Morgunblaðið - 04.02.1970, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVTKUDAGUR 4. FEBRÚAR 1970
5
Bertrand
Russel
BBRTRAND Russel, sem liézt
að heimill sráuu í Wales í
fyrrakvöld, 97 ára gamall,
var einn snjall-asti stærðtfræð
inglur og heimspekingiur þess-
arar aldar, og bækur hans
og viðlhonf tiil ýmiss-a má lia
gerðu hann einhvern umdeild
asta m-ann aldarinnar Hann
Skr-ifaði um hin sunduirleit-
ustu efni, með-al annars
menntamál, hjúskap, bol-sé-
visma, friðarstefniu, afvopn-
um og trúarbrögð, og lét þa-u
mikið til sín taka. Þótt hann
gkipti oft uttn skoðtun á langri
ævi, dró enginn í efa skýra
hugsun hans og ritleiknd.
Russel var ef til vill ekki
frumlegur heimspekin,gur, en
kom mönnum til að skoða
hi-n margvíslegMstu málefni
frá nýjum sjónarhól, ogsegja
má að hann hafi verið tengi-
1-iður menningarstrauima nítj-
ándu og tujfctuigustu aldar. Afi
hans, JOhn Russel lávarður,
var frjálslyndur um-bótamað-
ur og forsætisráðlherra um
Skeið. Sydney og Beatrice
Webb, brautryðjendur sósía-
lisma í Englandi, voru vina-
fóllk foreldra Russels. Hinn
merki en,ski heimspekingur G.
E. Moore, var bekkjarbróðir
hams í Cambridge, austurríski
heimspekingurinjn Wittgestein
varð fyrir miklum áhri.fum
af honum, hann rökræddi við
Lenín og Trotsky um bolsé-
visma, og meðal kunningja
hang voru eðlisfræðingurinn
Albert Einsitein, hagfræðing-
urinn Jöhn Keynes, líffræð-
ingurinn Ju'lian Huxley o-g
skáldið T. S. Elaot.
Russel var fyrst og fremst
stærðfræðingiur og hóf ferii
sin-n á þe-im vefctvangi, en
seinna beitti hann aðtferðum
stærðfræðinnar við heimspeikd
llegar athuiganir. Á árunum
1910—‘13 sendi hanm frá sér
mikið rit í þremuir bindum,
„Principia Matlhematica“,
sem er talið með mestu and-
legum afreksverkium þessar-
ar aldar. f fyrri heimsstyrj-öld
inni sat hann í fange,lsi í sex
mánuði fyrir grein, serni ha-nn
hafði skrdfað gegn berskyldu,
og samdi þá eitt merka-sta rilt
siitt, „Introduction to Matihe-
maticiai P(hilosoplhy.“ Ruissel
hélt því fram-, að hrein s-tærð
fræði og formleig rökfræði
væru í reyndinni sama and-
lega iðjan og skrifaði marg-
ar bækiu-r um bæði þessi efni.
Bækur hans um sögtu inntak
og eðli heimspekinnar h-afa
náð mikiilli útibreiðslu.
Með baráttu sinni fyrir frið
arsitefniu í fyrri heimsstyrj-
öldinni vakti Ruisisel fyrst at-
hygU utan heimspekinnar og
álhugi han-s á stjórmmálum
fór vaxandi eftir styrjöldina.
Hann fór í heimsókn til Sov
étríkjanna vorið 1920 sem ó-
opinber fulMrúi Verkam.anna
flokksins og vakti furðu Len
ín-s er hann héllt þvi fram að
koma mætti á sósialisma í
Englandi án blóðsúitlheillinga.
Skömm-u síðar sendi hann frá
sér bókina „Praotise a-nd The-
ory of Bolshevism", þar sem
hann sagði kost og löst á böl
sévisma, en la.gði álherzlu á
þá afstöðu sína að verka-
m-enn réðu atvinnuivegunum
en ekki nikið. Hann var upp
frá þessu andvígur kommún-
Lsma og sagði skömmu eftir
heimsstyrjöldina: „Allt er
betra en undiingefni við komm
únistaeinræði,“ en þegar
kjiarnorkuspren-gjan kom til
sögiunnar kvaðst hann fremur
vilja sjá kammúnismann
sigira heimii-nn en láta kjarn-
orkuistyrjöld útrým-a honiu-m.
Skoðanir hans voru oft háð
ar breytingum. Hann var til
Bertrand Russel.
dæmis fylgjandi herskyldu í
seinni heimsstyrjöldinnd
vegna þess að honum var
Ijóst að veröld á vaidi Hitl'ers
v-ar verri en styrjaldir sem
hamn hataði. Hann leit á sikoð
anaskipti sín sem afl-eiðin-gu
síbreytilegra aðstæðna og
viðhorfla. Rusisel var efa-
hyggjumaður og iagði áhenzlu
á sannleiksleit, sena hann taldi
þó að mundi aldrei bera ár-
angur. „Öll man-nleg þekk-
ing er óviss, ónákvæm og
hllutdræig. Á þes'sari kenningu
heflur okkur ekki tekizt að
finna mokkuir takmörk."
Russel gerði grein fyrir
skoðunium sínum í mennta-
mál-um í bókinni „On Educa
tion“ (1926). Hann rakásamt
annarri konu sinni, Dora Wini
fred Black, heimavistarskóla
í Sussex og gerði uppeldis-
tilraunir, sem hafa ha-ldið
nafni hans mjög á iotfi, und-
ir kennioriðinu „Gerðu það
sem þér þókn-ast.“ Russel lagði
áherzlu á ræktun fjögurra
Skapgerðaþátta, lífsþróttar,
hugrekkis, næmni og gáfna. í
skólanum voru að jafnaði 20
nemendur, drengir og stúlkur,
á aldrinum 4 til 11 ára. Þeim
var ekki skyít að sækja tím-a,
aldrei hegnit líkamlega, leyft
að vera ókurteis og voriu ekki
skylduð tiíl að ganga í fötum
á sumrin. Russel kenndi börn
unium, tortrygigni í garð stjórn
enda og valdiboða, en jafn-
framt virði-ngu fyrrr skyld-
um sínum ga-gnvart með-
bræðrum sínum og þjóðifié-
laginiu.
Skoðanir Russ'els á hjóna-
bandiniu olilu miklu fjaðra-
floki í Bandaríkjiunuim. Árið
1940 var honum boðin pró-
fessorsstaða við CMy College,
þar sem hann væri þekktur
fyrir áróður gegn trú og sið-
gæði og vörn fyrir framhjá-
haldi. Skattgreiðandi höfðaði
mál fyrir hæstarétti New
York-rílkis til þess að svipta
hann stöðurani og skipunin
var ógilt á þeirri forsenöu að
„Russel hefði í bókum sám-
um kennit siðlausar og losta-
fluilar kenningar.“ Efltir Russ-
él ligguir mikið a-f ritum um
siðfræði og siðgæði, og var
kenning hans í stuibtu máli
sú, að „uppspretta lífssælunn
ar væri ást, en hún yrði að
stjórnast af þekkin.g!u,“
Vegna sikoðana sinna á af-
vopnun var Russel varpað í
fangelsi. Hann hafði spáðþví
árið 1923 að beizlun kjarn-
orfeunnar mundi tortíma
manninum. Síðustu 15 ár æv
innar helgaði Rutssel mifelum
tím-a áróðri gegn kjarnorku-
vopn-uim og lagði hvað eftir
annað áherzlu á hættuna á
kjarnortaustyrjöld. Honum
þótti baráttan gegn kjarn-
orkuvopnum í Bretlandi of
væg og 1960 kom hann á fót
nýrri hreyfingu, „Committee
of One Hundred", sem stóð
fyrir setuverfeföllum viðþing
húsið. í september 1961 stjórn
aði Russel setuverkfallli 1.000
fylgismanina sinna við þirag-
húsið og var dæmdur fyrir
óspektir. í stað þess að verða
látiran lauis fyrir góða hegð-
un ákváðu Russel og fjórða
kona hans að siitja í fangelsi
í einn mánuð, en sátu þó
ekki inni nema í vifcu.
Russel vildi, að Bretar af-
söluðu sér kjiarnorkuvopnuim
og áleit að Rússar muradu
ekki ráðast á Bretland þótt
svo yrði. Hanra taldi að ef
Bretar fylgdu hlutleysi, gætu
þeiir komið því til leiðar að
Rússar og Banidaríkjamenn
gerðu með sér samning am
kjiarnorkuafvopnuin. í Kúbu-
dieilunni skrifaði hann Kenn-
edy og Krúsjeff, varaði þá við
hættu á kjarnorkustyrjöld
bauðst til að miðla milum.
október 1965 sagði hann sig
úr Verkamannaflobknum og
hafði þá verið félagi í flofckn
um í 51 ár. Hann hafði leragi
gagnrýnt stefnu Bandarífcj-
anna í Víetnam og mútmælti
því sem haran kalílaði sinnu-
leysi Verkamannaflokksins
vegna grimmdarverka í Víet-
nam. Árið 1967 áfcti hann
frumkvæði að hinum svofeöll
uðu „stríðsglæparéttarhöld-
um,“ sem haiidin varu í Stoikk
hólimi þegar bannað hafði ver
ið að halda þau í Bretlandi
og Frakklandi. Rusisel gagn-
rýndi innrás Rússa í Tékkó-
slóvakíu og lét sér annt um
hag Gyðinga í Sovétríikjun-
um.
Bertrand Russel var sæmd
ur bókm.enint averðlaun Nób-
els 1950 „í viðurkenninigar-
skyni fyrir margþætt og mik
ilvæg ritverk, þar sem hann
hefur komið fram sem forvíg-
ismaður mannúðar og frjálsr
ar huigsunar." Enginn virðist
viita fyrir víst hve margar
bækur og bæklinga hann hef
Framhald á hls. 17
Múrarar óskast
v/einbýlishús gegn greiðslu með tryggðum
skuldabréfum.
Upplýsingar í síma 23281.
Skuldabrét
Hef kaupanda að fasteignatryggðum og ríkistryggðum
skuldabréfum.
AGNAR GÚSTAFSSON, HRL.,
Austurstræti 14.
A J. Þorláksson & Norðmann hf.
HÖFUM KAUPANDA
Að góðri 4ra herb. íbúð, gjarnan í fjölbýlis-
húsi, útb. kr. 900 þús. íbúðin þarf ekki að
losna fyrr en eftir ca. 1 ár.
EIGNASALAN
REKYJAVÍK
Þórður G. Halldórsson
sími 19540 og 19191
Ingólfsstræti 9
kvöldsími 17886.
Tilkynning
um almennu lífeyrissjóðina
frá Alþýðusambandi islands
og Vinnuveitendasambandi Islands
Þar sem ekki hafa enn verið kjörnar stjórnir nema fárra Hf-
eyrissjóða er ákveðið að fresta famkvæmd skilagreina um
einn mánuð eða til 10. marz n.k.
Æskilegt er að iðgjöld til sjóðanna fyrir janúarmánuð verði
lögð inn á lokaðar bækur i bönkum og sparisjóðum.
Eyðublöð fyrir skiiagreinar ásamt leiðbeiningum hafa verið
send til vinnuveitendafélaga og verkalýðsfélaga.
Auk þess verða eyðublöðin ti! afgreiðslu á aðalskrifstofum
verkalýðsfélaganna og vinnuveitendafélaganna.
Reykjavík, 2 febrúar 1970.
Alþýðusamband Islands,
V'mnuveitendasamband Islands.
ÚTSALA Á TEPPUM,
TEPPABÚTUM OG GARDÍNUM
TEPPI HF. Austurstræti 22