Morgunblaðið - 17.01.1970, Blaðsíða 12

12
MORG.UNÍBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JANTJAR 1970
í tillögu þeirri, sem hér liggur fyrir
hæsitvirtri borgarstjórn og flutt eir af
borgarfulltrúum Sjálfstæðisflokksins, er
lagt til að stofnaður verði tilraunaskóli
fyriir nieimienidiuir á aldiriiniuim £rá 1'5 ára
til 18 eða 19 ára aldurs, þar sem farið
verði inn á nýjar leiðir um framhalds-
menntun æskufólks og undirbúning
þess að lífsstarfi og frekara námi.
Breytingarnar, sem að er stefnt, eru
einkum þessar:
★ Eftir að skyldunámi lýkur eigi þeir
nemendur, sem þess óska, kost á
allt að fjögurra ára framhaldsnámi.
Þetta menntunarframboð sé jafnt
fyrir alla, hvort sem þeir ætla að
búa sig undir háskólanám eða nám
í öðrum æðri sérskólum, — eða að
afla sér hagnýtrar starfsmenntun-
ar, er geiri þá sem hæfasta til að
vinna í ýmsum greinum atvinnu-
lífsins.
'A’ Skólinn greinist eftir mismunandi
menntunarmarkmiðum og sé greiningin
miðuð við menntaþarfir einstakl-
inga og þjóðfélags á breið-
um grundvelli, jafnt verklegar sem
bóklegar. Vinna þairf að slíkri
greiningu menntunarleiða í skólan-
um í samvinnu við fulltrúa þeinra
atvinnugneina og æðri séirskóla,
sem við nemendum skólans eiga að
taka. Til að gera ljósana að hverju
hugsanlegt er að stefna um val
viðfangsefna má t.d. nefna tækni-
nám, iðn- og iðjunám, verzlunar-
nám, hússtjómamám, menntaskóla-
nám handíða- og listnám, félags-
fræðinám og sjóvinnu- og fiskiðju-
nám. Að sjálfsögðu tæki svo fjöl-
þætt uppbygging skólans langan
tíma og í fyrstiu yrði byirjalð mieð
færri greinar.
Námstími í framhaldsskólanum gæti
verið misjafnlega möirg námsár, eft-
ir eðli og kröfum þess náms, sem
að er stefnt.
Sú grunnmenntun, sem skólinn veit
ir í þágu atvinnuveganna, sé með
þeim hætti að gera fólki sem auð-
veldast að endurmennta sig í starfs
grein sinni, eða að skipta um starfs-
grein.
Skólinn sé félagslega upp byggðuir
sem eðlileg samfélagsheild, þar sem
ólíkir einstaklingair búmir misjöfn-
um hæfileikum á mismunandi svið-
um vinni innan einmiar og sömu
menntastofnunar að því að búa sig
undir margvísleg lífsstöirf.
Einis og ljóst er af. þessiu yfir-
Mti er hér um miiikílar breyting-
air að ræðia á framhaldsimieininitiuin að
lofaniu skyiduinámi frá því sem nú er
a.m.k. í fnamkvæmd. Meiginbreytinigam-
ar má floikka í þnemmt:
1. Lenging námstímans, þannig að þjóð-
félagið geri alla jafn réttháa til að
njóta jafn langs náms, hvort sem þeir
t.d. búa sig undir stúdentspróf eða
vinnu í einhverri grein framleiðslu-
atvinnuveganma.
2. Viðurkenning þess, að hinum al-
menna skóla beri með beinum hætti
að mennta fólk til starfa í atvinnu-
lífinu, þ.e. að veita sérhæfða starfs-
menntun.
3. Verkleg menntun njóti raunverulegs
jafnréttis við bókleg fræði, aðeins sé
um að ræða mismunandi menntunar-
markmið og kennsluaðferðir.
Þeiirri grundvallarbreytiinigu, sem hér
ræðir, verður ekki við komið í öllu
skólakerfinu samtímis, enda vafasamt
að það væri skynsamlegt. Þess vegna
er lagt til, að einhverjum af gagn-
fræðaskólum borgarinnar verði breytt
i tilraunaskóla, þar sem á næstu árum
verði unnið að því að ná fnamangreind-
um markmiðum.
Nú er eðlilegt að spurt sé, þegar tal-
að er um að ráðast í umfangsmiklar
breytingar og framkvæmdir í mennta-
halds-
menntun
æsku-
fólks
málum, hvaða nauðsyn sé á því og
hvorf ekki sé hægt að spara þann
kostnað og fyriirhöfn, sem af því leiðir.
Svar við þeirri spurningu er ekki auð-
velt að gefa í stuttu máli, en þó skal
drepið á nokkur rök fyriir því, að við
verðum að gera miklar breytingar á
framhaldsmenntun að loknu skyldu-
námi frá því, sem nú er.
GAMALL SKÓLI I NÝJU
ÞJÓÐFÉLAGI
í umræðum uim skólamál á undan-
fömum árum hefiir sú skoðun oft kom-
ið fram, að framvindan í skólamálum
hafi ekki haldizt í hendur við þjóðfé-
lagsþróunina. Þessi ályktun gæti sam-
anid.negin í stuttu máli hljóðað eitthvað
á þessa leið: Viff búum viff gamlan
skóla í nýju þjófffélagi.
Til að gera sér grein fyrir, hvað í
þessu felst, þarf að skilgreina með
hverjum hætti þjóðfélag okkar hefur
orðið nýtt þjóðfélag og í hvaða skiln-
ingi skóli okkar er gamall skóli.
Fram yfir síðustu aldamót bjuggu ís
lendingar að mestu í dreifbýli og stund
uðu næstum eingöngu tvser atvinnu-
greinar, landbúnað og fiskveiðar. Böm
in uxu inn í störf og lífsviðhorf feðra
sinna og mæðra. Fjölskyldan öll stóð
saman sem ein heild í lífsbaráttunni,
og hver fjölskyldumeðlimur lagði fram
krafta sina, eftir því sem til vannst.
Dætumar lærðu af mæðrum sínum allt,
sem heimilishald krafðist, svo sem hús-
stjórn, matargerð og tóvinnu. Á sama
hátt lærðu ungiir menn af feðrum sin-
um eða húsbæmdum, allt það er að bú-
skap eða sjómennsku laut. Hér var
ekki um neina skipulagða eða kerfis-
bundna kennslu að ræða, heldur þekk-
ingu, sem kom af sjálflu sér við að taka
frá unga aldri þátt í störfum fullorðna
fólksins og leysa þau af hendi á sama
hátt og það. Næstum öll vinna var erf-
iðisvinna. Sá var að öðru jöfnu hæf-
aistur, sieim bjó yfir mieistu 'iiilkaimliegu at-
gervi. Bókvitið dugði skammt, enda oft
litið hortniauga. Það leiddi venjulega að-
eins til þess, að menn slógu slöku við
og sættu sig síður við hlutskipti sitt.
Okkur virðist í dag, að ekki sé eftir-
sjá að þessum tímum strits og harðra
lífskjara og vissulega er það að flestu
leyti rétt. Samt hafði hin gamla þjóð-
félagsskipun mikilvæga kosti, sem nú
eru igfliataðir eða eiru að gOiaitaist. Vii ég
þar til einkum nefna tvennt; í fyrsta
lagi — sterk fjölskyldutengsl, þar sem
þrjár kynslóðir unnu oft saman að dag-
legum störfum og brúuðu af skilningi
bilið milli hins nýja og gamla, — og
í öðru lagi, að hver ungur maður og
kona þekkti og skildi af reynd at-
vinnulíf þjóðaæinnar og lífsbaráttu.
Morg af uppeldisvandamálum nútím-
ans stafa af því, að þessar uppeldis-
legu forsendur eru ekki lengur fyrir
hendi á sama hátt og áður var. Nú á
dögum þarf að skipuleggja einhvers
konar tilbúnar samgöngubætur milli
bama og foreldra, æsku og samfélags,
nýrra viðhorfa og menningarhefðar,
þar seim áður liágu sjáMgerlðiir gagniveig-
ir.
Hvernig hefir svo þetta gamla þjóð-
félag tekið stakkaskiptum og orðið að
nýju þjóðfélagi og gjörbreyttu á síðast
liðinni rúmlega hálflri öld? í svari við
þeirri spurningu skal aðeins fátt eitt
nefnt.
Atvinnubyltingin í sjávarútveigi um sið-
ustu aldamót og tilfærsla verzlunarinnar
yfir á íslenzkar hendur lagði grundvöll
að aukinni innlendri fjármagnsmyndun í
þessum atvinnugreinum, sem svo aftur
dró til þeirra vinnuafl. Þéttbýli við sjáv-
arsíðuna og þó einkum höfuðborgin, óx
á kostnað dreifbýlisins. f kjölfar aukins
sjálffonræðis þjóðairinnar jukust ríkisfram
kvæmdir, svo sem í samgöngumálum og
menntamálum, er afltur leiddu af sér auk-
in félagsleg og viðskiptaleg samskipti.
Þegar íslenzka skólakerfið var upphaf-
lega mótað, laust eftir síðustu aldamót,
var það fyrst og fremst miðað við, að
menntun almennings fullnægði þeim fé-
lagslegu og viðskiptalegu þörfum, sem af
þjó®ifsibreytiir.igunni ieiddiu. Um miennit-
imarþarfir framleiðsluatvinnuveganna var
hins vegar lítið sem ekkiert hirt af hálfu
almennra skóla, enda þótt breyttar vinnu
aðferðir og fleiri starfsgreinar kölluðu
að sjálfsögðu engu síður á nýja verk-
mennitun. fslendingair voru því svo vanir,
að öll verkkunmátta lærðist af sjálfu sér,
að það hvarflaði vart að þeim, að hinn
almenni skóli ætti að fást við nokkuð
annað en bóknámið eitt.
Um oig u.pp úr heimEistyrjöiidiinini sáðiairi
urðu breytingar örari á þjóðlífi og at-
vinnuvegum en nokkru sinni fymr. Þá
gekk yfir í landbúnaðinium tæknibylting
hliðstæð þeirlri, er orðið hafði í sjávar-
útvegi löngu áður og leiddi til þess, að
miklu færra fólk þurfti til framleiðslu
búsafurða. Jók það enn á aðstreymi fólks
í þéttbýlið, þar sem ný verkefni og meiri
umsvif leiddu til stöðugrar eftirspumar
vinnuafls.
Hið gamla þjóðfélag var dreifbýlisþjóð-
félag með aðeins tvo höfuðatvinnuvegi.
Hið nýja þjóðfélag varð, þegar hér er
komið sögu, að mestu þéttbýlisþjóðfélag
með fjölþætta greiningu atvinnu- og þjón
ustustarfa. U.þ.b. 75% íslendinga eiga
nú heima í þéttbýli, — og er þá miðað
við kiaiupstaði liandsiinis oig kau'ptúin með
1000 íbúa eða fleiri, en aðeins um 25% í
sveitum og kauptúnum með færri en 1000
íbúa. Um 40% landsmainna búa í Reykja-
vík.
Sú röskun, sem þannig hefir orðið í
þjóðfélaginu vegna breyttrar búsetu og
nýrra atvinnugreina, hefur leitt til félags
legra aðstæðna, sem eru gjörólíkair því,
sem áður var. Einbeiting fjölskyldunnar
að verulegu leyti rofnað. Hver fjölskylda
er minnst þrískipt að því er tekur til
vinnusitaður oig áhragaeÆna. Vinnuistaður
húsbóndans, heimilisstörf húsfreyjunnar
og skólamir, sem börnin sækja, em hvert
um sig sérstakur heimur, og ekki nema að
takmörkuðu leyti innangengt þar á milli.
Vinni húsmóðóiriin utan heknilis verður
það til að sundra fjöillslkyidummi enn firek
ar oig rýria styrikl. heimiliisánis oig aðEtöðu
þess til uppeldisáhrifa. Að hinu leytinu
verður aukin sérhæfing í flestum starfs-
gneinum, sem meðal amnars leiðir af sér
nauðsyn meiri undirbúningsmenntunar og
lengri skólagöngu —, til þess að börn
og unglingar faria að mestu eða öllu á
mis við beina þátttöku í atvinnulífinu og
kynniast því jafnvel alls ekki af raun.
Þátttaka í vinnu og áhugamálum full-
orðna fólksins var áður fyirr einn mikil-
vægasti þátturinn í mótun ábyrgðartil-
finningar unglingsins gagnvart samfélagi
sínu. Sumarvimna unglinga hefur að
nokkru leyst þessa þörf. Það er því
áhyggj uefni, ef vinnumarkaðurinn hættir
að geta tekið á móti skólaæskunni til sum
arstarfa og vafalaust yrði það til að
auka á það ábyrgðarleysi, sem stundum
birtiist í skeimimda rfýáin, em oftair lítilLs-
— Ræða Kristjáns J. Gunnarssonar í borgar
stjórn Reykjavíkur um tilraunaskóla