Morgunblaðið - 04.05.1969, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MAÍ 1999
17
Af hver ju sagði
hann af sér?
„Hann fór frá vegna þess að
hann vildi sleppa. Hann sá fram
á gengislækkun, vinnudeildur og
aðra örðugleika og þóttist þarna "
fá gott taekifæri til að aka hei’l-
um vagni heim.“
Eitthvað á þessa leið fórust
margreyndum hyggindamanni orð
þegar í tal barst afsögn de Gaull
es Frakklandsforseta. Óumdeil-
anJlegt er, að hver sá, sem stjórn
ar Frakklandi næstu misseri,
hlýtur að lenda í margháttuðum
erfiðleikum. Raunar er ekki ör-
uggt að til gengislækkunar þurfi
að boma. De Gaul'le lagði aðra
leið á s.l. vetri. Ekki var sú
leið þó sársaukialaus, heldur
töldu ýmsir að þau úrræði, sem
til var gripið, bitnuðu harðar á
öllum almenningi, heldur en þótt
gengislækkun hefði verið fram-
kvæimd. MikM órói ag ókyrrð
er í la«ndinu, en þar uim ráða
mest sjálfir örðugleikarnir, sem
við er að etja, en minna úrræð-
in, sem ætluð eru til að ráða
bug á þeim. Frakkland er ríkt
en efmaJh'agur þess stendiur ekki
Myndin er tekin í Gfindavik í aflahrotunni undanfarna daga. Ljósm. Sv. Þorm.
REYKJAVÍKURBRÉF
eins föstum fótuim og margir hafia
ætlað. Utanríkisstefna Frakka
hefur og misheppnazt í veruleg-
um atriðum. Frakkland hefur
ekki nægan styrk til að gegna
því forystuhlutverki, sem de
Gaulle hafði ætlað því. Það
megnar ekki að skapa hið þriðja
veldi, sem átti að mynda jafn-
vægi á milli stórveldanna í
austri og vestri. Brotthvarf
Frakklands undan hinni sameig-
inlegu herstjóm Atlantshafs-
bandalagsins veikti bandalag-
ið ekki neitt í líkingu við það,
sem margir höfðu fyrirfram ætl-
að. Hernám Sovétmanna á Tékkó
slóvakíu batt enda á vonir de
Gaulles um að koma á sæmílegu
samstarfi Vestur- og Austur-Ev
rópu. Honum hefur því misheppn
azt um margt. Þó er harla ólík-
legt, að afsögn hans eftir þjóðar
atkvæðagreiðsluna s.l. sunnudag
komi af því, að hann bafi sjálf-
ur viljað opna sér útgöngudyr.
De Gauillie er stórbrotnari mað-
ur en svo að sú skýring fái stað-
izt.
Margslungin
skapgerð
Um það verður aldrei deilt,
að de Gaulle sé og hafi verið
einn stórbrotnasti maður sinnar
samtíðar. En enn er erfitt og
verður e.t.v. ætíð að átta sig til
hlítar á eðli hans. Þar kemur
hvorttveggja til: Skapgeirð hans
er óvenju margslungin og um
hann hafa myndazt sagnir, sem
sumar eru fjarri veruleikanum
en mörgum virðist a.m.k. enn
vera ómögulegt að greina frá
honum. Eitt hið einkennilegasta
við de Gaulle er, hvernig hann
hefur snúizt gegn þeim, sem
hann á helzt frama sinn að þakka
Fyrir seinni heimsstyrjöldina var
hann skjólstæðingur Pétains
markská'lks og mikill aðdáandi
hans. í stríðinu skildu leiðir.
Gremja de Gaulles í garð Pétains
er skiljanleg, en trauðla hitt,
hvernig hann lét hana bitna á
hinum forna velunnara sínum út
yfir gröf og dauða. Nú er sagt,
að de Gaulle hafi snúið heim til
Frakktlands að styrjöldinni lok-
inni sem sigurvegari. Sanríleik-
urinn’ er þó sá, að de Ga/ulle
kom þangað í kjölfar herja
Bandaríkjamanna og Breta. De
Gaulle endurvakti sjálfsvirðingu
Frakka, en aðgerðir hans réðu
sáralitfllu eða engu um gang styrj
aldarimnar. Allt frá styrjaldar-
lokum hefur de Gaul'ie hinsveg-
ar reynzt þeim, er raunveru'lega
Laugardagur 3. maí
frelsuðu Frakkland, eins óþægur
ljár í þúflu og fremst mátti verða.
Vorið 1958 var það ekki franska
þjóðin, sem hóf de Gaulle til
valda, heldur herforingjaklíkan
í Alsír, sem ætlaði að nota de
Gaullle til að koma áformum
sínum fram. Þegar de Gaulle
hafði búið nægilega örugglega
um sig, snerist hann gegn þess-
um stuðningsmönmum sínum og
vann þá sitt mesta afrek með
því að láta frörísku herina hverfa
burt úr Alsír og semja frið við
landsbúa. f fyrrasumar bar öll-
um saman um, að hinn raunveru-
legi sigurvegari kosninganna þá
hefði verið Pompidou, forsætis-
ráðherra, en ekki de Gaullli sjálf
ur. Þakkirnar, sem Pompidou
féklk voru þaer, að harrn var lát-
inn víkja úr embætti fáum vik-
um síðar með litlum og mjög tví-
ræðum skýringutti.
r
Oraunsæi
og staðreyndir
Segja má, að ’lítið rúm sé fyrir
þakklæti í valdabaráttu. Póli-
tískar skiuldir fyrnast filjótt, var
eitt sinn haft að orðtaki. Hinum
mannlegu tengslium má þó aldrei
gleyma. Þau eru ekki síður stað-
reynd heldur en sittlhvað það,
sem óþreifanlegt er. En mikil-
mennin fiara sínar leiðir og þeim
heppnast oft það, sem aðrir telja
fráleitt. Þau mega þó ekki láta
órökstutt lof þeirra, er gagn
vilja af þeim hafa, villa um
fyrir sér. Svo er t.d. þegar bæði
de Gaulle og aðrir sýnast halda,
að honum hafi tekizt að skapa
þá viináttu eða a.m.k. virðingu,
er Frakbar og Þjóðverjar nú
bera hver fyrir öðrum, gagn-
stætt því sem áður var. Þar
höfiðu aált aðrir rutt brautina.
Af Frökkum er þar langfremst-
ur Robert Schuman, sem strax
um 1950 tók fiorystuna um betra
samstarf Frakka og Þjóðverja.
Hann réð því t.d. að Strass-
burg, hið aldagamla þrætueþ’lii
Frafcbilandis og Þýzlballia.nds, var
gerð að höfuðborg Evrópuráðs-
ins, einmitt af því að hann vildi
láta þessa gömlu menningarborg
verða sýniilegt tákn nýs þáttar
í samskiptum þessara tveggja
grannþjóða, þjóða, sem hvor með
sínum hætti hafa unnið ómetan-
leg afrek, en jafnframt vegna
ævaforns metnaðar hafa átt í
stöðugum stríðum, sem að lok-
um höfðu nær riðið Evrópu að
fullu og ótvírætt valdið því, að
hún, þar sem áður var vaxtar-
broddur mannkynsins, er nú
komin í aðra röð. De Gauille tók
að nokkru við þar sem starfi
Schumans og fylgismanna hans
lauk. En í stað jafnræðis, þá
hefur de Gaulle viljað forræði
Fr^kka og hindrað þá samein-
ingu Vestur-Evrópu, sem var
komin vel á veg. Þykkja hans í
garð Atfliantshafsibandalagsins
lýsti sér fyrst verulega eftir að
Eisenhower hafði neitað honum
Im, að Frakkliand, yrði geirt ásamt
Brefcllandi, yrði með Bandaríkjiun
um forusturíki Atlanitislhafsbanda
lagsins svo að þessi þríveildi tæki
í sameiningu að sér einskonar
yfirheimsstjórn, og að ekkert
nama saimþýbki þeirra a'lflra kæmi
ti’l. Lengst gekk de Gaulle þó
þegar hann fór til Kanada og
blandaði sér þar í innanlands-
málefini með þeim hætti, að Lest-
er Pearson forsætisráðherra,
varð að láta hann skilja, að bezt
færi á, að heimsókninni lyki
sem fyrst. í öll'u þessi lýsir sér
einbeittur vilji og kjarkur til að
taka ákvarðanir. Mikill stjórn-
málamaður þarf sannarlega á
þeim eiginileibum að halda, en illa
fier, ef raunsæi fylgir efcki mieð.
Það er einmitt einbeitni, kjarlbur
og skorfcur á raunsæi, sem nú hafa
orðið de Gaulle að falli. Hanin
setti á oddinn tiltölulega þýðing
arlitlar til'lögur um breytta stjórn
héraðsmál í FrakMamdi og
nýja skipan öldungadeildarinn-
ar Ölllum ber saman um, að al-
menningur í Frakklandi hafi haft
sáralítinn áhuga fyrir málinu
sjálfu og það hafi spillt fyrir
de Gaulíte, þegar hanm setti sjálf
an sig á oddinn með þeim hætti,
er hann gerði. Þeir, sem voru
honum andstæðir málefnalega,
bentu á, að kjörtímabili hans
væri á emgan veig lokið, það stæði
enn árum saman og þess vegna
blandaði hann saman al'veg ó-
skýldum efinum: Afstöðu till fiófflbs
ins en þýðingarlítils máls og
trauistið á sjáltfian sig. Ýmisir af
fyrri fylgismönnum hans vildu
hreint ebbi láta segja sór þann-
ig fyrir verkum. Frjálsir menn
geta út af fyrir sig haft traust
á ríkisstjórn og forseta, þó að
þeir í einstökum málefnum vil'ji
fara eigin götur.
Ekki hersýning
Vegna þess að Frakkland er
enn, þrátt fyrir allt, 'lýðfrjálst
land, þá beið de Gaulle skipbrot,
þegar hanm bersýnilega setti eig-
in metnað ofar málefnum. í meg-
inatriðum liggur þetta ljóst fyrir,
þó að deilt sé um og sennillega
verði lengi deilt um, hvað gerzt
hafi í huga de Gaulles sjálfs,
sem óneitanlega er á meðal mestu
manna okkar tíma. En hvað er
það að þurfa að geta sér til
um, hvað gerist í huga eins manns
þótt mikill sé, miðað við hitt,
þegar dufl er dregin á það, sem
gerist hjá einrni mestu þjóð ver-
aldar? Bn svo er um atburða-
rásinia í Sovét-Rússlandi nú, eins
og oftast áður. Enginn veit með
vissu um hið sannia orsakas'aim-
hengi seim ileitt hiefiur till hennáims
Téfcbóslóvakíu. Ýmsir hadda því
fram, að þar lýsi sér aukin áhrif
rússneska hersins og að ráð
hinna varfærnari stjórnmála
manina hafi orðið að lúta í lægra
landi. Ef svo er, hvernig stendur
þá á því, að nú í fyrsta skipti
á flriðartímium, skuli engin her-
sýning vera haldin á Rauða torg
inu hinn 1. maí? Er það vegna
þess, að herinn hafi nú tryggt
sér þvílík völd, að hann þurfi
ekki lengur að sýna vopnin? Um
þetta getur enginn utan lítillar
valdaklíku í Moskvu sagt neitt
með vissu. ískyggilegt er, að fyr-
ir skömmu hefur einn al æðstu
hershöfðingjum Sovétmanna
skrifað grein, sém mjög fer í
aðra átt en kenningarnar um
friðsam'lega sambúð, sem Krúsj-
eff fyrst setti fram og menn
hingað til hafa haldið, að eftir-
menn hans fylgdu einnig. Nú
endurvetaur þessi hershöfðingi
gömlu fullyrðingarnar um, að á
meðan kapitalisminn sé við lýði
séu stórstyrjaldir óumflýjanleg-
ar. Hann heldur því að sjálf-
sögðu fram, að árásar sé að
vænta frá Vesturveldunum en
er jafnviss um hitt, að álík styrj
öld eða styrjaldir hljóti að leiða
til endaavlegs sigurs og heims
vfirráða kommúnismans. Hér er
staðreyndum gersamlega snúið
við. Saga sáðustu árafcuga sýnir,
svo að ekki verður um villzt, að
Vesturveldunum, og þá ekki sízt
Bandaríkjunum, er ekkert fjær
skapi en árásarstyrjöid gegn Sov
ét-Rússlandi. Á fyrsta áratugnum
effcir lok seinni heimisistyrjialldiar-
innar höfðu Bandaríkin tvímæ'Ia
laust í fullu tré við Sovét-Rúss-
land og gáfcu geneytt veldi þess,
ef þau vildu, sjálÆum sér að
meinaliausu. Nú giera alir viti-
bomir menn á Vesturlöndum sér
ljóst, að stórstyrjöld mundi valda
ðbætanilegu tjóni, jafint hjá sig-
urvegara sem sigruðum. Þegar
þess vegna verði umfram al'it að
forðast þvílík ósköp. Það er og
einn hiinn ánægjuliegiasti atburð-
ur síðustu missera, að Nixon-
stjórnin í Bandaríkjunum virð-
ist eindregin í, að vinna að
mininkaðiri spennu og friðsam-
liegri sambúð við Sovét-Rúss-
land. Þess vegna gæti ekkert
hörmiulegra gerzt en að einmitt
í sömu svipan væru gagnstæð
öfl búin að hrifsa til sín yfir-
ráðin í Moskvu. Vonandi reyn-
ast þeir hafa rangt fyrir sér,
sem slíkan ugg bera í brjósti.
Hægt gengur
Flestir urðu fyrir miklum von
órigðum, að ekki skyldi takast
að ná sáttum í vinnudeilunum
fyrir hiinn 1. maí. Því fremur
sem sagnir gengu um það nokkr-
um dögum áður, að vænlegar'
horfði en fyrr. Enn er þó ekki
ástæða ti'l að ætla, að öll von sé
úti um friðsamlega lausn. Þess
verður að gæta, að hér er mikilll
vandi á höndum. Eðlilegt er, að
menn séu tregir til að semja um
svobal'laða „kjarasberðingu" þó
að hún sé einumgis staðfesting á
óumflýjanlegum raunveru'leika.
Þar togast margir hagsmuruir á,
og þrátt fyrir alflt, þá má ebki
gleyma því, að tekizt hefur að
bjarga vertíðinni að mestu. Slíkt
hefði ekki orðið, ef meiri skiln-
ingur á erfiðleikunum væri ekki
raunverrítega fyrir hendi hjá
ábyrgum aðiilum beggja vegrva
en ætla mætti af blaðaskrifum
og ræðuhöldum. Kvartað er und
an því, að ríkisstjómim sé of
afiskiptalítil og hafi látið deifliur
magnast án þess að sberast í
leikinn. Auðvitað hefur hún stöð
ugt fylgzt með málum og eftir
föngum reynt að afstýra vand-
ræðum. Hver sem endirinn verð
ur að lokum, þá hefur sem sagt
tekizt að bjarga vertíðinni, sem
afboma þjóðarinnar öðru frem-
ur veltur nú á, að mestu ótíma-
bær „sköringsskapur“ hefði get
að leitt til alveg gagnstæðrar
niðursfcöðrí. Framsókniarmiaðuir,
sem um þessar mundir er einna
stórorðastur í garð ríkisstjórnar
ininar og heimfcar stöðugt afsögn
hennar, lét svo ummæ'lt við
kunningja sinn um jólahelgina,
að strax upp úr áramótum mundi
hér allt lenda í öngþveiti og full
kominni upplausn. Því miður
hefur hvorki hann né sumir aðr-
ir llátið standa við orðin ein í
þessum efnum, heldur fylgt hrak
spám sínum eftir með því að
kynda elda að ósamkomu'lagi og
víeri þó naumast á arði hafandi,
ef það væru einungis óábyrgir
liausumgarmenn sem slíka iðju
stunduðu. Hitt er úr hófi, þegar
miðstjórn næst stærsta stjóm-
málaflokks landsins, Framsókn-
ar, gerir samþykkt um það, að
sjáflfsagt sé að greiða fullar vísi
töluuppbætur, eins og nú stend-
uir á íslenzku efnahagslífi.
Með sllíku er bersýr.ilega verið
að hella olíu á eld. Það er gert
í þeirri trú, að með því sé hægt
að fcnýja rétt kjörna ríkisstjórn
til að hverfa frá völdum. Áhrif-
in verða alveg gagnstæð. Menn-
imir, sem svo fara að, vinma óa'f
vifcandi að því, að þeim mistak-
ist það, sem þeir segja, að með
engu móti megi mistakast, eima
og Hölgi Bergs bankastjóri gerði
á dögunum.
Lætur ofsann ráða
Þrátt fyrir frumhlaup sitt gegn
Eyjólfi K. Jónssyni á dögumum,
leggur Magnús Kjartansson auð
sjáanlega mik'la stund á það um
þessar mundir, að taka á sig
virðulegan þingmannsblæ. Enn
hleypur ofsimn þó of oft með
hann í göntur, ekki einungis í
málflutningi, heldur og í tillögu
gerð. Svo var t.d. um frumvarp
hans um leigunám á atvinnufyr-
irtækjum. Meginatriði í mállflutn
ingi kommúnista hefur löngum
verið það, að ríkisvaldið ætti
ekki að b’landa sér í vinnudeil-*
ur. Þeir hafia einnig mjög beitt
sér á móti endurskoðun vinnu-
löggjafarinnar í þá átt að draga
úr hættu á vinnudeilum. Komm-
únistar hafa a.m.k. öðru hvoru
talið núverandi vinnulöggjöf vera
einskonar réttindaskrá, sem með
engu móti mætti hagga. Bn sú
löggjöf veitir jafnt verkamönm-
um sem vinnuveitendum heim-
ild til þess með vissum skilyrð-
um að boða verkföll og verk-
bönn. Ef ríkisvaidið á að hlut-
ast til um á annan bóginn með
þeim hætti, sem Magnús gerði að
tillögu sinni, þá er þar með rudd
leiðin til þess að það verði einn-
ig gert á hinn bógiimn. Vonandi
bemiuir eklki til slíbs nú, en Magn.
ús mætti val muna, að miklu
veldur sá, sem upphafinu veldur.