, stóð í þrjá áratuigi
að Sólvallagötu 13, þar sem veitt
var af rausn hverjum sem að
garði bar, og þeiir voru margir.
Þar ríkti hlýja og þar var gott
að koma. Þennan heimilisbrag
flutti Guðrún með sér á síðasta
heimili sitt enn vestar í Reykja-
vík. Einkadóttir Guðrúnar og
Kristjáns er Vilborg, ekkja Jó-
'hanns Gíslasonar, deildarstjóra
hjá Flugfélagi ÍSlands.
Þegar ég minnist Guðrúnar,
móður æskuvinkonu minnar, er
mér efst í huga hve lífshlutverk
hennar var samofið þjóðemi
hennar. Hún var framar öðru ís-
lenzk /nóðir og amima. Án þess
að gera -sér sérstaklega far um,
kunni hún að færa afkomend-
um sínum og öðru sér yngira
fólki hlutdeild í íslenzkum menn
ingararfi. Hún var mjög fágiuð
kona, réttsýn og hugsandi, og
hafði til að bera eðlislæga hóg-
værð og tillrtssemi við menn og
málefni, sem jafnan reynist
þyngst á metunum í samskiptum
rnanna. Þegar hún gat því við
komið var hún a'lltaf fremur veit-
andi en þiggjandi. Hún var við-
mótsþýð og kunni vel að meta
iglettni og æskufjör. Það var
igaman að vera kátur með Guð-
rúnu. Minnisstæðust er hún þó
fyrir æðruleysi sitt og kjarfc,
sem bezt kom í Ijós, er hún
efldi fjölskyldu sinni dug og þol
í mikilli raun.
Ég veit að ég mæli fyrir
munn frændfólks og vina af
þeirri kynslóð, sem hún tók þátt
í að ala upp, er ég þakka Guð-
rúnu Hafliðadóttur trygga vin-
áttu og góðvild í garð ofckar,
sem höfðuim tækifæri til að vera
hennar aðnjótandi.
Vigdís Finnbogadóttir.
kostum búin, sem unga konu
prýða mest. Meðfæddar gáfur
þroskuðust við áhrifamátt ís-
lenzkrar heimiliismenningar
þeirra tíma.
Hún vár kostuð til námis 18
ára gömul, í Kvennaskóla frú
Elínar Briem á Blönduósi. Það
var veturinn 1901—02. Þar vakn-
aði skilningur hennar á gildi
skólamenntunar. Henni nægði
hvergi nærri þessi eini vetur í
skóla. En möguleikar ungra
kvenna til frekari skólagöngu
voru sáralitlir í þann tíma. Hana
hefur eflaust ekki órað fyrir
því, að þenna sama vetur var sá
möguleiki í sköpun að hún gæti
aflað sér framhaldsmenntunar,
og síðan fórnað sér fyrir þá göf-
ugu hugsjón, að ungu fólki í
sveitum landsins gæfist kostur
á að ná eðlilegum líkams- og
sálarþroska, í andrúmslofti kristi
legrar og þjóðlegrar menntun-
ar.
Veturinn sem Ásdís er í
Kvennaskólanm, er íslenzkur
kennari, Sigurður Þórólfsson að
nafni, við nám í hinum kunna
lýðháskóla, Askov í Danmörku.
Hann hefur af frábærri elju-
semi og viljafestu brotizt undan
ánauð fátæktar, vanþekkingar
og staðnaðra liðnaðarhátta al-
mennings í landinu.
Frá því um tvítugt hefur
hann einbeitt sér að því að afla
sér menntunar, unz hann náði
búfræðinga og kennanaprófi, þá
28 ára gamall. Siðan hefur hann
verið „kennari í 8 ár við barna-
skóla og auk þess kennt árlega
mörgum ungmennum eftir ferm
ingaraldur“. Honum brennur í
brjósti sú þrá „að gera alþýðu-
fræðsluna að ævistarfi, — stofna
sjálfstæðan alþýðurkóla með lýð
háskólasniði, á góðri jörð uppi í
sveit“. Að loknu námi í Askov
kynnir hann sér alþýðumenntun
og landbúnað í Danmörku.
Þe.gar Sigurður Þórólfsson
kom heim úr siglingunni, var
hann vel undir köllunarverk sitt
búinn. Hann var 33 ára gamall,
menntaður og lífsreyndur mað-
ur. Ungur kvæntfet hann indælli
stúlku, Önnu Guðmundsdóttur
úr Hafnarfirði, en missti hana
eftir stutta sambúð. Dóttir
þeirra, Kristín Lovísa, eitt sinn
alþingismaður, lifir enn.
Það er ekki ofsagt að Sigurður
hafi komið heim til fslandis „í
fyllingu tírnans". Hann hefst
handa í Reykjavík, stofnar þar
kvöldskóla með lýðháskólasniði.
Hann fær í lið með sér ágæta
áhugamenn og sjálfboðaliða.
Þá er hann fenginn til að
stofna unglingaskóla ’vestur í
Búðardal og er þar í tvo vetur
— 1903—05.
Fyrri veturinn eru þar nem-
endur systurnar Ásdís og Guð-
rún frá Ytri-Kárastöðum á Vatns
nesi nyrðra. Síðari veturinn er
Ásdís þar enn og nú sem eigin-
kona skólastjórans. Hún er þá
21 árs, fullþroska og kjarkmikil.
Það kemur sér vel. Henni er mik
ill vandi á höndum. Unga hús-
móðirin gegnir heimilishaldi í
þröngum húsakynnum og sér
auk þess um matreiðslu og þjón-
ustu fyrir 14 nemendur.
Undursamleg er handleiðsla
Drottins.
Þegar að upphafi síns erfiða
brautryðjendastarfs, er Sigurði
Þórólfssyni gefin sú aðstoð, sem
hann gat ekki án verið. Þau eru
tvö — en hann alls ekki einn —
um að koma háleitri hugijón í
framkvæmd.
Vor- og sumarmánuðina 1905
er Ásdís við húsrtjórnarnám í
Reykjavík, meðan Sigurður
gengur frá jarðarkaupum uppi
í Borgarfirði og undirbýr þar
skólahald. Hugsýn margra ára
er orðin að veruleika: „Sjálf-
stæður æskulýðsskóli á góðri
jörð í sveit“. Skólinn er aug-
lýstur. Umsóknir beraiit frá úr-
ræðalausu ungu fólki, sem
skyndilega sá sér leið opna inn
í draumalönd framtíðarinnar.
Skömmu eftir að kennsla hefst
elur húsmóðirin unga fyrsta
barn þeirra hjóna, Þorgrím
Vídalín. Húsnæði var engu
rýmra en í Búðardaliskólanum
og heimilisfólk miklu fleira,
vegna búskapar og mikilla bygg
ingaframkvæmda, — 16—18
manns. Nemendur urðu jafn-
margir, eða 14, og eru þeir tekn-
ir inn í heimilið. Það hélzt noklc
ur fyrstu árin á Hvítárbakka.
Nemendum reyndust skólastjóra
hjónin eins og foreldrar.
Stofnun og rekstur Hvítár-
bakkaskólans má óhætt fullyrða,
að sé eitt af meiriháttar afreks-
verkum sem íslenzk skólasaga
greinir frá.
Sigurður Þórólfsson telur í
minningariti sínu, að á þeim
fimmtán árum, sem skólinn
starfaði undir hans stjórn, hafi
nemendafjöldi verið samtals 319,
— en miklu fleiri hafi að jafn-
aði sótt um skólavist og verið
vísað frá sökum þrengsla. Marg-
ir Hvítbekkingar eru enn á lífi.
Þegar nú móðir skólans hefur
kvatt, hugsum við til brautryðj-
endanna og velgerðarmanna okk
ar með þakklátum huga og ein
lægri virðingu.
í hálfan annan áratug háðu
þau sameiginlega erfiða en sig
ursæla baráttu fyrir tilveru
skólans. Þau yfirgáfu 'hann ekki
fyrr en þau bæði voru þrotin
að kröftum en framtíð skólans
tryggð í höndum mætra manna.
Líklega hefur Ásdís aldrei
beðið þess bætur að henni ungri
var ofboðið með alltof miklu
erfiði í þjónustu skólanna í
Búðardal og á Hvítárbakka, eða
fyrstu árin þar. Oft lá hún. Oft
hefur hún unnið sárlasin og lagt
hart að sér.
Um Áidísi sextuga skrifaði
Helgi Hjörvar (Hvítbekkingur)
m.a. þetta: „Frú Ásdís virtist
nær á engan hátt skifta sér af
skólahaldi manns síns . . . Þrátt
fyrir æsku sína er þ'au hjón
komu fyrst í Borgarfjörð, bar
hún yfir Bkólanum og nemend-
um einhvern ægishjálm kvenlegr
ar prýði og dyggðar, með tilvist
sinni einni saman, og brá yfir
hinn fátæklega stað því for-
dæmi fegurðar og kurteisi, sem
mjög þurfti við hin þröngu kjör,
sem allir áttu þar í bróðerni,
skólinn og nemendurnir. Eng-
inn þeirra mun nokkurn tíma
gleyma hinni fríðu, hóglátu
konu. Þegar frá leið munu þeir
hafa skilið betur, að hún var
ekki aðeins hamingja manns
síns ,skólastjórans, heldur var
hún og hamingja skólans".
Þrátt fyrir mikla vanheilsu
þeirra beggja, Ásdísar og Sigurð
ar, varð þeim ekki skotaskuld
úr að sjá sinni stóru fjölskyldu
farborða, þegar þau urðu að yf-
irgefa starf sitt og stöðu og
flytja suður. Sigurður keypti
jörð — Ráðagerði á Seltjarnar-
nesi — og gildan bústofn. Ætla
mætti að þeim hafi reynst róð-
urinn þungur með níu börn í
heimili og aðeins eitt yfir ferm-
ingu. Þeim búnaðist vel í Ráða-
gerði, en seldu þó og keyptu í
staðmn Útgarð, miklu minni
jörð en hægari og nær Reykja-
vík. Loks fluttu þau inn í bæ
inn og dvöldu þar síðan, en
aldrei í leiguhúsnæði.
Nú er aldarártíð Sigurðar
Þórólfl-sonar og fjörutíu ár lið
in síðan hann dó.
Fyrir fjörutíu árum var sá
mikli vandi lagður á herðar
heilsulítillar konu að ala önn
fyrir barnmörgu heimili. Því
fýlgdi mikið erfiði og margvís-
legar áhyggjur. En Ásdís reynd-
ist vandanum vaxin. En hún
naut þess að vel var í hag búið
af hendi Sigurðar, hins hagsýna
manns, sem og þess að hún átti
miklu barnaláni að fagna. Það
var endurgjald ástríkis hennar
og umönnunar.
Tvö barna sinna misstu þau
ung: Hrefnu tæplega eins ára
gamla og Guðmund Axel tvitug-
an að aldri. Hann var stud, jur.,
mikið mannsefni.
Þá skulu talin börn þeirra
sem lifa:
Þorgrímur Vidalín, prófaistur
að Staðarstað á Snæfellsnesi,
kvæntur Áslaugu Guðmundsdótt
ur frá Bóndhóli í Borgarfirði.
Anna, gift Skúla Þorsteinssyni
námsstjóra.
Guðrún, gift Þórði Guðmunds-
syni verzlunarmanni.
Aðalheiður, gift Skarghéðni
Magnú:syni verzlunarmanni.
Sigurmar Ásberg, borgarfó-
geti, kvæntur Sólveigu Jónsdótt
ur.
Áslaug, gift Hauki Hafstað
bónda.
Valborg, gift próf. Ármanni
Snævarr háskólarektor.
Ásdís Þorgrímsdóttir er kvödd
af þakklátum huga og minning
hennar blessuð. Hún var mikil-
hæf ágætiskona, sem skilaði
miklu dagsverki og afbragðs-
góðu.
Ólafur Ólafsson.
Guðlaugur Jónsson
— Minning —
Fæddur 27. júní 1871.
Dáinn 26. marz 1969.
ÁLLT er Guðs vilji, var hans
sterka trú. —
Lífið bar hann í gegnum hung
ur, fátækt og ástvinamúsi. Hann
tók því öllu ólhaggaður, án deilu
né örvilnast. Hann vann óslitið
sína ævi, og tók hvaða vinnu
sem honum bauðst. 'Hann var
hreinskilinn og óeigingjarn,
þekkti hvorki dramb né hé-
góma.
Síðustu æviárin lá hann rúm-
fastur, líkamskrafturinn þvarr
meir og meir, hann sá og heyrði
ver, en samt var hann ánægður
og hafði gleði af hverjum degi,
þar sem hann lifði í hópi barna
sinna og barnabarna. Hjarta-
hlýju bænir hans hafa eflaust
hjálpað og styrkt margan án
þess að þeir hefðu hugmynd um
það. Hraustur var hann ætið á
nærri 100 ára æviskeiði sínu,
nema síðustu og erfiðustu stund-
ir lífs síns, en þær bar hann með
þögn.
Megi blessun hans fylgja okk-
ur öllum og blessuð sé minning
hans um alla ævi.
Vinur.
Fjóla Hafsteinsdótti
Fædd 27. júlí 1933. — Dáin 23. marz 1969.
Nú ert þú horfin elsku dóttir mín
og aldrei framar lít ég hrosin þín;
og mál þitt ljúfa er lét svo blítt í eyra
um langa daga, fæ óg ekki að heyra.
Þú varst svo góð, og áttir ylinn þann
er öllu lífi sýnir kærleikann.
Svo mildin þín af aumum angurstár
strauk ylrík hönd og græddi hjartasár.
í kalda gröf nú fellur fögur róis
svo fær hún ekki giefið meira ljós;
en minning þín ei moldu verður orpin
þótt mó'ðan streymi fram að dular ós.
í móður barmi, barna þinna og ma'ka
í björtu skini mun hún jafnan vaka.
Þig kveður „Hlíðin“ kæra vina mín
og kveðjan verður ástarljóð til þín
frá fjalli og dal í grósku grænna lunda.
Er sumárblærinn sefið strýkur hljótt,
í samhljómi er boðið góða nótt:
Sof þú vært til seinni endurfunda.
Magn. Kr. G.
Við komum hér að kistu þinni,
að kveðja þig i hinzta sinni,
og þakka blíðu og alla ást,
þú varst óþreytandi okkur að leiða
um æskudaga bjarta og heiða
umihyggja þín oss aldrei brást.
Við fengum að lifa í friði saman,
með föður og móður það var sivo gamai\
er okbur fyrir öllu sá,
nú leitar í hugann harmur frekur
er hjartkær mó'ðir dauðinn tekur,
við erum enn svo ung og smá.
Það er okkur huggun í sárri sorg,
að sál þín er flutt í æðri borg,
þinn líkami laus frá kvölum
nú er fráliðin þjáning þín,
þú hefur litið móður mín,
eilíft ljós í drottins dýrðar sölum.
B. P.
Frá Buddu og börnum.