Morgunblaðið - 12.08.1969, Blaðsíða 20
20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. ÁGÚST 1969
Sigríður E. Sælond
ljósmóðir — Áttræð
f DAG á ein af merkisikonum
Hafnarfjarðar 80 ára afimæli,
þ.e. Sigríður Eiríiksdóttir Sæ-
land, ljósimóðir, Hverfisgötu 22.
Við hinir eldri Hafnfirðingar
munum þessa konu þegar hún
sem ung stúlka fluttist hingað
til Hafnarfjarðar árið 1907,
ásamt foreldnxm sánum og
systkinum. Sigríður er fædd að
Norðuhkoti á Vatnsleysuströnd
þaran 12. ágúst 1889. Voru for-
eldrar hennar hjónin Sólveig
Benjamínsdóttir og Eiríkur Jóns
son sjómaður, sem bjuggu á
Halldórsistöðuim á Vatmsleysu-
strönd, þangað til að þau fluttu
til Hafnarfjarðar, eins og að
framan er getið. Ólst Sigríður
upp hjá foreldrum sínum og var
elzt barna þeirna af 11, sem
þau eignuðust, og má nærri
geta hvað elzta systirin hefir
þurtft á sig að leggja, til að
hjálpa móður sinni við heimilis-
störfin, þar sem faðirinn varð
ölluim stundum, sem unnt var,
að stunda sjóinn og afla heirn-
ilinu bjargar, etftir því sem orka
og kraftar leyfðu. En áreiðan-
lega hetfur oft verið þröngt í
búi hjá þessari fjöllmennu fjöl-
sflcyldu og hefir slikt haft djúp
áhritf á hina ungu stúlku, enda
hefir hún áreiðanlega oft minnzt
í huganum, erfiðleika móður
sinnar frá æslkuárumxm og reynt
eftir mætti að bæta hag þeirra,
sem erfið hafa átt lífskjör og otft
komizt í snertingu við slíkt á
sinni löngu ævi. Ég minnist þess
þegar ég var unglingur í Kefla-
víkurveginuim, árið 1909, að ég
heyrði séra Árna Þorsteinsson,
sem þá var prestur á Káltfatjörn
segja, að Sigríður Eiríksdóttir
frá Halldóngstöðum væri einn
gáfaðasti unglingur sem að hann
hefði fermt.
Árin líða, unga stúlkan þráir
að læra eitthvað meira en barna
lærdóminn, en ekki varð nú af
því að hún kæmist i Flensborg-
arskólann, enda þótt að hún væri
nú komin í Hafnarfjörð, þar
sem skólinn var. 'Fátæfctin og
þörtfin fyrir störfin hennar á
heimilinu, hefur sennilega or-
sakað það. En menntunarlöng-
unina vair efcki unnt að deyfa eða
kæfa. Haustið 1911 fór Sigríður
í Ljósmæðradkólann og lauk
þaðan burtfararprófi 30. maí
1912. Eftir það byrjar það starf,
sem hún hefir helgað snna krafta
óslitið síðan. Hún var þegar ráð-
in ljósmóðir i Garða- og Bessa-
staðahreppum, en siðár, eða ár-
ið 1916, féfck hún réttindi sem
ljósmóðir fyrir Hafnarfjarðar-
kaupstað og hefir starfað þar
eem ljósmóðir alla tíð sáðan. En
nú eru störf þesisarra Ijósmæðra
orðin lítil. Það emu komin full-
koimin fæðingarheimili og þang-
að fara flestar konur i kaup-
stöðum til að fæða. Ég man Sig-
ríði frá fyrstu árum hennar sem
ljósmóður. Hún sást otft á ýms-
um timurn sólarbringsins á ferð
með ljósmóðurtöSku sírua í hend-
inni og þá gekk Sigríður oft
hratt, enda þótt að hún væri að
fara suður í Hiraun, eða fram á
Álftanes. En það leið ekki á
löngu þar til að hún féfck sér
hjólhest og á þeim grip sóst hún
i mörg ár, og var það miikil bót
tfrá þvi að ferðast gangandi. Og
svo var það ef til vill hin síðustu
árin að Sigríður fór að nota bif-
reið við ljósmóðurstörfin, en það
var minnst af hennar startfstíma.
Frú Sigríður hefir ritað stutt-
an kafla úr starfissögu siinni í
riti, sem kom út árið 1962 og
nefnist fslenzkar Ijósmæður I.,
og segir hún þar frá ýmsu sem
fyrir kom við 1 j ósmóðurstörf
hennar og er mjög fróðlegt að
lesa, og um leið sikyggnast inn í
heim þeirra tíma, erfiðleika ljós-
móður og fátæklegu heimilin
mörgu, þar sem ljósmóðirin varð
að taka sínar ábyrgðanmiklu
ákvarðanir, en erfitt var eða
ókleift að ná í lækni henni til
hjálpar.
Þetta eiga nú ekki að vera
neinar minningargreinar xxm
atfmælisbarnið. Vonandi á hún
enn eftir störf í þágu þjóðtfélags-
ins og bæjartfélagsins. Ljósu-
börnin hennar eru nú á þriðja
þúsund víðs vegar um landið og
það er áreiðanlegt að mæður og
börnin minnast Sigríðar ljósmóð
ur með þökk á þessum merkis-
degi í lítfi hennar.
Tvívegiis fór Sigríður utan til
frekara náins í ljósmóðurfræði,
fyrra sfciptið 1914. Þótt heims-
stj'rjöldin væri dkollin á og i
síðara skiptið 1937.
Frú Sigríður kvæntist 14. ofct.
1916 Stíg Sveimasyni Sæland,
lögregluþjóni í Hatfnarfirði. Eiga
þau 3 börin sem öll eru á lífi.
Það sem ég hefi nú þegar sagt
um frú Sigríði snertir að mestu
ævistartf hennar og æsfcu. En
það er langt frá að þar með sé
sögð öll starfsisaga þesnarar
merku fconu.
Stígur Sveinsson Sæland,
maður hennar, hafði frá barn-
æsfcu starfað mikið fyrir Góð-
templararegluna og var starf-
andi í st. Danielsiher nr. 4. Fljót-
lega koim frú Sigríður auga á,
að þarna var meinsemd í þjóð-
félagsbyggingunni sem þurfti að
læfcna og því gjörðist hún fljót-
lega virfcur félagi í Góðtemplara
reglunni og þau hjónin hafa
sannarlega haft hin sömu áhuga-
mál hvað bindindisstaT'fsemina
snerti, og það er vist að einlæg-
ari og áhugasamari góðtemplara
og bindindismann getur ekfci, en
firú Sigriði Sæland. Og þá hafa
þau hjónin ekfci legið á liði sínu
í öðru björgunarstarfi í þessum
bæ, en það eru slysavarnadeild-
irnar í Hafnarfirði. Fyrir báðar
þessar hugsjónir hafa þau hjón-
in sannhent helgað krafta sína.
f kvöld gangast konur hér í
Firðinum fyrir því að frú Sig-
ríði verði haldið samsæti, þar
sem henni verði þöfcfcuð- hin
miklu störtf, sem hún hetfir innt
atf höndum fyrir þetta bæjarfé-
lag í rúma hálfa öld, sem hún
hetfur verið hér ljósmóðir, ' og
einnig barizt fyrir ýmsurn þjóð-
þrifamálum og ávallt verið fús
til að rétta hverjum þeim hjálp-
arhönd, og að vera málsvari
þeirra er við bágust kjör eiga að
búa. Frú Sigríður hefur verið
kirkjixrækin kona og hún er
áreiðanlega trúuð kona. Hún er
einlæg kona, segir sána mein-
ingu umbúðalaust, hver sem í
hlut á.
Ég þakfca þér, frú Sigríður,
og manni þínum fyrir 'hönd ofck-
air hjóna, allt samstartf á um-
liðnum árum og áratugum og
ekfci sízt fyrir hið mifcla sam-
starf sem við höfum átt í Góð-
templarareglunni. Ég þykist
áreiðanlega vita að ég megi fyr-
ir hönd margra hinna eldri Hafn
firðinga, þakka frú Sigríði fyrir
hin mifclu og fórnifúsu störf henn
ar, fyrir margan einstafcling og
samfélagið á umliðimni hálfri
öld, og ósfcia henni og fjölsfcyldu
hennar blesisunar á ókomnum
árum. Guð blegsi þér og manni
þínum ævikvöldið og ég færi öll-
um þínxim ástvinum hamingju-
órfkir í tiléfni þegsara merku
tímamóta.
Gísli Sigurgeirsson.
Mér er í æskuminni mynd
roskirmar konu gangandi eða
hjólandi á götum Hafnarfjarðar,
sem mér fannst vera ákveðnari
í fasi en flestar aðrar konur
svo að ekki var um að villast,
hvert förinni var heitið og til
hvers. Síðar, er ég átti því láni
að fagna að kynnast þessari
konu, komst ég að raun um, að
æskumyndin var mun marg-
brotnari en ég gerði mér þá
grein fyrir. Að vísu sá ég hinn
ákveðna svip hennar, sem bar
vott um samvizkusemi og starfs-
gleði, en það liðu mörg ár, unz
ég kynntist þeim göfugu hug-
sjónum, sem hún hafði þroskað
I brjósti sínu og þeirri um-
hyggju, sem hún bar fyrir sam-
ferðamönnum sínum, ungum sem
öldnum. Einnig sá ég töskuna,
sem þessi kona bar ávallt i hönd
inni, en það liðu mörg ár, unz
ég sá hinn fagra gunnfána, sem
hún stefndi af einbeitni að,
gunnfána lífsins. Þá komst ég
einnig að raun um, að þessi
kona var virðulegur arftaki
þeirra kvenna, sem frá upphafi
vega hafa, að öðrum ólöstuðum,
lagt hvað mest af mörkum til
þess að gera gunnfána lífsins
jafn glæsilegan og raun ber
vitni. Þessi kona var Sigríður E.
Sæland, ljósmóðir í Hafnarfirði,
sem í dag fyllir áttunda tuginn.
Sigriður fæddist hinn 12. ágúst
1889 í Norðurkoti á Vatnsleysu-
strönd og var hún ein af 11 börn
um hjónanna Sólveigar G. Benja-
mínsdóttur, sem var ættuð frá
Hróbjargarstöðum í Hnappadals
sýslu og Eiríks Jónssonar ætt-
uðum úr Reykjavík. Árið 1907
fluttist Sigríður með foreldrum
sínum til Hafnarfjarðar og þar
hefur hún síðan alið allan sinn
aldur og tileinkað því bæjarfé-
lagi allan starfstíma sinn, bæði
vinnustundir og tómstundir, að
undanskildum stuttum tímabilum,
er hún var við nám erlendis.
Á árunum 1911—1912 stundaði
Sigríður ljósmóðurnám hjá Guð-
mundi Björnssyni, þáverandi
landlækni. Að því loknu vorið
1912, var Sigríður skipuð ljós-
móðir í Garða- og Bessastaða-
hreppi en því starfi gegndi hún
til 1914. Það er einkennandi fyr-
ir Sigríði, að hún gerði sig ekki
ánægða með þá menntun, sem
hún hafði öðlazt, enda þótt hún
væri staðgóð á þess tíma mæli-
kvarða. Hún tók því fegins
hendi boði er hún fékk um að
nema sérgrein sína við Ríkisspít
alann í Kaupmannahöfn. Hún
sigldi með norsku „Flóru” áleið-
is til Danmerkur árið 1914 og
lauk þar námi sínu árið eftir og
kom þá þegar til íslands. Árið
1916 kvæntist Sigríður Stíg
Sveinssyni Sæland, síðar lög
regluþjóni í Hafnarfirði og eign
uðust þau 3 börn. Árið eftir var
Sigríður skipuð ljósmóðir í Hafn
arfirði, sem hafði verið sérstakt
ljósmóðurumdæmi frá árinu 1909
og gegndi hún því starfi til árs-
ins 1959. Eins og kunnugt er,
hafði sú kenning, er Lou-
is Pasteur (1822-1895) setti
fram árið 1864 um það, að sýklar
yllu sumum sjúkdómum, átt mjög
erfitt uppdráttar og var komið
fram yfir fyrri heimsstyrjöld, er
hún hafði öðlazt fullkomna viður
kenningu. Hef ég sannfrétt, að
á þeim árum hafi aðeins hinir
yngri læknar viðurkennt hana
til fulls. En ástæðan til þess, að
ég minnist á þetta hér er sú full
yrðing fróðra manna, að í hinni
hræðilegu „spönsku veiki” árið
1918 hafi Hafnarfjörður og ná-
grenni goldið minna afhroð en
ýmis önnur byggðalög. Til þessa
liggja að sjálfsögðu margar á-
stæður, en ein ástæðan er vafa-
laust sú, að á þessum árum voru
íbúar Hafnarfjarðar svo lánsam
ir að hafa í sinni þjónustu tvær
ungar og duglegar manneskjur,
sem báðar höfðu verið við fram-
haldsnám í heilbrigðisfræðum í
Danmörku og komu til starfa í
bænum árið 1917. Þessar mann-
eskjur voru Sigríður E. Sæland,
ljósmóðir og Bjarni SnæbjÖrns-
son, læknir. Hinn ágæti héraðs-
læknir, sem hér starfaði þá,
Þórður Edilonsson, tók veikina
og lá mestallan tímann, sem hún
geisaði. Eitt er víst, að þau Sig-
ríður og Bjarni lágu ekfci á liði
sínu þá fremur en æ síðan í
þiónustu sinni við bæjarbúa.
jEkki ber svo að skilja, að bæjar
búar hafi ekki rétt hver öðrum
hjálparhönd eftir því sem hægt
var, og bjartur ljómi verður á-
HÆTTA Á NÆSTA LEITI — eftir John Saunders og Alden McWilliams
— En við förum auðvitað fyrir Heims-
fréttir h.f., Dan!
— Sumarleyfi yrði bara til vandræða,
Troy.
— Ég mundi bara fitna á eldaniennsku
sysfcur minnar ... og fá harðsperrur af því
að glima við sitrákinn bróður minn.
— Stattu ekki þarna eins og þvara!
Gerðu eitthvað!
— Já. Bíttu frá þér! Sýndu þjálfaran-
um að Raven sé karlmenni!
vallt yfir lýsingunni af norska
trúboðanum Ólsen, sem gekk um
bæinn og vatt bakstra með þvotta
vindu fyrir fólk.
Árið 1937, eða 25 árum eftir
að Sigríðxxr var fyrst í Dan-
mörku, fór hún enn utan til
frekara náms í sérgrein sinnL
Fór hún þá til Noregs, Svíþjóð-
ar og Danmerkur og kynnti sér
nýjungair í fæðingarhjálp. Ekki
er mér grxinlaust um, að með
þessari námsför hafi hún viljað
leitast við að búa sig sem bezt
xmdir enn frekara þjónuistiuistarf
fyrir Hafnfirðinga, er „Sólvang-
ur” hæfi starfsemi sína. Aldrei
fékk hún þó svo mikið sem tæki
færi til þess að sækja um stöðu
þar og munu það hafa orðið
henni mikil vonbrigði, því fátt
er jafn sárt og vanþakklæti fyr-
ir vel unnin störf.
Allir, sem til þekkja vita, að
þótt hún sinnti fljótlega tveimxur
störfum, húsmóðurstarfinu og
ljósmóðurstartfinu, þá hefur hún
rækt hvort tveggja af mik-
illi skyldurækni og án tillits til
þess, hvort greiðslugeta væiri fyr
ir hendi, en slikt mun hafa verið
nokkuð algengt á fyrstu starfs
árum hennar sem ljósmóður.
Startfsþrek og starfsgeta hennar
hefur verið með fádæmum og
vissulega þarf hún ekki að ótt-
ast þann dóm, sem að lokum
verður kveðinn upp yfir okkur
öllum og leggur til grundvallar
þau störf, sem við höfum innt af
höndum. En Sigríður hefur ekki
látið sér nægja að hjálpa fjöl-
mörgum Hafnfirðirigum til þess
að sjá dagsins ljós í fyrsta sinn,
heldur hefur hún látið sér mjög
annt um velferð þeirra og fylgt
þeim fram á þroskabraut. Þess-
um áhugamálum sínum hefur
hún sinnt af stakri prýði meðal
annars innan barnavernd
arnefndar Hafnarfj arðar, en þar
starfaði hún í tvö kjörtímatil.
Auk ljósmóður- og húsmóður-
starfsins hefur hún látið félags-
og menningarmál til sín taka.
Hinn 17. desember 1930 var
stofnuð kvennadeild í Hafnar-
firði innan Slysavarnafélags fs-
lands, sem hlaut nafnið „Hraun-
prýði’. Var Sigríður frximkvöð-
ull að stofnun deildarinnar og
formaður fyrstu árin, en virkur
félagi allt til þessa dags. Er ó-
hætt að fullyrða, að starfsemi
„Hraunprýði hefur alla tíð ver-
ið til mikillar fyrirmyndar. Árið
1928 gerðist Sigríður félagi í
Góðtemplarareglunni og hafa
þau hjónin, Sigríður og Stíg
ur, innt af höndum mikið
og fórnfúst starf í þágu þess
félagsskapar. Mun hún í þeim
efnum hafa orðið fyrir miklum
áhrifum af tengdaföður sínum,
Sveini Auðunssyni, en hann
var áhrifamikill félagsmálaskör-
ungur í Hafnarfirði.
Má með sanni segja, að Sig-
ríður hefur verið sístarfandi og
síhugsandi, enda hafa áhugamál
in verið fjölbreytileg. Þá hygg
ég, að hugur hennar hafi hvað
mest verið tengdur þeim, sem á
einn eða annan hátt hafa mátt
sín miður í lífsbaráttunni. Og
vissulega hefur hugsunarháttur
hennar aldrei verið sá að sitja
með hendur í skauti og láta aðra
framkvæma það, sem gera þurfti
á ýmsum sviðum, heldur leggja
sjálf hönd á plóginn. Hefur Sig-
ríður í þeim efnum sýnt meira
hugrekki en flestar konur gátu
státað af á þeim árum, er hún
var tvivsvar í framboði til Alþing
is árin 1942 og 1946 og er mér
enn í minni vaskleg frammistaða
hennar gegn öðrum frambjóð
endum, sem allir voru þjálfaðir
st j órnmálamenn.
Fyrir öll sín margvíslegu störf
hefur Sigríður hlotið verðskuld-
að þakklæti og heiður. Meðal
annars er hún heiðursfélagi í
Slysavarnafélagi íslands, Góð-
templarareghxnni og Ljósmæðra-
félagi íslands.
Ég er viss um að ég mæli fyrir
munn allra „barna“ hennar, er
ég óisfca henni og fjölllsfcyldu
hennar til hamingju með þenn-
an dag og þess, að hún megi
njóta góðrar heilsu og starfs-
krafta enn um mörg ár.
Vilhjálmur G. Skúlason.