Morgunblaðið - 04.02.1970, Blaðsíða 15

MORtGUNOLAÐIÐ, MIÐVIKUDAjGUR 4. FEBRÚAR 1970
15
„Sports Illustrated” segir:
Danir rányrkja úthöfin
— Allt ilmar í Danmörku, en eitthvað er rotið
í Grænlandi þar sem miskunnarlaus laxa-
slátrun á sér stað
FYRIR nokkru birti hið
víðlesna, bandaríska tíma-
rit, „Sports Illustrated“,
grein um laxadrápið við
Grænland og fer hún hér
á eftir að heita óstytt.
„Sports Illustrated“ er eitt
víðlesnasta sportblað ver-
aldar.
Leirslettóttur bíll með
veiðitækjum sýnilegu m inn-
anborðs stendur við götu í
Aberdeen. Á afturrúðuna er
límdur miði, sem ber mikla,
rauða áletrun: „KAUPIÐ
EKKI DANSKT FLESK“.
Bíll þessi er eign Reg Rig-
hyni, Breta af ítölskum ætt-
um, sem margir telja vera
einn slyngasta laxveiðimann
Bretlands. Hann býr við
einkahluta sinn úr ánni Lune.
Um miðjan september á sl.
ári hafði hann ekki fengið
einn einasta lax.
Annar Englendingur er
þeirrair ámægju aðnjótandi,
að eyða þremur vikum á
hverju surnri við hina stór-
kostlegu Namsená í Noregi. I
þá tvo áratuigi, sem haran hefur
veitt þar, hefur meðalþyngd
laxanna sem veiðzt hafa
eklki fariið undir 18
pund. Á þessu ári dró hann
62 laxa, og af þeim voiru að-
eins fimm þyngri en fimm
pund. 37 laxanna voru með
skaddaða bakugga og önnur
netaför.
1967 veiddjust 34% færri
laxar í Kanada í ám þeim,
sem falla í Atlantshafið, en
árið áður. Á Billingsgate
fiskmarkaðinum mikla í
LfOndon voru boðin 40 tonn
af laxi í febrúar og marz
1969. 1963 var sambærileg
tala 105 tonn.
Sannaninn'ar eru lausar í
reipum, og það er erfitt að
safna öllum staðreyndunum
saman. En það er nú ekki
lengur neinn vafi í hug-
um veiðimanna og fiskisér-
fræðinga beggja vegna Atl-
anltsbafsins, að þrátt fyrir að
Daramiörk sé hámierantiuð þjóð,
stjórn landsins frjálslynd, þá
eru Darair að eyðáileg,gja
Salmo Salar, Atlantshafslax-
inn, einn mesta sportveiði-
fisk heimsins, og það þrátt
fyrir hávær mótmæli hvað
anæva að.
Athuganir mínar á atlög-
unni að laxinum hófust einn
inapran októbermorgun í V-
Grænlandi. Hinn rauði og
hvíti fáni Danmerkur blakti
innan um snjóflyksurnar.
Götumarkaðurinn var opirm
í höfuðboirginni Godthaab
(íbúar 5,000). Heljarmiklir
stóreygðir þorskar, veiddir
meðal ísjakanna nokkrum
klukkustundum fyirr, lágu í
böklkuim, og Grænlendingur
einn var að hluita niður brein
dýrslæri til sölu. Fimm
Ihumdnuð metrum ofar, uipp
með malarveg, er hægt að
kaupa íburð,armíiikiil hljóim-
burðartæki, frábærar japansk
ar og þýzlkar myndavéliar í
stórfínni veliuipplýstri verzl-
un, sem hefði sómt sér ^el við
sjálft Ráðhústorgið í miðri
Kaupmannahöfn.
Godthaab er ekki frumbýl
ingabær, þótt í mörgu tilliti
líti bærinn svo út. f einnar
hæðar hóteluim í Godthaab
að
og
er
og Sukkertoppen er hægt
panta sér Chateaubriand
frönsk vín. Að sjálfsögðu
það ekki ódýrt, því aliLt verð
ur að flytja inn, meira að
segja grænmetið. En inn-
fæddir hafa ekki áhyggjur af
því. Danskir stjórinisýslu-
menn þurfa ekki að greiða
skatta og undanfarin fimm ár
hefur hinn innfæddi Græn-
lendingur haft töluvert fé til
þess að eyða.
Þessir peningar koma frá
slátrun á laxi, þúsundum
tonna af laxi. Grænlenzkir
fiskimenn, sem bjuggu við
kröpp kjör á þorskveiðum áð
ur en laxadrápið hófst 1964,
afla sér nú allt að 1,1 millj.
ísl. króna á hinu þriggja mán
aða langa netaveiðitímabili
frá september til nóvember.
Þessi tala er fengin hjá hr.
Holten Möllér, sem er
aðalumboðsmaður Konung-
legu Grænlandsveirzlunarinn
ar í Godthaab.
í tvær aldir hafa evrópsk-
ir og bandarískir vísinda-
menn glímt við að leysa eina
mestu gáltu útlhafsinis: leiðir
laxins um sjóinn til ánna. Á
hverju ári komu þessir
miklu, stökkvandi fiskar, aft
ur til heimkynna sinna í án-
um, og börðust upp straum-
inn til þess að komast á
hrygningarstöðvar sínar. Eft
ir tveggja til þriggja ána
veru í ánni, tóku hin rauð-
flekkóttu laxaseiði á sig silf-
urlit og leituðu til sjávar. Og
er þau höfðu komizt út
fyrir grynningar, hurfu þau
með öllu sjónum manna og
vitneskja um þau var engin.
Nóg var um kenningar.
Kannski héldiu þau sig í hlíð-
um landigruinnsins. Karansíki
fóru þau um allt N-Atlants-
hafið í eltiragarleik við síld-
artorfur o.s.frv. En enginn
vissi neitt með vissu.
Fyrsta vísbendingin um að
leyndardómurinn hefði verið
ráðinn, kom fram í tímarit-
inu „Field“ í London , sem
greindi frá því snemma árs
1965 að mjög mikið magn af
frystum Atlantshafslaxi væri
komið á evrópska markaði
frá Grænlandi. Ekki tók
langan tíma að komast að nið
urstöðu. Aðeins ein laxveiðiá
er á Grænlandi. Er hún l'ítill',
og útilokað að allur þessi
fiskur gæti verið þaðan. Á
einhvern hátt hafði komizt
upp um gönguleiðir laxins í
hafinu og verið var að nöt-
færa sér það út í yztu æsar.
Skjalfestar sannanir liggja
fyrir um að smávegis af laxi
hafi ver.ið veitt í lagnet á
Grænilandli all't frá því á
18. öld. En hin skyndilega
aukning, sem varð á veiðun-
um eftir 1960 er enn óút-
ökýrð. Karansiki var það ein-
hver óútreiknanleg breytirag
á lifnaðarháttum laxins, sem
færði hanra nær netunium við
land. Líklegra er þó, að á
meðan engin tæki voru til
nýtízku frystingar, hafi verið
'tilganigslaust að hagnýta sér
veiðarnar. Án frystingar og
góðra samgangna, var laxinn
llítils virði miðað við þorsik-
inn. í Evrópu hefur verið
markaður fyrir
frá miðöldum.
Hverjar, sem
kunna að vera,
gífurlega veiði
henrans ári voru veiddar
1,539 smálestir af laxi í græn
lenzk net. Til samanburðar
má geta þess að 1961 nam
veiðin 121 smálest. Sé þetta
borið saman við árlega veiði
á Kyrrahafslaxi, virðist
þetita kanraski ekki mikiið, en
þess verður að gæta að árleg
heildarveiði Atlantshafslax
er innan við 15,000 smálest-
ir.
Eftir 1964 hélt Grænlands-
Annað atriði, sem sanna
varð, var hvaðan þessi lax
var ættaður. Það tók heldur
ekki langan tíma að komast
að niðurstöðu varðandi það.
Gönguseiði, sem merkt höfðu
verið í Bretlandi, írlandi,
Kanada og Bandaríkjunum
fundust á meðal aflans við
Grænland. Flestir merktu
laxanna voru frá Kanada, en
um 15% þeirra höfðu klakizt
út í ám í Maine-ríki, í ám
sem verið var að rækta upp
eftir að Atlantshafslaxinum
hafði því nær verið útrýmt í
Bandarákjunum.
uranið væri nú að því að rann-
saka hvort mumuir væri á liaxa
atofrauim sem kæmu frá hiraum
ýmsu löradum, og væri m<eð
þessu sbefrat að því að fá sem
gleggsta vitraesikjiu um það
hvaðam lax sá, sem við Græn
larad veiðist, er ættaðiur.
Það eru þess háttar raran-
sókrair á smáatriðuim, sem
venijulegaist grafast í doktors
riitgerðum og aðeiras örfáir
vísindamenn hafa áhuga á. En
hvort Atlantis’haifslaxinn Ilifir
eða deyr út kann að byggjasit
á raákvæmri köraraurai á því,
hvaðan harara keimuir.
Kort yfir laxagöngur við Grænland
saltfisk allt
ástæðurnar
byrjaði hin
1964. Á því
aflinn áfram að vena mikill,
ef frá er talið árið 1968, er
rekís úr suðri hindraði veið-
arnar og skar þær niður í
1,200 tonn — 400 tonnum
mirana en 1967. Og nú voru
Grænlendingar ekki lengur
einir um hituna, því aflinn
hafði ekki farið framhjá öðr-
um þegnum Danaveldis. 1965
voru þegar komnir tveir fær-
eyskir bátar á miðin í Davis-
sundi, sem skilur Grænland
og Kanada. Þeir tóku sinn
hluta af fiskinum, ásamt
Norðmönraum, en 1967 komu
hinir sönnu sérfræðingar til
sögunraar. Danskir fiskimenn
komu með báta sína alla leið
frá Borgundarhólmi í Eystra
salti. Danskir og færeyskir
bátar veiddu 400 tonn af laxi
1968, og þá slógust Svíar í
hópinn.
Engar tölur liggja enn fyr-
ir um aflann vertíðina 1969,
en allt bendlir til að velhafi
aflazt í netin. MöTLer sagði
mér að netamenn hefðu þegar
ilandað 113 tonnuœo af l'axi í
lok september miðað við 61
tonn á sama tíma 1968.
Lönd þau, sem laxár eiga,
bnugðust snarlega við fregn-
uraum frá Grænlandi. Hau®t-
ið 1965 voru bæði brezkir og
kfnadískir vísindaleiðangrar
á miðunium við Grænland og
þeim tókst mjög fljótlega að
staðfesta það, sem menn hafði
grunað frá upphafi. Græn-
lendiragar og aðrir voru að
veiða fisk í uppvexti. Meira
en 95% af löxunum, sem
veiddust, höfðu eytt minna
en tveimur sumrum í sjó.
Laxinn vó til jafraaðar 7
pund, og hanra var að næra
sig á sandsíli og loðrau. Þetta
þýddi að líta vairð á tölurnar
frá Grænlandi í nýju ljósi:
Þær gáfu til kynna að miklu
fleiri tonn af hugsanlega
þnoskuðuim filski muradu hafa
náð aftur í árnar.
Danir hafa hins vegar ver-
ið fljótir að benda á, að ekki
hafi fundizt mikið af merkt-
um laxi. Af 100,000 merkjum,
sem sett hafa verið á seiði í
Bretlandi, hafa aðeins 80
fundizt í Grænlaradii. Hins
vegar er rík ástæða til að
ætla, að fiskimennirnir greini
ekki alltaf frá laxamerkjum,
sem þeir firaraa.
í haust sagði verzlunareft-
irlitsmaðurinn í Sukkeftopp-
en við mig að það yrði eng-
um vandkvæðum bundið fyrir
mig að fá að fara með græn-
lenzkum báti til þess að vitja
um net. En síðan komu fnest-
arair og afsakanir hivað eftir
annað. Netameran, sem nú vita
mæta vel, að starfsemi þeirra
er harðlega gagnrýnd af út-
lendingum, vildu ekki fá mig
uim borð hvað sem það kost-
aði. Svipþungir hópar söfn-
uðust saman á bryggjunum
þegar 4g fór til að mynda bát
„na, er þeir voru að leggja
úr höfn. Undir þessum kring-
luimstæðum þarf maðmr ekki
að vera efasemdarmaður þótt
maður dragi í efa að Græn-
lendingar skili aftur öllum
þeim laxamerkjaim sem þeir
finna.
Hinir brezku og kanadísku
vísindamenn, sem starfað hafa
á þessuim köldu slóðiunri' urad-
anfarin fjögur ár, gara sér
grein fyrir þessni. Það seim
þeir eru nú að reyna að gera,
er að veiða laxa á sömu slóð-
um, merkja þá í þeirri von
að veiðimenn og atvinrauveiði
meran í öðrum laxræktarlönd
uim rnuni skxia merlkjnxniuim af
fullvaxta fiski.
Vandamálin liggja einkum í
því, að lax lifir ánetjun illa af
vegna þess hve hann missir
hreistrið auðveldlega. Arthur
Swaira, yfirimaðiur brezika
ramnisió'kn'alle i ða ngurs ims, sagði
mér í otatóbermárauiði sL að
Eiraa miikils,verða laxveiði-
laradið, sem virtisit ósnortið af
ved'ðuim Dama, var Norogur.
En sú dýrð útóð aðeins til
1967. Á þvi ári fanraist annað
ætiasvæði AtlamítslhaM'axins
uinda'n. strönd Norðiur-Noregs
ríflega uftara landlheiLgL Þarag-
að hiéldiu Danir eiraraig ti.l
veiða. 1968 vonu 23 daniskir,
16 særaisikir ag eiinn færeysk-
ur bátuir að veiðiuim á raorstka
avæðin'U. Þeir veiddu 360 smá-
lesitir, eða stórara hhrta
norSka hrygningarstof'nisinis.
Nú er hiraiuim mdkliu ám Noregis
— Namss'ni, Allta og Driva —
ógnað á saima hátt og ám
Kamada og Skatl'araös.
1968 fararast erara einra veiði-
staðuir á úthafiraui, og var raot
færður af Dörauim sam tótou
að veiða lax uindara Færeyj-
um. Eragar tö'Lur hafia enn
verið birtair frá hirau mýja
veiðisvæði, en þó er vitað að
þarna haifa veiðzt laxar
merktir í Svíþjóð og Skot-
laradi.
Þjóðir haifa al'Jt að því far-
ið í styrjalldir vegraa laxiveiða.
Ein ásrtæða styrjaildar Rússa
og Japaraa 1904 var sú stað-
reynd að Japanir tóku að
veiða lax úti fyrir strönd
Síberíu, era þar var mjöig lax
aUðuigt. Þeigar þeir uinrau styrj
öldina, var þetita eiramdtt það,
sem þeir gerðiu. E'ngmn hietf-
ur eraniþá lýst því yfir, raema
ef vera kynind á kvölldst'umd-
uim í öLkrám Stootlarads, að
styrjöld veirði lýat á hemdiuir
Danimörtou. En svo mikið er
víst, að ál'ilt á Dör.iuim á al-
þjóðavettvaragi hefuir ekki
veríð jafin. llitið Síðain ftoríeð-
uir þeirra hjiuiggu sér leiðiir
uim V-Evrópu, kveilkjandi í
kirkjuim og borgiuim.
Á s'l. ári baifa tvær m-eiri-
háttar tilrauirair verið gerðar
tiil þesis að koma fraim allþjóð-
leguim þrýstiragi gegn Dan-