Morgunblaðið - 01.10.1969, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 1960
ÁÐUR en rætt gkal um ritgerð
ina, má geta þess, að Einar er
Austfirðingur að ætt. Faðir
hans var Vigfús Einarsson
bóndi á Keldhólum á Völlum,
Gíslasonar, alþingismanns á
Höskuldsstöðum í Breiðdal, en
móðir hans var Sólveig Ólafs-
dóttir frá Mjóanesi í Skógum.
Einar varð stúdent frá
Menntaskólanum á Akureyri
1936. 1940 innritaðist hann í
Landbúnaðarháskólann í Kaup
mannahöfn, þaðan sem hann út
skrifaðist 1943. Eftir próf flýði
Einar frá Danmörku til Sví-
þjóðar, þar sem hann var ýmist
við nám eða vann að jurtakyn
bótum til 1947. Það ár kom hann
heim, en fór aftur utan eftir
hálfs annars árs dvöl hér
heima. Fyrstu þrjú árin vann
hann að jurtakynbótum. Þá
réðst hann sem kennari til há-
skólans í Lundi og þar hefur
hann verið síðan.
Vísindalegar rannsóknir Ein-
ars munu er fram líða stundir
reynast mikilvægar kynbótum
og kynbótastarfsemi yfirleitt og
þá að sjálfsögðu landbnúaðin-
um.
f kroppsfrumum með lifandi
kjörnum bæði hjá plöntum og
dýrum — sagði Einar — er tala
erfðastocfna í hverri saimstæðu
tveir eða tvífeldi einhverrar
lágrar tölu. Vissir sérhæfðir vef
ir eru þó undantekning því að
þar getur verið um veldi —
stundum í meðallagi há — að
ræða. Til skilningsauka þeim,
sem eru ekki heima í erfðafræði,
má orða þetta þannig að erfða-
stofnar, sem hafa áhrif á sama
eiginleika koma sjaldan fyrir
einn og einn í frumum jurta og
dýra (að undanskildum kyn-
frumunum), heldur samsvarar
fjöldi þeirra tveimur eða ein-
hverri lágri tölu, en sjaldan
oddatölu. Á talnamáli tjáð eru
2, 4, 6, . . . venjulegt, en 1, 3, 5,
.. . sjaldgæft.
Samsetning erfðastofnanna í
hverju pari eða í hverri sam-
stæðu þeirrar lágu en jöfnu
tölu, seim um er að ræða, getur
verið með ýmsu móti vegna þess
að báðir, ef um par er að ræða,
Vísindi
og
rannsóknir
EINAR Vigfússon, fil. lic.,
plöntuerfðafræðingur frá
Svíþjóð hefur fengið tekna
gilda doktorsritgerð sína um
fjölfrumufrjóvgun sólar-
blóma. Ver hann ritgerð sína
í haust við Erfðafræðistofn-
un háskólans í Lundi. Einar
var nýlega staddur hérlend-
is í sumarfríi ásamt sænskri
konu sinni og þremur dætr-
um. Mbl. fékk hann til þess
að ræða ritgerðina.
geta verið ríkjandi, báðir geta
verið víkjandi eða sinn af
hvoru tagi. Sama máli gegnir,
þó samstæðan sé af hærra gildi
en tveir — allir stofnarnir geta
verið ríkjandi, allir geta verið
víkjandi eða allir möguleikar
þar á milli geta komið jafnt til
greina.
Þegar kynfrumurnar myndast
fá þær hins vegar aðeins annan
erfðastofninn af hverri sam-
stæðu eða tvo af fjórum ef um
fjóra í samstæðu er að ræða o.
s. frv.
— Eru möguleikarnir ekki gíf
urlega margir?
— Hjá hverjum einstaklingi
jurta og dýra skiptir fjöldi
erfðastofna þúsundum eða jafn
vel tugum þúsunda. Ef við höf-
um þetta í huga og ennfremur,
að við kynfrumumyndunina ræð
ur hending að mestu í hvorri
frumunni af hinum tveimur
dætrum gömlu frumunnar ákveð
inn stofn lendir, þá er ljóst, að
um feiknalegan fjölda mögu-
leika er að ræða í samsetningu
stofna kynfrumanna.
Tilvera einstaklings hefst með
samruna tveggja kjarna, egg-
kjarna og sæðiskjarna og hvor
um sig svarar aðeins til einnar
af hinni feiknalegu mergð til-
breytinga hjá kynfrumiuim þessa
einstaklings. Þegar maður hug
leiðir, að um svo geysilegan
fjölda möguleika er að ræða í
tilbreytni kynfruma einnar líf-
veru, þá órar mann fyrir hví-
líkur óhemju fjöldi samsetn-
ingsmöguleika á erfðastofnum
er hugsanlegur hjá afkvæmum
tveggja lífvera — föður og móð
ur. Þar að auki er val einstakl-
inganna meira eða minna frjálst
innan tegundarinnar, þegar um
eðlun er að ræða.
Þegar hugleitt er, ef maður-
inn er tekinn sem dæmi, að í
allri sögu mannkyns hafa vafa-
lau'st aldrei tvær manneskjur
fæðzt með sömu erfðaeiginleik-
um (að undaskildum tvíburum
sem koma úr sama eggi) er auð
veldara að skilja hvílíkan ógnar
fjöldi möguleika um er að ræða
Þessi fjöldi er af svipuðu tagi
og viss gildi stórra talna, sem
menn tengja einna helzt stjörnu
fræði og sem menn fá svima af
að hugsa um. Tilbreytnin, sam-
setning erfðastofnanna og nátt
úruvalið eru meginþættir í fram
þróun lífveranna. Till þess að
hinn líffræðilegi heimur yrði að
njótandi tilbreytni samsetning-
anna var frjóvgunin nauðsyn-
leg. Hún er m.ö.o. meðal allra
mikilvægustu straumvakarása
líffræðinnar.
— Er ekki mikil gróska í
rannsóknum sem þessum?
— Eftir að Oscar Hertwig
sýndi fram á 1875, að hjá ígul-
kerum renna kjarni sæðisfrum
unnar og eggkjarninn saman og
mynda einn kjarna, eftir að ein
sæðisfruma hefur rutt sér braut
inn í eggið, hafa menn hér á
vesturlöndum tekið viðfangs-
efni frjóvgunarinnar makinda-
lega. íhaldsmennska, sem telur
mönnum trú um að þetta sé
svona og ekki öðru vísi, hefur
ríkt og menn hafa dregið al-
mennar ályktanir af einstökum
tilfellum. Sérstaklega hafa ígul
ker verið notuð til þessara rann
sókna og virðast niðurstöður af
þeim hafa verið yfirfærðar á
allar mögulegar tegundir dýra
og jurta. f sérfræðitímaritum er
að finna fjölda lýsinga á tilfell-
um, þar sem þetta er ekki
svona heldur öðru vísi, en það
er alveg eins og menn hafi kas
að þessu öllu aftur fyrir sig
Rússarnir, sérstaklega Lýsenkó
og hans sinnar líta þó allt öðr
um augum á frjóvgunina og má
vera að það hafi rumskað við
mér. Hvað sem því líður, hefur
það komið í minn hlut að huga
nánar að frjóvgun æðri jurta og
dýra.
— Þú fékkst lengi við jurta-
kynbætur.
— Ég vann við plöntukynbæt
ur fyrir allmörgum árum og
fékkst aðallega við tvær tegund
ir af sólarblómaættkvíslinni. Sól
arblómið, sem er ræktað mikið
í Austur-Evrópu vegna fræj-
anna og jarðarhnýðið, sem rækt
að er víða vegna rótarhnýð-
anna. Það er auðvelt að fá fram
bastarða af þessum tveimur
tegundum, ef jarðarhnýðið
er móðir en sólarblómið
faðiir. Litningafjöldi jarðar-
hnýðisins er sex sinnum
grundvallartala þessarar ætt-
kvíslar og hefur sennilega mynd
ast við samruna þriggja teg-
unda með grundvallartöluna
tvisvar sinnum hver um sig.
Keynslan hefur sýnt, að
þegar tvær tegundir eru víxl-
frjóvgaðar og fjöldi litninga er
tvisvar eða . þrisvar sinnum
meiri hjá annarri tegundinni, þá
er vænlegra til árangurs að
nota þá tegund, sem hefur lægri
litningatöluna sem föður. f
þessu tilfelli kemur líka til
greina, að ejálffrjóvgun á sér
ekki stað hjá jarðarhnýðinu og
þar af leiðir að ekki er eins
tímafrekt að koma víxlfrjóvgun
til leiðar og ella. Þegar hin leið
in er farin og sólarblómið not-
að sem móðir er nauðsynlegt að
fjarlægja frjóikorndn, vegna
þess að þessi tegund er sjálf-
frjóvgandi að nokkru leyti. Að
ferðin, sem ég notaði við þetta,
er í því fólgin, að frjóknappa-
rörin (frjóknappar körfublóma
eru samvaxnir og mynda rör í
kringum stílinn) eru fjarlægð
með kloftöng, strax og þeim
hefur skotið upp milli krónu-
blaðanna, sem breiða sig út
stundu seinna. Þegar rörin eru
fjarlægð á þennan hátt er ekki
hægt að komast hjá að einhver
frjókornasekkurinn springi og
að eitthvað af frjókornum verði
eftir á stílnum. Vatni er þá úð-
að á körfuna í þeim tilgangi að
þau frjókorn, sem eftir eru á
stílnum springi eða þeim skoli
burt. Það sýndi sig, svo sem ég
skal víkja að á eftir, að þessi
aðferð er ekki einhlýt. Þvert á
móti munu nokkur frjókorn á
hverjum stíl standast þetta allt,
spíra og senda frá sér slöng-
ur, sem vaxa á eðlilegan hatt.
Þegar karfan var orðin þurr,
var hún duffcuð með frjókonn-
um frá jarðarhnýði. Síðan var
þess beðið að fræin þroskuðust
og þá voru þau fcekin og geymd
og sáð að vori. Þegar plönfcurn
ar voru komnar upp og farnar
að vaxa að ráði kom fljótt í ljós
að þetta voru ekki bastarðar,
hieldur sólarblóm. Einnig kom
betur og befcur í ljós eftir því
sem plönturnar þroskuðUst, að
þær urðu kröftugri, náðu meiri
hæð og blóm,guðust seinna en
venjuleg sólarblóm.
— Og hér stangast þá stað-
reyndir á við kenningar?
— Já. hvernig stóð á þess-
um mismun, sem var að vísu
efcki sannaður, en var þó greini
leigur engu að síður? — Það var
aldrei um það talað. Þegar menn
rekast á staðreyndir, sem stang
aist á við kenningar þeirra, þá
er það æði oft, að menn tala
ekiki um það. Ef til vill loka
menn augunum fyrir því og sjá
það ekki. Ég sá enga ástæðu
til þess að innleiða rökræður
við yfirmann minn um þetta, en
ég hugsaði mitt.
Þess skal getið, að útlit bast-
arða milli þeirra tegumda, sem
hér um ræðir, eT mismunandi
eftir því, hvernig að er farið.
Ef sólarblómið er móðir bastarð
anna og jarðarhnýðið faðir
þeirra minna þeir á jarðarhnýð
ið. Sé farið öfugt að og jarðar-
hnýðið er móðir og sólarblómið
faðir, minnir afsprengið á sólar
blómið. Útlits föðurins gætir
með öðrum orðum rneira en móð
urinnar hjá þessum bastörðum.
Þrátt fyrir að þetta stangaðisit
á við kenningarnar ámóta mikið
og stærð og sein blómgun sólar
blómanna, sem ég gat áður var
þó ekki farið í neina launkofa
með það. Má það vera vegna
þess að fleiri dæmi eru þekkt
þar sem árangur verður mismun
andi eftir því hvort ákveðin teg
und af tveimur er notuð sem
móðir eða hvort hún er notuð
sem faðir við tegundablöndun.
Má þar nefna hestinn og asn-
ann sem dæmi um þetta.
— Á þessu stigi hefjast síðan
rannsóknir þínar?
— Innan skamms fór ég að
vinna við Erfðafræðistofnun Há
akólans í Lundi og fór fljótlega
að glíma við hina fræðitegu hlið
þessa viðfangsefnis. Ég áleit að
skýringar á hinni auknu stærð
og seinkun blómgunar sólar-
blómanna, sem ég gat um áðan,
hlyti að vera að leita í áhrif-
frumufrjóvpn
sólur-
blómu
— Spjallað við
Einar Vigfússon,
íslenzkan vísinda-
mann, sem verja
mun doktorsritgerð
í Lundi í haust
um rannsóknir
sinar.