Morgunblaðið - 12.08.1969, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. ÁGÚST 1&Ö9
19
- MINNLNG
Framhald af hls. 11
iar ættir. Foreldrar voru Olgeir
Þorsteinsson frá Króki í MeSall.
og Steinunn Einarsdóttir. Þórar
inn missti föður sinn 5 ára gam-
all, listfenga hæfileikamanninn
Olgeir Þorsteinssor.. Frá honum
fékk hann lítið af veraldarauði
sér til framfæris, en auðlind fá-
gæta í meðfæddum hæfilei'kum
var hans föðurarfur, þótt á öðru
sviði væri en arfur Kjarvals, en
Þórarinn og Kjarval voru syst-
kinasynir. Því að Þorsteinn í
Króki var móðurfaðir Kjarvals.
Móðir Steinunnar var Guðný
Stefánsdóttir, prests að Felli í
Mýrdal, Skaftafellssýslu Stef-
ánssonar, prests að Stóranúpi oig
víðar, Þorsteinssonar prests að
Krossþingum í Landeyjum. Krist
ín, móðir Guðnýjar, kona séra
Stefáns á Felli Ólafsdóttir.
Maddamia Kristín Ólafsdóttir,
eins og hún var kölluð, varð eft
ir lát séra Stefáns seinni kona
Ófeigs Vigfússonar ríka í Fjalli
á Skeiðum. Faðir Steinunnar
móður Þórarins var Einar Ingi-
mundarson, umhoðsmaður, af
Bergsætt.
Frá móður sinni mun Þórar-
inn hafa fengið óbilandi kjark,
úthald og seiglu, sem átti eftir
að vera svo áberandi í fari hans
allta ævi. Næstu 10 árin af ævi
Þórarins eftir föðurmissinn var
uppvöxtur og kjör hins föður-
lausa drengs harður skóli til
Ihins ýtrasta. Þrátt fyrir það er
(hann svo merkilegur, að honum
verður að gefa nánar gætur.
Til þess að geta dregið þar
mokkrar ályktanir af því sem
síðar varð. Á þeim árum varð
hainin fúRniuma í þrældómi, vöik-
um og vosbúð. Bóknám var þart-
ur úr 2 vetrum og ein vika hjá
sóknarpresti fyrir fermingardag.
Þetta ásamt fleiru kemur fram í
sjálfsævisögu Þórarins Olgeirs-
sonar. Lestur lærði hann hjá
móður sinni, „en að draga til
stiafs“ hjá hinum sérkennilega
presti séra Eggert Sigfússyni á
Vogsósum, „sem hafði kringjiur á
bandi í stað dagatals". Þegar
tekið er tillit til þess, að Þórar-
in-n Olgeirsson hafði allra mainna
Skarpasta athyglisgáfu, þá er
meir en sennilegt að af séra Egg
ert hafi Þórarinn lært fleira en
hiann sjálfur áleit, þar sem ekki
var um bóknám að ræða. Og þó
að leiðir þeirra skyldu eftir 10
.ára samveru, sem voru þau
fyrstu af ævi Þórarims, þá finnst
mér ég fái svar við þeirri sér-
kennilegu nákvæmni og ég leyfi
mér að segja vísindaleigu ruá-
kværmni á sjó, sem einkenndi
starf hans alla hans skipstjóra-
tíð, sé vísds að leita til sr. Egg-
erts á Vogsósum, þótt auðvitað
upplag og hæfileikar Þórarins
Ihafi þar mestu ráðið
Á 16. aldursári Þórarins fer
(han-n til Reykjavíkur í atvinnu-
leit. Fjölskylda hans fylgdi eft-
ir. Steinunn, móðii Þórarins, þá
orðin ekikja í annað sinn, með
börn sín 6, þar af 3 innian 14
ára aldurs. Það er þess virði að
fram sé tekið að Þórarinn verð-
ur til húsa í Bjarnarbæ hjá
ömmusyst-ur sinni, Gróu Stefáns
dóttur prests frá Felli, en þær
voru alsystur, Gróa og Guðný
amma ÞórarinB. Gróa var talin
með allra duglegustu konum á
sinni tíð, miikiil tósikapankona og
hamhleypa til allrar vinnu. Hún
var móðir þeirra þekktu Bjarn-
arstaðabræðra Stefáns skip-
stjói'a, Guðjóns og Guðmundar.
Ovenjuleg fiskisæld þeirra
frænda var tekin að nokkru úr
ætt þessara systra.
Á þeim árurn, sem í hönd fóru,
var framleiðslutækja'húngur í
Reykjavík. Sérstaklega á vetr-
um. Svo sagði mér Þórarinn Ol-
-geirsson, að kl. 2 á nóttu hafi
verið sinn fótaferðartími, ef
Vinnuvon var, og þá beðdð við
fjöru þar til vinna byrj-aði. Á
ýmsuim skútum var Þórarinn á
vetrarvertíð og sumrum. Fátt
thefur j-afnmikil áhrif á framtíð
unglinga eins og það, hvað-a leið
andi mönn-um þeir kynnast, þeg-
®r mann'dómsárin byrja. Tvítug-
ur að aldri réðst Þórarinn há-
seti til Hjalta Jónssonar, Eld-
eyjar-Hjalta, á kútter Swift. Ein
af áhrifamestu málsgreinum í
sjálfsævisögu Þórarins Olgeirs-
sonar eru orð Hjalta Jónssonar
7. apríl 1906, mannskaðadaginn
mikla: „Mér lízt ekki á að leggja
til hér við Reykjanes í þessu
veðri. Við verðum að reyna að
hætta á að sigla og komast í var
innan við Garðskaga". Þetta ráð
Hjalta telur Þórarinn Olgeirs-
son h-afa bjargað skipi og mönn-
um. Svo segir Þórarinn: „Hjalti
var mikil sjólhetja og öruggur.
Kjarkur hans og framsýni var
óbilandi í öllum hættum". Svo
vita allir, sem til þekkja, hvaða
þoranraiun það hefur verið, sem
lagt va?r út í, að sigla frá Reykja
nesi inn fyrir Garðsk-aga í því
voðaveðri, sem þá var. í þessu
veðri fórust 3 skútur með allri
áhöfn svo sem öllum er kunnugt.
Árið 1907 hefst útgerðarferill
Þórarins Olgeirssonar, sem
stend-ur óslitið í 6 áratugi. í árs
byrjun 1907 leggur hann fram
kr. 2.000.- til togaralkaupa — al-
eigu sína. í þessu máli var
Hjalti Jónseon sá, sem stöðvaði
fyrirhugaða Ameríkuferð Þórar
ins. Hjalti var aðalei-gandi tog-
arans Marz samkv. ritstjórnar-
grein í ísafold í Árslok 1907,
ævisaga Þ.O. bls. 53
Stýrimannaskólanám.
í apríl 1909 tekur Þórarinn
Olgeirsson burtfararpróf frá
Stýrimannaskólanum í Reyfcja-
vík eftir eins vetrar setu í skól-
anum þeim. Þetta gefur nokkra
bendingu um námsgáfur Þórar-
ins! En þá hafði íslenzka þjóð-
in kostað til hans í skól-agöngu
part úr 2 vetrum í barn-asfcóla
og 6 mánuði í stýrimannaskóla.
Hann verður stýrimaður með
Hjalta Jónssyni á b.v. Marz, þá
strax um vorið. Jón Jóhannsson
frá Nj’arðvík, se-m verið h-afði
stýrimiaður Hj-alta, varð skip-
stjóri á b.v. íslendingi. Jón varð
síðar þekktur og ágætur skip-
stjóri. Eftir eitt ár sem stýrimað
ur er Þórarinn Olgeirs-son orð-
inn skipstjóri á b.v Marz. Ævis.
Þ.O. bls. 58. Þá þegar varð Þór-
arinn ein-n af mestu sjósóknur-
um og aflamönnum í skipstjórn-
arstétt — innan'lands og utan,
þegar alls er gætt.
Næstu ár eru biómaskeið ísl.
togaraflotans. Þar bar margt til.
To-gararnir höfð-u yfirburði yfir
allar fleytur, sem fiskveiðar
stu-nduðu á þeim tím-a. Verk-
menning áraskipasjómannann-a og
skútusjómannanna var frábær,
en þeir komu nú á togaran-a.
Þeir voru meira en ven'julegir
sjóm-enn, því þeir voru frábærir
íþróttaimenn á sínu sviði Afköst
og út'hald sumra þeirra voru
tröllau/ki-n. Viðurgerningur á'tog
urunum var veizla Þetta hefur
aldrei breytzt á togurunum — ef
menn hafa kunnað með að fara.
„Skútuöldin var jámöld, þar
sem sjómennirnir urðu að vin-na
baki brotnu svo að segja dag
og nótt, en báru oftast lítið úr
být-um. Má segja, að í samian-
burði við vistin-a á skútunum
■hafi vistin á togurunum verið
sannkölluð gullöid, og voru
þeir þó ólíkt ófullkomnari skip
en nú — og vinnutíminn len-gri.“
(Ævis. Þ. O. bls. 42).
Skipstjóm Þórarins Olgeirs
son-ar á b.v. Marz sýndi svo að
efeki varð um villzt, að óvíða
mundi hans j-afnin-gi fást. Nú
stóð-u honum allar dyr opnar —
innan lands og utan. Hann fer
fljótlega á nýjan togara, Great
Admiral frá Grimsby. Hann tek
ur þó strax fram, að ekfci sé um
lan-ga ráðningu að ræða, því
huigur h-ans stóð til þess að taka
upp þráðinn sem hann lagði í
b.v. Marz og nú í stærri stíl,
enda hafði aðstaða hans tekið
ævintýralegri breytingu. Þórar-
inn gerir félagss-kap við þá Jes
Zimsen, Joe Little, Hjal'ta Jóns-
son o.fl. og stofnsetur h.f. Belg-
aum, sem lætur srníða samnefnd
an togana 1915. Meðan stríðið
stóð hljóp Þór-arinn undii bagga
á ísafjarðarjarlinum (Earl Mon
mouth) sem gerður var út frá
Reykjavík og gerði sex saltfisk
túra á 36 dögum, allt þorskur.
í ársbyrj-un 1919 er b.v. Belg-
aum orðinn ferðafær eftir stríðs
þjónustuna. Hér er ljóst, að 3—
4 ár eða svo er eyða í skip-
stjórn Þórarins. Við því var
ekkert að ger-a. Hann gat ekki
eins og á stóð gert annað en
vakað yfir hverri hreyfingu 'við
víkjandi togara sínum. Belgaum,
sem að sjálfs sögn var öll hans
þekking og allir hans fjármunir.
(Ævis. Þ. O. bls 24). Hann hafði
kynnzt mörgum ágætismönnum í
Englandi, þar á meðal Sir Alex
BlaOk, se-m veittu honum mjö-g
mikilsverða aðstoð með það að
fá b.v. Belgaum að stríðinu
loknu. En það byggðist á því
að um leigu eii ekki sölu var að
ræða í stríðsbyrj-un.
Togarinn Belgaum var gerður
út frá Reykjavík næstu 6 ár.
Þá seldur Aðalsteini Páls-syni,
skipstjóra o.fl. (H.f. Fylkir). Ár
ið 1925 lætur Þórarinn smíða b.v.
Júpíter eldri, sem kom til Reykja
víkur í nóvember það ár og sel-
ur hann samnefndu hlutafélagi
26. júlí 1929. Lætui þá smiða tog
ara-nn Venus, sem var tilbúinn í
ársbyrjun 1930, og selur hann
samnefndu hl-uitafélagi 1936.
Á öllum þessum þremur tog-
ururn var Þórarir.n Olgeirsson
skipstjóri m-eðan þeir voru eign
h.f. Belgaum — lengst af eða í
14—15 ár. Öll árin hafði Þórar-
inn sama háttinn á, að gera skip
in út á saltfiskveiðar á vetrar-
vertíð og vorvertíð eins og gilti
um aðra íslenzka togara. Þama
sýndi Þórarinn mikla ósérhlífni
þar sem hann var búse-ttur í
Englandi öll árin og mikla þjóð-
rækni.
„Frá 30. október 1924 fluttist
h.f. Belgaum til Hafnarfjarðar
samkv. samþykfctri lagabreyt-
ingu og starfar þar upp frá því.
Var þetta einkum gert m-eð til-
liti til þess, að fást myndi í Hafn
arfirði fljótari afgreiðsla á skip
inu heldur en í Reykj-avík, end-a
reyndist það svo“, Ævis. Þ.O.
bls. 102.
Þórarinn hætti skipstjórn á
b.v. Ven-usi 1933—1934 þá búinn
að vera á togara í “nær 30 ár,
allan erfiðasta tín.ann í togara-
sögunni, þar áður á skútum í
6—7 ár, sem var verst af öllu,
en samt á hann eftir nóg þrek
til að vera 3 ár “iskipstjóri frá
Grimsby á nýju skipi, „King
Sol“, og hefur allra skipa mest-
an afla af þeim, togurum sem
frá Grimsby gengu, en þeir voru
1—2 hun-druð. Við félagar hans
og st-éttarbræður urðu-m á þeim
árum að ve-ra á gömlum og minnd
skipum. íslenzka löggjöfin sá
um það. Hér hef-ur nú verið rak
inn að nokfcru æviferill og þó
fljótt farið yfir sögu. Lika hef-
ur verið getið þáttar Þórarins
í togaraútgerð íslendinga.
Skip.stjórnarhæfileikar Þóra-r
ins Olgeirssonar voru miklir og
að sumu leyti sérstæðir. Hann
hafði skip sín vel haldin, þrifa-
leg og vel umgengin, fór vel
með skip og veiðarfæri. Harih
var allra gleggstur á vandasöm
um miðum. Það reyndi mjög á
þetta 1921 og síðar, þegar
Hra-unið á Selvogsbanka varð
almennt fiskimið íslenzku togar-
anna. Þar tök Þórarinn forustu
tafarlaiust og ákveðið og hélt
-henni. Hraunið á Selvogsbanka
er merkilegasta mið á landgrun-n
inu íslenzka, hrygningarstaður
svo merkilegur, að fáum eða en-g
um verður til jafnað. Nú segja
mér góðir togaraskipstjórar, að
Hra-unið sé orðin ýlduhola
draugameta og fisfcur sé lagstur
frá Hrauninu á su-mum svæðu-m.
Þekking Þórarins á brezfcum
fiskimarkaði var einsto-k. Þar
naut hann sinnar rnifclu reynslu,
sem var mjög verðmæt og h-ann
notaði til hins ýtrasta. Það kom
sér vel fyrir hann sem sfcip-
stjóra. Á þá þekkingu reyndi þó
rnest, þegar hann varð umboðs-
m-aður flestra íslenzku togar
anna í 20 ár eða meir. Bæði í
Fl-eetwood og svo við H-uimber,
eftir að hann hætti skipstjórn.
Frásagnargáfu hafði Þórarinn
afar glögga, þegar um fiskimið
var að ræða, end-a voru þau
Ihan-s uppáhaldsu-mræðuefni.
FiSkifræðingur var Þórarinin
mikill og áreiðanlegur eins og þó
nokkrir af hans margreyndu
stéttarbræðrum, sem hafa ára-
tugareynslu að baki. Það er auð
trúa bjálíaháttur að nokkurra
vetra innanhússlestur geti jafn
azt á við ævil'anga reynslu á
öllum sviðum við alls konar að-
stæðuir.
Einn af þeim merkismönnum,
sem Þór-arinn Olgeirsson kynnt-
ist á sínum fyrstu skipstjórnar-
árum í Grimsby, var Joe Little,
skipstjóri og útgerðarmaður í
Grimsby. Hann var skipstjóri á
b. v. „Sailcot", sem Geir Zoega
o.fl. keyptu til íslands um 1920,
það var b.v. Geir, og þeir voru
skipstjórar á Jón Jón-asson frá
Litlahólmskoti í Leiru og síðar
Sigurður Sigurðsson skipstjóri.
og bæjarfulltrúi í Reykjavík.
Dóttir Joe Little skipstjóra,
Nancy, var fyrri kona Þórarins,
giftust þau 1915. Þeim varð 3ja
barna auðið. Þau eru Þórarinn
sfcipstjóri, yfirforingi á tu-ndur-
spilli í stríði-nu, Nancy, gift verk
smiðjuistjóra í Yorkshire og Ein-
ar, verzlunarstjöri í Grimsby.
Hann var loftskeytamaður á hex
skipi á stríðsárunum.
Seinni kona Þórarins Ol-
-geirsisonar var Guðrún Zoega,
dóttir Jóns kaupmanns Zoéga í
Reykjavík og konu hans.
Þau giftust 1935 í Reykjavik,
en hafa verið búsett í Humber-
stone í Lincolnshire síða-n. Þeirra
kjörsoniur er Jón Trevor, fram-
kvæmdastjóri Grimsby. Heim-
ili Þórarins Olgeirssonar var
höfðingjaisetuir alla tíð. Einis og
að líkum lætur var gestana-uð
þar miklu meiri eftir að hann
hætti skipstjórn og kom í land,
orðinn konsull fyrir ísland. Þá
hafði hann strax mörgu aðsinna
og margir áttu við hann erindi.
Sá, sem þessar línur ritar, gæti
sagt margar sögur af gestrisni
Þórarins og höfðingsskap. Þegar
við hjónin komu-m til Glasgow í
Skotlandi 1930, sendi Þórarinn
bíl til móts við okkur, sem flut-ti
okkur til giktarhæli-s í Suð-ur-
Englandi, 2 dagleiðir, og var þó
greitt farið. Um borgun var auð
vitað ekki að ræða. Svipaða
sögu v-ar að segj-a á heimili Þór
arins og frú Guðrún: Opnar dyr
og íslenzk gestrisni. Þar var frú
Guðrún enginn eftirbátur, slífct
sem hún 1-agði á sig við að veita
okkur fslendingum góða gest
risni.
Ævistarf Þórarins Olgeirsson-
Framhald af bls. 14
50 milljón dolllara aiukning-u
frá árinu á u-ndan.
LÖND MEÐ MIÐSTJÓRNAR-
HAGKERFI
Lönd, sem búa við mið-
stjómiairhagkerfi — Sovétrík-
in, sex auat-ur evrópsk ríki og
Kí-naverska allþý ðuiý ð veldið
— lögðu fram 748 millljánir
dol'lara tiil vanlþróuðu land-
aimna á árinu 1968. Er það um
25 prósen-t meira en árið 1967.
Tvei-r þriðju hluitair fram-
lagainna kotnu frá Sovétríkj-
unum og Téfckóslóvalkíu.
f -skýrslunini er vakdn at-
hyigli á þeirri einkennitegu
staðreynd, að á árinu 1968
nuimnu framllögin til lítiHs hóps
vaöþróaðra -ianda. Þannig fékk
fra-n til dæmis 60 prósent af
ailri hjiálp sem veitt var á
árinu. önmur 23 prósent
runnu til Ar-abískia samlbands-
lýðveldisinis og afgamgurinn til
Paikistan, Tú-nis, Sýriands og
Angentlínu.
LÖND MEÐ MARKAÐS-
KERFI
Sé litið á framlög frá lönd-
um, sem búa við mairkaðs-
fcerfi, kemiur í l'jóts að Veistur-
Þýzkaliand komst upp í anmað
sæti mieðafl ríkja, sem styðja
vamlþróuðu -löndin. Hér var
fyrst og frem-st um að ræða
ar heima og erlendis var mifcið
og gott í þágu íslands. Óskandi
að mar-gir verði honum líkir á
fcomandi árum.
Tryggvi Ófeigsson.
Fæddur 1. okt. 1883
Dáinn 5. ágúst 1969
Merkur útgerðarmaður sagði
við mig, er talið barst að lá-ti
Þórarins Olgeirssonar, skip-
stjóra, að þar væri merkri, við-
burðaríkri og starfsamri ævi lok
ið. Og víst er um það. Ævi Þór-
arins Olgeirssonar er saga ís-
lenzks sveitapilts, sem með d-ugn
aði og atorku verður ungur skip
stjóri og einn af brautryðjend-
um í-slenzkrar togaraút-gerðar,
sezt að hjá framandi þjóð, virt-
ur þar og mikils metinn. Þór-
arinn var mikill fsiendingur, þótt
hann væri erlendur ríkisborg-
ari. Hann unni íslandi heitt og
vildi hag þjóðarinnar sem mest-
an og ég hygg, að fáir íslend-
ingar, búsettir erlendis, hafi dug
að íslandi og íslenzkum málstað
betur en Þórarinn Olgeirsson.
Við andlát Þórarins Olgeirs-
sonar er margs að minnast. Ég
mian hvað við krakkarnir litum
upp til þessa frænda okkar, er
hann kom í heimsókn til foreldra
minna, hár, spengilegur og ið-
-andi af lífi og fjöri; Ég minnist
dv-ala á heimili hans og hans
glæsilegu og elskulegu kon-u,
frú Nönnu, í Danesmere. Mér
er minnistæður morgun einn, er
við fórum niður í „dokfcu“ í
Grimsby. Allir þekktu „01gie“
og allir þurftu að tala við hann.
Og nú er hann horfinn, jarðlíf-
inu lokið. Það er vissulega mik-
ill sjónarsviftir er slíkur mað-
ur kveður.
Við skyldmenni han-s h-ér vott-
um eiginkonu han-s og börnum
innil-ega samúð. Mér finnst fara
vel á því að ljú-ka þessurn fátæk
legu kveðju-orðum með síðustu
orðunum í æviminnin.gum Þórar
ins er hann segir vel get-a verið
sína trúarjátningu. Orðin, sem
eru skorin í bogar.n yfir gamla
kirkj-ugarðshliðin-u í Humbers
ton, gætu svo vel verið hans:
Death cannot long divide, for is
it not as if the rose had climbed
my garden wall and blossomed
on the other side.
fjártmaign frá einfcaaðiilum í
Vestur-Þýzkalaindi. Eíninig
varð veruleg aiulkning á fram-
lögum Japanis og í minna
mæli á fr-amlögum Kanda og
Sviþjóðatr. Framlögin frá
Banidaríkjun-um og Frafcklandi
voru nofekurn veginn þau
sömu og árið 1967.
Fimm stórtækustu ríkin í
hjiálparviðlleitninni við van-
þróuðu löndin voru Ba/ndarík-
i-n með 5300 miMjónir doll-
ara, Vestur-Þýzkailand með
1400 milljónir doll-ara, Frafck-
laind með 1300 milldjónir doll-
ara, Japan með 850 miiljónir
d-ölla-ra og Bretl-and með 780
milljóniir dollara.
Að því er varðar m-arfcmið
sem Sa-meinuöu þjóðirnar
settu iðnaiðanrikj unum, þ. e.
a. s. að þau tegðu árlega
fram 1 prósent af brúttó-þjóð-
arfr-amileiðlsluinini, þá segir í
Skýrsluinni að efcki sé hægt að
gera endanitegt ma-t á áram/gr-
inu-m, fyrr en fuiMkomnar upp
lýsingar llggi fyrir um opin-
ber framilög og fram/lög einka
a-ðila. En þó segi-r í Skýrsl-
urnni að hluitfa-llið miilili opin-
berra framílaiga og brúttó-
þújóðairtekna hlutaðeigamdi
lia-nda á áiriinu 1967 bafi svei/fl-
azt frá minn-a en 0,3 prósent-
uim hjá Danmörku, ítalía, Jap
an., Noregi, Sviþjóð og Sviss
upp í rmeira en 0,7 prósenit hjá
lönduim ei-ns og Ástralíu,
Fra-k-kla-ndi og PortúgaiL
Vil koupo CORTÍNU ‘68
staðgreiðsla. Uppl. í sinna 51115 í dag.
Þórarinn Sveinsson.
- HAGVÖXTUR