Morgunblaðið - 12.08.1969, Blaðsíða 21

21
MOftGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAOUR 12. ÁGÚST 1009
1
Séra Sigurbjörn Ástvaldur
Gíslason — Minning
ÞAÐ er einn þáttur í atihafna-
samiri ævi séria Sigurbjarnar
Ástvaldar Gíslasonar, sem mér
mun nolklkuð kun.nugur. Það er
hvensu ríka aðild hann átti að
lausn kirkjumála Rey'kjavíkur á
sinni tíð.
Eins og sjá má, stendur á vind-
Skeið dómlkirkjuturmsins ártalið
1846. Það ár var dómikirkjan full
gerð í þeiirri mynd, sem hún er
nú. Þá var Reykjavík aðeins
smábær. Og fram á fjórða tug
þessarar aldar var dómikirkjan
eina þjóðkirkjan og dóimkirkju-
prestarnir tveir, einu stamfandi
þjóðkirkjuprestarnir í þessum
bæ. Á árunum 1935 og fram eft-
ir var Sigurbjöcrn Á. Gísilason
fonmaður sóknarnefndar dóim-
kirfcjusafnaðarins. í þann mund
var bærinn tékinn að þenja sig
bæði til austurs og vestuns og
íbúatalan alls orðin eitthvað á
milli 30 og 40 þúsund. Þá beitti
séra Sigurbjörn Á. Gíslason séx
fyrir því að hafið var, á vegum
dómlkirlkjusafnaðarins, kirkjulegt
star'f bæði í Laugarnasinu og
vestur á Seltjarnarnesi. — Þetta
framtak séra Sigurbjamar og
annarra meðlima sóknarnefndar
dómkirkjusafnaðarins þá, varð
til þasis að kirkjumál Reykjavík
ur voru þannig leyst með lögum
frá Alþingi, að 1940 vom stotfm-
aðar hér þrjár nýjar sófcnir:
Nessðkn, HallgrfmBisófcn og Laug
arnessókn með samtal's íjórum
nýjuim prestum. Og hefir svo enn
orðið aukning þar á.
Ég tel, að þarna hafi séra
Sigurbjörn Ástvaldur Gíslason
verið frumlkvöðullinin, svo sem á
mörgum fleiri sviðum kirfcju-
og mannúðarmála í landinu.
Það segir á einum stað í Ritn-
ingunni: „Notið hverja stund-
ina“. Það gjörði Sigurbjörn.
Hamn geymdi aldrei til morguins,
það, sem hann gat gert á þeim
degi, sem á lofti var. Hann greip
símann samstundis og hann
fann, að hann gat með því gjört
hugarefnum sínum gagn.
Því hefir hann, ásamt sinni
löngu látnu eiginfconu, frú Guð-
rúnu Lárusdóttur, eklki aðeins
sett svip á þessa borg með at-
hafnasemi sinmi heldur jafnved á
kristnilífið í landinu: Með ritum
sínum, með kristniboðsáhuga
sínum, með baimaguðsiþjónustu-
stanfi siínu og útvegun á biblíu-
myndum erlendis frá fyrir böm,
sem margir prestar hér fynrum
niutu góðs af í startfi síniu og. með
mannúðarframkvæmdum sínum,
sem öllum eru kunnar.
Hjá séra Sigurbimi voru glugg
arnir út í hinn ‘kristna stairfandi
heim opnari, en kannisfci hjá
mókfcrum öðrum samtímamanni.
Því á hann heiður og þöfclk og
virðing Skilið allra landsimanna.
Ég sakna hans. Ég þafclka atf al-
hug þau verðmæti, sem hann
veitti mér, þessi síungi og sívafc-
andi talsmaður þeirrar Mesisun-
ar, sem fcemur að ofan og venmir
manninn innanfrá.
Garðar Svavarsson.
EITT hielata framifaramáll sam-
fcíðariininair, þjóðfélagsmiáiiin, eru
mjög -á diagslkrá um þesisar miund-
iir víða um heim. Svo er eimmig
á okfciar iamdi. Og starf guðtfiræð-
ininiar og kirkjunmiar á súðari ár-
um hetfiuir í æ rfkiaird miseli beinzt
að því, sem nefinia msetti þjóð-
félagsilegta þjóniusitu kirfcjunmiar í
samtíðinjnii. Það er. holit að minn-
ast þess vfð andlát efliskuilegs vim-
ar mímis, séra S. Á. Gíslasionar, að
þesisii mál voru homium enigiin mýj-
ung. Hamm var í þessu einis og 'svo
mörtgiu öðru fruimllcvöðuillinm,
braiu/tryðjiamidinm. Séirta Sigtur-
björm sagði roér marigar sögur
um Mfið ,,í gamla diaga“. Eim sú
eftirmimmileigaisita vair sagam um
skturðin/ni. V'erkamiemm voru iátn-
ir graifia sfcurð vestur á Melum.
Fólk spurði, hvað hér skyldi
reisa. Hér var verið að grafa fyr-
ir Elli- og hjúlkrumarheiimili.
Mönmium fam'nist djianfit teflit. En
þó tók út yfir, þegar stourðurimm
iemgdist og lemgdist. Þáð þótti
lamigt, húsið það, úr því uinidir-
stöðurruar skyidu svo lamgar. En
húsið reiis þrátt fyrir aliar hrak-
spár, emda samvaMimn hópur trú-
fasitra viima, sem að málinu sitóð.
Hefur stofmumin uminið ómælt
gagn síðan. Séra Sigurbjörm var
óþreytamdli að, hvetja þesis, að
umgir guðfræðimgar iagðu leið
síma vestur á Grumid og töluðu
við gamla fólkið. En hamm var
srvo larngit á unidam siinni samitíð,
að þess var eklki að væimta, að
kirfcjan áttaði sig.
Hamin var eimmig ótrauður í út-
vegun rita og bófca um guðtfiræ'ði-
ieg og kirfcjufleg eifmi frá útlömd-
um. Þesisi þjómusta hams sanmiaði
siig á stríðsiárumum. Þá lofcaði'Sit
fyrir öll sambömd við Evrópu. En
sr. Sigurbjöm tðk þá að fíiytj'a til
iamdsimis guðfræðirit frá
Amerftou. Eigraaðisit ég þanmig
míirnar fyrstu bætour um guð-
fræði, að ég kiom tíðum tiil harnis
og sat hjá honium við fræðamdi
samræður. Sr. Sigurbjörm var
hagsýnn oig fcunmi sfcil á f jármál-
um, enda stærðtfr.æðimgur góður.
í því Skymíi, að þeissii þjómuista
haras við presta og guð'fræði-
stiúdemta gæti gemgið - sruurðu-
laust, lagði hairnn á bætouirmar ör-
lítið gjailid fyrir frímerkjum og
öðruim kiostmaiði. En „áliagmmg-
uima“ svældi viðsikiptaviraurinm
upp í ölflium þeirn vimdflum, sem
maður reykti, ó mieðiam sitaðiið var
Við. Mairgiur presturimm og iguð-
fræðiistúdemtimm maut þeiss að
geta aÆlað sér fróðleitas atf erllemd-
um ritum á þemniam háitt. Og voru
samtölim efcki síður tilefnd tfðra
beiimsóitoraa til baims. En isíðam sr.
Sigurlbjönn varð að hæitta þeiss-
ari þjómusitu sinmi, hetfur emginm
tekið við. Og 'er það miður.
Summudagaslkiólar vomu eitt
magiraáihugamáil sr. Sigurbjöms.
Með bókaútvegun siimni stumdaði
hamin eiimmig útvegun á myimdum
fyrir suimnudiagaskóla. Eimnig á
þessu sviði varnn haran ómetam-
iagt gagm, sem sieiimt varður fiuM-
þaklkað.
Þessi fiátæflrfegu kiveðjuorð
storifa ég tii þess eims að tjá
þalklkir mimaii' til velgjörðar-
m.amms míras. Á rraeraratasikióllaár-
um mímum var sr. Sigurbjörm
mér til ómetanlegrar hjá'lpar og
uppbyggimgar og traiustur virnur
æ síðain. Ég hetfði etoki viljað
missa atf því að kymmaisit homum.
— En mú tillheyrir harun kiirfcju-
sögumni.
Þ. Kr. Þ.
VIÐ andllát Sigurbjörms Á. Gísla-
sonar koma firam í hugann ýms-
ar minningar af persónulegum
kynnum — helming ævi minnar,
sl. aldarfjórðung, eða rúmlega
það. Ég hafði að vísu ekfci náin
kynni af honum, og oft liðu jafin-
vel nokkur ár á milli saimtfunda.
En ég þefckti hann nóg til þess
að sannifærast um að hann var
óvenjulegur, já, fágætur maður,
sákir m’aninlkosta sinna og per-
sónutötfra. — Það var eirns og
maður stæfckaði í návist hams.
Frá honum geislaði kraftur góð-
vildar, og fróðlegar þóttu mér
persónulegair viðræður við hann.
Allaj'afna voru urtiræður um
trúarmálefni, og kom ofcfcuir vel
saman í þeim efnuim, skoðanir
cfclkar féllu í sama farveg, enda
báðir menn gamal guðfræði, ef
ég mætti orða það svo. Sr. SigUr
björn var heittrúaður maður,
enda heill í sinni trú. Hann gat
því tekið undir með Páli post-
ula, er hann segir: „Því að ég
fyrirverð mig ekki fyrir fagnað-
arerindið; því að það er kraftur
Guðs til hjálpræðis hverjum
þeim, er trúir“, etc. etc. (Róm.
I. 16).
Ótaldar eru þær stundir er við
séra Sigurbjörn töluðum samam
um bsekur og bókifræði, en þar
var ekfld 'komið að tómum kotfa
þar sem hann var í þeirn etfnum.
í kristilegum fræðum, gömlum
og nýjum var hann heill sjór af
fróðleilk, enda tungumálamaður
ágætur, aif gamla ífcólanum, eins
og stundum er sagt, (þ.e. klass-
íslk mermtaður). Hamn var
óvenju fróður um margvísleg
efni þótt vitasfculd væri „theo-
logi“, (guðfræði) hanis sérgrein.
Séra Sigurbjörn útvegaði ýrmsurn
mönmum — ein&um prestum —
útlendar guðfræðibækur og xit
um áratugabil. Hann mun hafa
þekkt pensónul'ega flesta, og
sennilega alla íslenzka presta
um sjötíu ára sfceið. Og fjölda
erlendra fcirkjuhöfðingja víðs-
vegar um heim. Bréfasikipti hans
voru firna mikil. Ég minnist þess
að einn gamlaársdag mætti ég
honum á leið í Póstihúsið. Er
við höfðum heilsast spyr ég hanm
hve mörg bréf hann hafi feragið
á áriniu sem þá var að telja út.
„Hvað heldurðu?“, svarár séra
Sigurbjörn. „Eins mörg og dag-
arnir eru í árinu, og lífclega öllu
fleiri", segi ég. „Já rétt er nú
það, þau voru 385, og ég svaraði
þeim öllum“, bætti hanin við.
Geri aðrir betur! varð mér að
orði.
í kennimamnsistairfi sínu var
séra Sigurbjörn heill og óiSkipt-
ur, ræður hans voru elkfci imni-
haldslaust fimbulfaimb um dag-
inn og veginra, þær boðuðu
kjaxna Ikristindómsins, sálu-
hjálplega trú fyrir Jesúm Krist
frelsara vorn. Það er gömul
venja að prédikun sé filutt í
Dóimlkirfcju Reýkjavíkur á gamla
árisfcvöld. — Ainfur firá Dóm-
kirikjuniuim í Sfcálholti og á Hól-
um. Bf ég blaða í bókaisafni mínu
refest ég. t.d. á smárit sem hafa
svohljóðandi titla: Ræða haldin
í Dómkirfcju Reyfcjavikur á
gaimlaársfcvöld 1865 af Þorkeli
Bjarn'asyni cand. theol. Útgetfin
1866. 16 bls. (Séra Þorkell varð
síðar prestur að Reynivöllum í
Kjós. Og höfundur rits um Sið-
bótina á íslandi). N*æsta rit:
Sálmar sungnir á jólanótt, og
gamlaársfcveldi 1866 eftir Pjetur
Guðimundarlson. Útgéfnir 1867. 4
bls. Þar kemiur Dómkirkja
Reykjavilkur enn við sögu. (Séra
Pjetur Guðmundarson einis og
hann skrifaði sig, var Konráðs
roaður Gíslasonar hvað máfllfiræði
snertir, —'óneitanlega nær forn-
málinu. — Hann varð síðar prest
ur í Grímsey og merkur annála-
ritari. Bróðir hans var Sigurður
málari. Þeix bræður tfrá Hellu-
landi í inu forna Hegranesþingi,
(þ.e. Sikagafjarðarsýslu).
Að minnzt er hér á guðsþjón-
ustur á gamlaárislkvöldum í Dóm
kirkju Reykjavíkur kemur til af
því að um lain.gt árabil prédikaði
séra Sigurbjörn á þeim stað við
þau tækifæri. Oftar en einu
sinni var ég í kirkju hjá honum.
Bru mér þær stundir helgar. Það
var eiras og hann hefði séristakt
lag á því að tala til einstakliirags-
ins; slífct er því miður ekki öll-
um prestum gefið.
Ávallt var gott að leita ráða
sér'a Sigurbjörns í einhverjum
lærdómsefnum er manin fýsti að
vita. Það var eins og maður gerði
bonurn greiða með því að spyrja
hann og ekfci stóð á svari. Fyrir
mann eins og mig sem er um
suimt „humanisti", var hann
náma. Það er slkaði að sá geysi-
fróðleiikur sem hann bjó yfir fer
að mestu leyti með honiutn í
grofina. Að vísu liggur mikill
fjöldi ritstarfa eftir hann. Þann-
ig var séra Sigurbjörn stofnandi
blaðsins Bjarma, og ritisrtjóri þesis
um árabil. Þá samdi hanin og
hugvekjur, frá Nýjari til Aprifl-
lofca, sem út voru gefnar 1913,
og nefnast: „Góðar stundir“.
Fjölmörg amárit, bæði frumsam-
in og þýdd, sendi hamn frá sér,
sem hér er of langt upp að telja.
Hann gaf og út minninganrit um
Ólafíu Jóhannsdóttur 1927.
Glaðlyndi iséra Siguirbjörras var
frábært, manni leið vel í návist
hans, þó var hin létta lund hans
alvöruþrumgin undir niðri, og
aldrei heyrði ég hann mæla neitt
það er minmlkun var að. Gálaust
hjal um allt og eklkert var fjarri
lund hans. Hann var samnur
maður.
„Ljúflyndi yðar sé kumnugt",
og svo frv. segir postulinn Páll.
Ég minnist þess er ég var að
lesa guðfræði við Hásfcólanm fyr
ir nókfcrum árum, að gott var
jafnam að fara í smiðju til séra
Sigurbjöms. Á stundum aðstoð-
aði ég hann við altarisgöngur i
Elliheimilinu Grund, og á ég hug
ljúfar minningar frá þeiim dög-
um. Ég tel séra Sigurbjörn einn
hinn merkasta mann er ég hef
kynnzt.
Fróðlegt væri að rekja ættir
séra Sigurbjörn's, en til þesis er
hvorlki tími né rúm að sinni, en
Slkagfirðingur var hanm sfcýr og
hirieinn. Frá Neðra-Ási í Hjalta-
dal. Eiginlkona séra Sigurbjörn.s
var sem kunnugt er frú Guðrún
Lárusdóttir, rifihöfundur, mikil-
hæf kona að aliri gerð. Afi henn-
ar í föðuirætt var séra Halldór
JónsBon, prófaistur að Hafi í
Vopnaíirði, einlægur vinur Jóns
Sigurðssonar, forseta. Atfi frú
Guðrúnar í móðurætt var hins
vegar Pjetur Guðjohnsen, dóm-
organisti, er átti margar dætur,
seim allar giftust4 þjóðkunnum
möninum, er það önnur saga.
Séra Sigurbjörn félklk að reyna
það í Mtfi sínu, sem sfcáldið séra
Miatthías Jochumsison segix í
tveggja alda minningarljóði sínu
um Hallgrim Pétursson:
„Guðs manns líif er sjaldan happ
né ’hrós,
hefldur blóðugt stríð og
þymirós“.
Þó var séra Sigurbjörn gæfu-
maður um margt. Hann þjó lengi
í sfcjóli dóttur sinnar, frú Láru.
Það er út af fyrir sig gætfa, því
frú Lára Sigur'björnsdóttir er
mifcilhæf fcona, sem sómi er að.
Nú þegar séra’ Sigurbjörn er
honfinn sjónum vorum á tiuinda
tugi síms aldurs, biðjum vér hon-
um blessunar 6 landi lifenda.
Hann hefur gengið um til fagn-
aðar síns herra. „Guð gefi hon-
um raun, lotfi betri“. Hanin vair
einn aif þeim fáu sem settu svip
á bæinn, og víst hetfur Vestur-
bæinn sett ofan við fráfall hans.
Ég er af óviðráðanlegum
ástæðum nofckuð síðbúinn með
þessa grein, vona þó hún kom-
ist í Morgunblaðið 12. ágúst e.g.l.
Verð því að slá botninn í hana,
hún er af vanefnum gjörð,
„slbrifuð í hvelli“, eins og ungu
sfcáldin siegja. Góðfús les'andi
tafci viljann fyrir verkið.
Að lokum: Öllum aðstandend-
um séra Si'gurbjörns Á. GSslateonj
ar, sendi ég mina dýpstu saimiúð-
arfcveðjur, og bið þeim öllum
blessunar.
Stefán Rafn,
Miðstræti 3 A-
Hugur er hljóður
á harmastundu,
rifjast upp rökkur
rauna þinna.
jþrek í þrautum,
er þér var gefið.
Tállaus var trú þín
þú treystir Drottni.
Gekkst þú um glaður
á góðum stundum,
auðgaðir aðra
með orðum þínum.
Sönn birta í sálu,
á svip, í huga,
dreifði burt dimmu
úr döprum hjörtum.
Samúð þú sýndir
sjúkum og þreyttum,
beratir á bjargið,
sem bifast eigi:
Lausnarann lýða.
— Það lán Guð veitti
að kaust þú að krjúpa
við kross hans og trúa.
Bentir þú börnum
á bjartar leiðir,
Ihiuggaðir hrygga
með hlýju þinni.
Sífellt bið sama
þú sagðir lýðum:
„Fel þig Guðs forsjá
í Frelsarans nafni“
Kenning þín kveikti
á kvíðastundum
ljós það er lýsti
um langar nætur.
Eru það áhrif
orða þinraa:
„Komið og krjúpið
'hjá krossd Jesú“.
Margir þín minnast
og margir sakna,
góð minning geymist
í göfglum hjörtum.
Gleymzt ekki getur
góður maðUr,
sem birtu útbreiðir
og bænir flytur.
Varst þú mér veikri
vinur og bróðir,
hófst þú minn huga
að hærri stöðum.
Þrek vildi þrjóta
en þú mér sagðir:
„Lít þú til lofts
á ljósið sólar.“
„Lít á hvert laiuif
á Mtlu blómi,
er þar augljós
Guðs eilíf mildi.
Kærleikur Krists
ei kólnað getur.
Treystu Jesú
og trú þú honum“.
Þúsumdföld þöfck
er því mín kveðja.
Far þú í friði
á friðarleiðir.
Lof Drottni lýða!
Hann lét þig flytja
Orð sitt eilíft,
því enginn gleymi.
Guðrún Guðmundsdóttlr
frá Melgerði.