Morgunblaðið - 07.02.1970, Blaðsíða 15

MOíRiGU'NlBiLA.ÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 11970
15
Guðmundur G. Hagalín -»
skrifar um J dUKMJííJN JN 11K i -
Gamall vinur leitar nýrra kynna
FÁIR rittiiafunidlar nlu'tiu siíkrair
hylli meðal bóklæas almennings
um víða veiröld á fyrstu áratug-
um þessairatr aldair sem Jack
London, og þó að hann hafi
aldrei veirið ýkjahátt metinn sem
listamaður og teljist ekki til
stóru spámiannanna í bandarísk-
um bókmenntum, hvað þá í heims
bókmenntunum, hefur hann þó
haft ærin áhrif á bandarískt
mennin.garlíf og bókmenntir —
og einnig á viðhorf almennings
gaignvant féfliaigsimáluim — ag þaið
eBdki aðeins vesitam hiaifis, iueldlur
og einnig í Evrópu, Hainin viar í
eðllli síniu fruimöteett niáttúnuíbaimi,
fulluir æwmtýnalþrár ag uipipirieisin;-
artaindla, steim átfci sér j álkivæðia við-
miðun. Hainn átti sinn þátt í því
að vísa veginn til baráttu gegn
þeinri hræsnismegnuðu hreinlíf-
isstefnu og bókstafstrú, sem
hafði lagt menningar- og siðgæð
islíf miðstéttanna í Bandaríkjun
um í fjöfcra. Skáldsögur hans,
sem fjalla um hina frjálsu, villtu
náttúru í fhinum víðlendu og svo
til óbyggðu svæðum norðursins
og lýsingar hans á ástríðuþrung
inni sókn tugþúsunda banda
rískra bargara af öllum stéttum
og ýmsum uppruna eftir ónumd-
um auðlindum á narðurslóðum,
vöktu ólgiu — og frelsis og ævin
týraþrá í brjósti ekki aðeins al-
memnings, heldur og verðandi
skálda, listamanna og menning-
arlegra leiðtoga, og bækur hans,
sem mótaðar eru að meira eða
minna leyti af fátækt hans í
bemsku og æsku, af lestri bóka
um jafnaðarstefnuna og afkynn
um hans af sátnri fátækt og fé-
laigslegri niðurlægingu í Banda-
likjunum og í hinni miklu borg
Lundúnum, höfðu mjög víðtæk
áhrif, — sem gætti jafnvel hér á
íslandi.
Það var engin tilviljun, að ein
hver mesti dáandi Jacks Lond-
on héir á landi — og um leið
áhugasamur kynnir hans —
var Ólafur Friðriksson. Til-
beiðsla Ólafs á frumstæðri nátt
úru var auðsæilega eðlislæg og
varð meiri og meiri þáttur í lífi
hans, eftir því sem árin færðust
yfir hann, og þjóðfélagslegur
áhugi hans og stjórnmálaleg
stefna var ekki fyirist og fremst
mótuð af kaldrænni rökhyggju
og bókstafatrú á sósíalistískar
kenningar og kreddur, heldur
var þetta hvorttveggja mjög svo
blandið hugsjónalegri ósk-
hyggju, svo sem oftast hjáJack
Londoin, er gat orðið svo blend-
inn í trúnni að gerast undur
hrifinn af ofunmenniskenningum
Nietzscbes. Ólafur Friðriksson
þýddi og á íslenzku skáldsög-
una óbyggðimar kalla ((The
Call of the Wild), þar sem fram
er sett á áhrifaríkastan hátt til-
beiðsla Jacks London á hinni
ósnartnu náttúru, — og menn,
sem stóðu Ólafi nærri, þýddu
sumar aðrar af skáldsögum þessa
höfundar, en þýðingar á sögum
hans birtust í dagblöðum, Nýj-
um Kvöldvökum og í bókarformj
og urðu mjög vinsælar. Mest
munu þær þó hafa verið lesnar
af ungum mönnum, sem lesið
gátu dönsku, í hinum mjög
ódýru útgáfum Martins-bókafor
lags í Kaupmannahöfn.
Ekki leið á ýkja löngu, unz
áhuginn á bókum Jacks London
rénaði, enda lauk rithöfundar og
þroskaferli hans árið 1916, en
þá lézt hann einungis fertugur.
IHér á landi mátti heita, að nafn
hans lægi í þagnargildi í um það
bil þrjá áratugi en árið 1959 tók
ísafoldarprentsmiðja að gefa út
rit hans í snotuinri og frtemur
ódýnri útgláflu, ag eru niú kom-
inn út hátt á annað tug binda,
þar á meðal Óbyggðirnar kalla,
Úlfhundurinn, Bakkus konungur
Speminiitreyjian ag FóJk unidir
djúpanna, og ennfremur gull-
grafanasögur og sögur úr suður-
höfum. Nú í haust sem leið kom
út hin spennandi saga, Hnefa-
leikarinn, þar sem fram koma
þrír aðalþættirnir í skáldskap
Jacks London, náttúrutilbeiðsl-
am, hietgudýrkiun og uippireisiniar-
andi gegn þjóðfélagslegri spill-
ingu, sem hefur í för með sór
mammlega niðurlægingu.
En hvort á svo þessi útgáfa á
bókum hins fyrrum dáða höf-
undar nokkurn menningarlegan
irétt á sér? Ég svara þeinri
spurningu hiklaust játandi. í
fyrsta lagi eru bækur hans, með
sínum oft hiressilega blæ og sín-
um heilbrigðu viðhorfum, sam-
fara ævintýrialegum og stundum
ærið sérstæðum efnisþræði, flest
um öðrum bókum æskilegri
stoammtiiliesifcuir —• en aulk þess
virtist mér þær sem bókaverði
neyniast ökki aðeins nothæf,
heldur mjög heppileg stikla í
þeinri gnuigiguigu og aft torfæiriu
elfu, sem skilur lélega reyfara
og listrænt formaðar bókmennt-
ir. Ég er þess því ákveðið hvetj
andi, að útgáfan á bókum Jacks
London haldi áfram, enda enn
eftiir bækur eins og Jámhæll-
inm, Sæúlfurinn og Mairtin Ed-
en, aem ailllar eru í Ihópi þesis
merkasta, sem höfundurinn skrif
aði.
Guðmundur Gíslason Hagalín
J m ' ^
Dr. Charles Hallsson, fyrsti íslenzki ræðismaðurinn í Houston,
Texas, og frú Hallsson á Hótel Borg í gær.
Islenzkur ræðis-
maður í Texas
DR CHARLES H. Hallson, fyrsti
íslenzki ræðismaðurinn í Houst
on Texas, og kona hans, voru
kynnt fyrir blaðamönnum á
Hótel Borg í gærdag.
Dr. Hallsson er nýjasti mieð-
limur diplómatasaimtatoanna í Ho
uston, og því fremur athyglis-
vert að kona hans er kjörinn
varaflarmaður samtaka eigin-
kvenna diplómata þar.
Dr. Hallsson er af íslenztou
berigi brotinn, og var afabróðir
hanis, séra Jón Hallsson í Hrauni
í Fljótum í Stoaigafirði, en sá
var einnig afi Jóns Sigurðsson-
ar á Reyn.istað.
Hallsson heitír borg í Norð-
ur-Dakota, sem nefnd er eftir
afa dr. Halilssan.
Dr. Hallsson er steurðlæknir
að rnennit og lyflæknir, en það
starf stundaði hann í meira en
tufctugu ár. Þá fór sjónin að bila,
og tók hanin því tii við lög-
fræði, en hann er líka lögiflræð-
ingur að mennt, og hefur starf-
að við málafiutning í Texaa síð
an 1966. Sjóninni var bjargað,
en hann álítur sig ekki geta flull
komlega starfað að skurðlækn-
ingum, því að það reyni af mik-
ið á augun.
Hann er imjög virteur í félagB-
mláluim, bæði lútaindi að læbnis-
fræði ag lögum, og hefur veirið
heiðraður á margvíslegan hátt.
Frú Hallsson er írsk, og teflur
sig einnig skylda íslandi ag ís-
lendinigum, Þau hjónin eiga fjór-
ar upþkommar dætur, sem afllar
eru giffcar, og dr. Halisson sagði
fréttamönmium, að honum væri
gatt til kvenna, mieira að segja
hefði hundurinn á heimilinu
verið kvenkyns.
Hjónin héldu utam í morgim
til Evrópu en þar hlaut ræðis-
maðurinn framhaldsmenntun
sínia að loknu háskólamámi í
Amerítou, m. a. í Landon, Edin-
borg, Vínairborg og í Sviss. Þetta
er fyrsta Evrópuferð frú Halls-
son.
EFTIR
MATTHtAS JOHANNESSEN
EINHVERJU isiinmi mieðan Jónas frá
Hrifliu var á iifi eins og stiumdum er
kailað, Sterifaðii ég gireiin, þair sem ég
deiflidi aillhiarkialllega á danabatrið,
sam ég þófcfciist finina í söiguibókum
hanis, sem ailmienmt voru — og eru
víst enm — kennd'ar í barnaskólun-
um. Ég hef verilð þeirriar síkloðuiniar,
að bætour þeasar ásamt ýmisu öðru
miuindu viefcjia aimienima hneykisiluin í
Danmörk, ef þarlemdir aflkamiemidur
víteiniglainna vissiu, hvað ísllanzkum
börinum er boðið upp á af damiahatri
á því heririamis áiri 1970. Þar er afldrei
greint á miflli Dama oig dainstera
stjórnv'afldia. En á þassu tvemmiu var
miteill miuinur, þótt ýmsiir geri sér
ektoi grein fyrir því, að 'því er virð-
ist. Þaininiig kom ágœfcis borigiari aisk-
vaðandi inn á Mai-gunlbiiað, þegar við
á siíimum tímia hróisuðum Dömum í
stórum greinium og fyriirsögnum fyr-
ir þá ákvörðuin að afhiemida otekur
hanidritin: „Ykkur ætiar að tafcast að
eyðileggja miargra aida sfcairtf“, saigði
hianin og fórmaði höndium. „Ha“,
sagði ég af vetnijuiliegu skillininigis'leysi.
„Hvern fjaindiamin á þetfca danaihrós
alð 'þýðia?“ spurði hainn. „Nú, þedr eiiga
það skiiflið11, sagði ég. „Nei“, hrópaði
haran, „þei.r eiga öktoerit gatt skifliið.
Og það mé ektoi toamia fyrir að við
fáum hiainidíritin heiim. Það miuinidi
stórGpiíllla æistoumni. Hún miundi Ihœtta
að hata Dainii“.
Ég man eklki hvort hiamn hótaðd að
fara niður í „Sj'áifstæðislhús" og
segja upp Morgunbiaðdmu. Bn það
kiemur stumdum fyrir.
★ ★
Bkíki hialAaði ég á Jónais persónu-
lega í fyrmeifndri gireim, enda ekki
málefmalleig afstaða að storifla um
mianmimn þegar verk hams eru til um-
ræðu — og ég ©kfci gagnrýmaindi.
Auk þess er Jónias fyrixferðainmieiiri í
ísienzkri stjómmáflaisögu þesisiarar
aldiar en svo, að persónullegar skioð-
aniir mdmiar á bomum Skipti medinu
málfl, hvort siam þær væiru hiomurn til
lofs eða laists. Jónas stóð fyrir síiniu,
meðan hamm vair og hét. Haen var
ákaflamialður og sást etoki affltaf fyrir,
en .ekkii mumidii hanin vera einin um
það, ef liitið væiri á íslenztea stjórn-
málasögu af raumsæi.
Ég hélt saifct a@ sagja að Jómiasi
vaeri samia, þótt svo uinigur miaðiur og
óstýrilátur gerði alflharða hríð að
þassari isöguiniefnu hianis, en það var
niú eiititlhivað annað. Þegar greinin
birtist á prienti, hrinigdi hiamm tii mín
og sagði að ég Skyldi haifa hæigt um
mig. Að ölðrum teoistd gripi hamm til
sinina ráða í Mániudaigsiblaðinu. Þó að
ég virð'i sitt hvað við það ágæta blað
— og ekiki sízit, að ég þyfcist hafa
niaktora reynsliu fyrir því að þar eru
skriíaðir betri ieikdómiar en t.d. í
Vísi(!) þótt enginn bafi miainmdóm til
að segija það upphátt — sagðd ég við
Jónias að hainin skyldti skrifla það siem
homum sýnidflst. Ég blaktoalðti bara til,
því að ég vifldii gjairnia deifla við hann
um saginifræði hanis. Hún væri síður
en svo niein heilög kýr í minum auig-
um. Þá sagði Jóinas, þvi að harnn var
'gilöggiur m,aður og v'eraldairvamiur:
„Þér stouluð ektei vera að ellbast við
mi'g, uirugi maður. Þér viminið á Morg-
unblaðinu ag það hefur gert miargt
fy.rtir yður. Þa.ð ©igium við a.m.k. sam-
eiginlegt, því að Moiggamenm hafa
eimniiig giarfc mifkið fyrir mig. En ég
hef lítoa gierit margt fyrir þá. Ég út-
brieiddi Mangiunblaðiið á sínum tíma
— og Valfcýr gierði miig að rá’ð-
henra.“
Að þeissium orðum mœfltum vorum
við Jónas ienltdr í sama báfci, áttum
a.m.k. einlhvers toonar samilleið.
Háðið og kknjnlin í orðurn gamfla
maininsiiins var mieiria en svo að óg
treysti mór tiíl að flaillla eíkiki fyrir því.
★ ★
Ástæðam tdl þesis að óg mifjia 'þetta
upp er sú, alð niú hieiflur Ármiagarður
verilð tekiinm í niottouin við hlátíðliega
athiöfn. Það var vtefl viðeóigamdi, þóitt
Árnii Magnússian væri fjiarstaddur af
einihverjum ástæðum, a.m.k. vakti
það athygli að hanm stoyfldi enga
ræðiu hiailda. En samt vanu fllutt-
ar mierteaæ næður, sumiar niokk-
uð viðtovæmmiisilegar, að víisu, því
að Háskóíllinin á 70% af hiúis-
iniu, en Hainidritaistofniuniin efldki
niema 30%. En vaniamidi á þetta
eftir að srxúiast við með auikinni
gietu ríkisinis. Hv-erniig er hægt að
ætfliast til að þa’ð gefci keppt við Happ-
drætti Háistoófla ísflandis, sem niú hef-
ur verið sefctiur í asitoania, eiins og adllJir
vita. B'ara að þessi ágæta memmta-
stoflnun fái efclki aiskllok 1 himinis sitiað.
Og svo var aldred þessu vamt minmzt
á heimsimemniin,gum,a við viigsfliu Áxnia-
garðs. Hún er að vísu déMtilð „rnagn-
þrungim“, ,,á(hriifaflaius“ og „ágeð-
felfld" eiinls ag ágætur ritdómiari saigði
um ileiftoriit Aritlburs MiMierts um dag-
imm. En mikil liflandiis ósiköp eiigium
við henrnii saimt rnitoið upp að ummia.
Einu simni var þessi heimisimemimimig
dönisk. Nú er hún lakis orðiin ísflenzk.
★ ★
Jæjia, það siem ég villdi sagt hafa
er þetta: ósköp er miikilð gert úr
iMstou Dania ag ágæti Svía. Ætli það
sé vegnta þesis að Margunlbilaðið sagði
frá því í frétt fyrir stoöimmu, a'ð Is-
ianid hefði „varið boðlið hijiarbainfleiga
veilkiomið er damsika þjóðþiinigið sam-
þyklkbi í fyrstu umræðu innigöniglu-
beiðni ísiaimdis" í EFTA, svo alð vitn-
að sé í biaðið. Eða skyldi það vera
vegna þeðs að Jónas Halligirímisison og
Jón Sigurðsson voru í Danmörk, en
Óiaflur Jónsson fré Vík í Lóni í Sví-
þjóð? Ég veit það ekki. En ég segi
fyrir mig að óg befld meira upp á
Dani fyriæ bragðið — og minnia upp á
Svía. Kanmiskd er það naingt hjá méx.
Johnson, fynrvemandi Baindarík'jafor-
seti, sagði 1960, að Krúsjeffl rétti
flrarn flriðarpáílmia, en „ineynir um
ieið að berj'a oktour með honum.“
Nú eru Sviar með pálmiann í hönd-
■unium. Þetta er víst eklki sami pálm-
inin oig Johnson taiaði um.. En hann
hefur verið motaður ©ins. Sviþj'óð er
nobelt land, guflt og florvitið. Það er
.að verða kynfliíiflsölexír núitiimia menn-
inigar. Þar í landi ©r ailt öðruivísi en
í öðrum lömidum, jafinjvei pákniaflaiufið
er rautt. Einis og hausitið.
★ ★
En það var þetlta mieð daniahatrið
— og sögubækuirnar hanis Jóniaisar frá
Hrifliu. Hvermiig væri að snúa dæm-
iinu einu siimni við og spyrja einis og
góður viiniur minn 'gerði um daginn.
Hann er mjög gáfiaður, 'þótt hann sé
vimur mimin, og heflur vaiðið fyrir neð-
■an sig. Þsss vegma vifll hamm ek’ki láta
niaflns sínts igetið. Þa!ð er nokfcuð gott
'hjá honum. Hanm ætlar eikiki að látia
brugga sér lofca-náð. Bn hann sagði:
„Hvemnig hietfði flarið fyriir Isflending-
um, þrlátt fýrir afllt, af Dan.ir hiefðai
flátið þá alvag aflskiiptafllaiusa? Ætli
þeir hefðu ekfai týnzt einis og Græn-
liemdiinjgar?“ Og: „Ætli Ármi Maignús-
son og aðriir hiefðu saifniað hanidiritum
fyirir iniruainlandsmartoað — sem hafði
ektoi við alð éta þau? Ned, þá hefði
hianin helidur snúið isér alllur að Snæ-
fríði.“
Svoinia má velta hflutuniuim fyrir sér.
Kaniruslki hefði ektoi þótt ásbæða til
að byggja Ámiagairð, ef handritin
'hiefðu ektoi llenit í Danmörk.
Svíar befðu að minimsta toosti alidxei
slkilað Bósaisögu.