Morgunblaðið - 07.02.1970, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 07.02.1970, Blaðsíða 15
MOíRiGU'NlBiLA.ÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 11970 15 Guðmundur G. Hagalín -» skrifar um J dUKMJííJN JN 11K i - Gamall vinur leitar nýrra kynna FÁIR rittiiafunidlar nlu'tiu siíkrair hylli meðal bóklæas almennings um víða veiröld á fyrstu áratug- um þessairatr aldair sem Jack London, og þó að hann hafi aldrei veirið ýkjahátt metinn sem listamaður og teljist ekki til stóru spámiannanna í bandarísk- um bókmenntum, hvað þá í heims bókmenntunum, hefur hann þó haft ærin áhrif á bandarískt mennin.garlíf og bókmenntir — og einnig á viðhorf almennings gaignvant féfliaigsimáluim — ag þaið eBdki aðeins vesitam hiaifis, iueldlur og einnig í Evrópu, Hainin viar í eðllli síniu fruimöteett niáttúnuíbaimi, fulluir æwmtýnalþrár ag uipipirieisin;- artaindla, steim átfci sér j álkivæðia við- miðun. Hainn átti sinn þátt í því að vísa veginn til baráttu gegn þeinri hræsnismegnuðu hreinlíf- isstefnu og bókstafstrú, sem hafði lagt menningar- og siðgæð islíf miðstéttanna í Bandaríkjun um í fjöfcra. Skáldsögur hans, sem fjalla um hina frjálsu, villtu náttúru í fhinum víðlendu og svo til óbyggðu svæðum norðursins og lýsingar hans á ástríðuþrung inni sókn tugþúsunda banda rískra bargara af öllum stéttum og ýmsum uppruna eftir ónumd- um auðlindum á narðurslóðum, vöktu ólgiu — og frelsis og ævin týraþrá í brjósti ekki aðeins al- memnings, heldur og verðandi skálda, listamanna og menning- arlegra leiðtoga, og bækur hans, sem mótaðar eru að meira eða minna leyti af fátækt hans í bemsku og æsku, af lestri bóka um jafnaðarstefnuna og afkynn um hans af sátnri fátækt og fé- laigslegri niðurlægingu í Banda- likjunum og í hinni miklu borg Lundúnum, höfðu mjög víðtæk áhrif, — sem gætti jafnvel hér á íslandi. Það var engin tilviljun, að ein hver mesti dáandi Jacks Lond- on héir á landi — og um leið áhugasamur kynnir hans — var Ólafur Friðriksson. Til- beiðsla Ólafs á frumstæðri nátt úru var auðsæilega eðlislæg og varð meiri og meiri þáttur í lífi hans, eftir því sem árin færðust yfir hann, og þjóðfélagslegur áhugi hans og stjórnmálaleg stefna var ekki fyirist og fremst mótuð af kaldrænni rökhyggju og bókstafatrú á sósíalistískar kenningar og kreddur, heldur var þetta hvorttveggja mjög svo blandið hugsjónalegri ósk- hyggju, svo sem oftast hjáJack Londoin, er gat orðið svo blend- inn í trúnni að gerast undur hrifinn af ofunmenniskenningum Nietzscbes. Ólafur Friðriksson þýddi og á íslenzku skáldsög- una óbyggðimar kalla ((The Call of the Wild), þar sem fram er sett á áhrifaríkastan hátt til- beiðsla Jacks London á hinni ósnartnu náttúru, — og menn, sem stóðu Ólafi nærri, þýddu sumar aðrar af skáldsögum þessa höfundar, en þýðingar á sögum hans birtust í dagblöðum, Nýj- um Kvöldvökum og í bókarformj og urðu mjög vinsælar. Mest munu þær þó hafa verið lesnar af ungum mönnum, sem lesið gátu dönsku, í hinum mjög ódýru útgáfum Martins-bókafor lags í Kaupmannahöfn. Ekki leið á ýkja löngu, unz áhuginn á bókum Jacks London rénaði, enda lauk rithöfundar og þroskaferli hans árið 1916, en þá lézt hann einungis fertugur. IHér á landi mátti heita, að nafn hans lægi í þagnargildi í um það bil þrjá áratugi en árið 1959 tók ísafoldarprentsmiðja að gefa út rit hans í snotuinri og frtemur ódýnri útgláflu, ag eru niú kom- inn út hátt á annað tug binda, þar á meðal Óbyggðirnar kalla, Úlfhundurinn, Bakkus konungur Speminiitreyjian ag FóJk unidir djúpanna, og ennfremur gull- grafanasögur og sögur úr suður- höfum. Nú í haust sem leið kom út hin spennandi saga, Hnefa- leikarinn, þar sem fram koma þrír aðalþættirnir í skáldskap Jacks London, náttúrutilbeiðsl- am, hietgudýrkiun og uippireisiniar- andi gegn þjóðfélagslegri spill- ingu, sem hefur í för með sór mammlega niðurlægingu. En hvort á svo þessi útgáfa á bókum hins fyrrum dáða höf- undar nokkurn menningarlegan irétt á sér? Ég svara þeinri spurningu hiklaust játandi. í fyrsta lagi eru bækur hans, með sínum oft hiressilega blæ og sín- um heilbrigðu viðhorfum, sam- fara ævintýrialegum og stundum ærið sérstæðum efnisþræði, flest um öðrum bókum æskilegri stoammtiiliesifcuir —• en aulk þess virtist mér þær sem bókaverði neyniast ökki aðeins nothæf, heldur mjög heppileg stikla í þeinri gnuigiguigu og aft torfæiriu elfu, sem skilur lélega reyfara og listrænt formaðar bókmennt- ir. Ég er þess því ákveðið hvetj andi, að útgáfan á bókum Jacks London haldi áfram, enda enn eftiir bækur eins og Jámhæll- inm, Sæúlfurinn og Mairtin Ed- en, aem ailllar eru í Ihópi þesis merkasta, sem höfundurinn skrif aði. Guðmundur Gíslason Hagalín J m ' ^ Dr. Charles Hallsson, fyrsti íslenzki ræðismaðurinn í Houston, Texas, og frú Hallsson á Hótel Borg í gær. Islenzkur ræðis- maður í Texas DR CHARLES H. Hallson, fyrsti íslenzki ræðismaðurinn í Houst on Texas, og kona hans, voru kynnt fyrir blaðamönnum á Hótel Borg í gærdag. Dr. Hallsson er nýjasti mieð- limur diplómatasaimtatoanna í Ho uston, og því fremur athyglis- vert að kona hans er kjörinn varaflarmaður samtaka eigin- kvenna diplómata þar. Dr. Hallsson er af íslenztou berigi brotinn, og var afabróðir hanis, séra Jón Hallsson í Hrauni í Fljótum í Stoaigafirði, en sá var einnig afi Jóns Sigurðsson- ar á Reyn.istað. Hallsson heitír borg í Norð- ur-Dakota, sem nefnd er eftir afa dr. Halilssan. Dr. Hallsson er steurðlæknir að rnennit og lyflæknir, en það starf stundaði hann í meira en tufctugu ár. Þá fór sjónin að bila, og tók hanin því tii við lög- fræði, en hann er líka lögiflræð- ingur að mennt, og hefur starf- að við málafiutning í Texaa síð an 1966. Sjóninni var bjargað, en hann álítur sig ekki geta flull komlega starfað að skurðlækn- ingum, því að það reyni af mik- ið á augun. Hann er imjög virteur í félagB- mláluim, bæði lútaindi að læbnis- fræði ag lögum, og hefur veirið heiðraður á margvíslegan hátt. Frú Hallsson er írsk, og teflur sig einnig skylda íslandi ag ís- lendinigum, Þau hjónin eiga fjór- ar upþkommar dætur, sem afllar eru giffcar, og dr. Halisson sagði fréttamönmium, að honum væri gatt til kvenna, mieira að segja hefði hundurinn á heimilinu verið kvenkyns. Hjónin héldu utam í morgim til Evrópu en þar hlaut ræðis- maðurinn framhaldsmenntun sínia að loknu háskólamámi í Amerítou, m. a. í Landon, Edin- borg, Vínairborg og í Sviss. Þetta er fyrsta Evrópuferð frú Halls- son. EFTIR MATTHtAS JOHANNESSEN EINHVERJU isiinmi mieðan Jónas frá Hrifliu var á iifi eins og stiumdum er kailað, Sterifaðii ég gireiin, þair sem ég deiflidi aillhiarkialllega á danabatrið, sam ég þófcfciist finina í söiguibókum hanis, sem ailmienmt voru — og eru víst enm — kennd'ar í barnaskólun- um. Ég hef verilð þeirriar síkloðuiniar, að bætour þeasar ásamt ýmisu öðru miuindu viefcjia aimienima hneykisiluin í Danmörk, ef þarlemdir aflkamiemidur víteiniglainna vissiu, hvað ísllanzkum börinum er boðið upp á af damiahatri á því heririamis áiri 1970. Þar er afldrei greint á miflli Dama oig dainstera stjórnv'afldia. En á þassu tvemmiu var miteill miuinur, þótt ýmsiir geri sér ektoi grein fyrir því, að 'því er virð- ist. Þaininiig kom ágœfcis borigiari aisk- vaðandi inn á Mai-gunlbiiað, þegar við á siíimum tímia hróisuðum Dömum í stórum greinium og fyriirsögnum fyr- ir þá ákvörðuin að afhiemida otekur hanidritin: „Ykkur ætiar að tafcast að eyðileggja miargra aida sfcairtf“, saigði hianin og fórmaði höndium. „Ha“, sagði ég af vetnijuiliegu skillininigis'leysi. „Hvern fjaindiamin á þetfca danaihrós alð 'þýðia?“ spurði hainn. „Nú, þedr eiiga það skiiflið11, sagði ég. „Nei“, hrópaði haran, „þei.r eiga öktoerit gatt skifliið. Og það mé ektoi toamia fyrir að við fáum hiainidíritin heiim. Það miuinidi stórGpiíllla æistoumni. Hún miundi Ihœtta að hata Dainii“. Ég man eklki hvort hiamn hótaðd að fara niður í „Sj'áifstæðislhús" og segja upp Morgunbiaðdmu. Bn það kiemur stumdum fyrir. ★ ★ Bkíki hialAaði ég á Jónais persónu- lega í fyrmeifndri gireim, enda ekki málefmalleig afstaða að storifla um mianmimn þegar verk hams eru til um- ræðu — og ég ©kfci gagnrýmaindi. Auk þess er Jónias fyrixferðainmieiiri í ísienzkri stjómmáflaisögu þesisiarar aldiar en svo, að persónullegar skioð- aniir mdmiar á bomum Skipti medinu málfl, hvort siam þær væiru hiomurn til lofs eða laists. Jónas stóð fyrir síiniu, meðan hamm vair og hét. Haen var ákaflamialður og sást etoki affltaf fyrir, en .ekkii mumidii hanin vera einin um það, ef liitið væiri á íslenztea stjórn- málasögu af raumsæi. Ég hélt saifct a@ sagja að Jómiasi vaeri samia, þótt svo uinigur miaðiur og óstýrilátur gerði alflharða hríð að þassari isöguiniefnu hianis, en það var niú eiititlhivað annað. Þegar greinin birtist á prienti, hrinigdi hiamm tii mín og sagði að ég Skyldi haifa hæigt um mig. Að ölðrum teoistd gripi hamm til sinina ráða í Mániudaigsiblaðinu. Þó að ég virð'i sitt hvað við það ágæta blað — og ekiki sízit, að ég þyfcist hafa niaktora reynsliu fyrir því að þar eru skriíaðir betri ieikdómiar en t.d. í Vísi(!) þótt enginn bafi miainmdóm til að segija það upphátt — sagðd ég við Jónias að hainin skyldti skrifla það siem homum sýnidflst. Ég blaktoalðti bara til, því að ég vifldii gjairnia deifla við hann um saginifræði hanis. Hún væri síður en svo niein heilög kýr í minum auig- um. Þá sagði Jóinas, þvi að harnn var 'gilöggiur m,aður og v'eraldairvamiur: „Þér stouluð ektei vera að ellbast við mi'g, uirugi maður. Þér viminið á Morg- unblaðinu ag það hefur gert miargt fy.rtir yður. Þa.ð ©igium við a.m.k. sam- eiginlegt, því að Moiggamenm hafa eimniiig giarfc mifkið fyrir mig. En ég hef lítoa gierit margt fyrir þá. Ég út- brieiddi Mangiunblaðiið á sínum tíma — og Valfcýr gierði miig að rá’ð- henra.“ Að þeissium orðum mœfltum vorum við Jónas ienltdr í sama báfci, áttum a.m.k. einlhvers toonar samilleið. Háðið og kknjnlin í orðurn gamfla maininsiiins var mieiria en svo að óg treysti mór tiíl að flaillla eíkiki fyrir því. ★ ★ Ástæðam tdl þesis að óg mifjia 'þetta upp er sú, alð niú hieiflur Ármiagarður verilð tekiinm í niottouin við hlátíðliega athiöfn. Það var vtefl viðeóigamdi, þóitt Árnii Magnússian væri fjiarstaddur af einihverjum ástæðum, a.m.k. vakti það athygli að hanm stoyfldi enga ræðiu hiailda. En samt vanu fllutt- ar mierteaæ næður, sumiar niokk- uð viðtovæmmiisilegar, að víisu, því að Háskóíllinin á 70% af hiúis- iniu, en Hainidritaistofniuniin efldki niema 30%. En vaniamidi á þetta eftir að srxúiast við með auikinni gietu ríkisinis. Hv-erniig er hægt að ætfliast til að þa’ð gefci keppt við Happ- drætti Háistoófla ísflandis, sem niú hef- ur verið sefctiur í asitoania, eiins og adllJir vita. B'ara að þessi ágæta memmta- stoflnun fái efclki aiskllok 1 himinis sitiað. Og svo var aldred þessu vamt minmzt á heimsimemniin,gum,a við viigsfliu Áxnia- garðs. Hún er að vísu déMtilð „rnagn- þrungim“, ,,á(hriifaflaius“ og „ágeð- felfld" eiinls ag ágætur ritdómiari saigði um ileiftoriit Aritlburs MiMierts um dag- imm. En mikil liflandiis ósiköp eiigium við henrnii saimt rnitoið upp að ummia. Einu simni var þessi heimisimemimimig dönisk. Nú er hún lakis orðiin ísflenzk. ★ ★ Jæjia, það siem ég villdi sagt hafa er þetta: ósköp er miikilð gert úr iMstou Dania ag ágæti Svía. Ætli það sé vegnta þesis að Margunlbilaðið sagði frá því í frétt fyrir stoöimmu, a'ð Is- ianid hefði „varið boðlið hijiarbainfleiga veilkiomið er damsika þjóðþiinigið sam- þyklkbi í fyrstu umræðu innigöniglu- beiðni ísiaimdis" í EFTA, svo alð vitn- að sé í biaðið. Eða skyldi það vera vegna þeðs að Jónas Halligirímisison og Jón Sigurðsson voru í Danmörk, en Óiaflur Jónsson fré Vík í Lóni í Sví- þjóð? Ég veit það ekki. En ég segi fyrir mig að óg befld meira upp á Dani fyriæ bragðið — og minnia upp á Svía. Kanmiskd er það naingt hjá méx. Johnson, fynrvemandi Baindarík'jafor- seti, sagði 1960, að Krúsjeffl rétti flrarn flriðarpáílmia, en „ineynir um ieið að berj'a oktour með honum.“ Nú eru Sviar með pálmiann í hönd- ■unium. Þetta er víst eklki sami pálm- inin oig Johnson taiaði um.. En hann hefur verið motaður ©ins. Sviþj'óð er nobelt land, guflt og florvitið. Það er .að verða kynfliíiflsölexír núitiimia menn- inigar. Þar í landi ©r ailt öðruivísi en í öðrum lömidum, jafinjvei pákniaflaiufið er rautt. Einis og hausitið. ★ ★ En það var þetlta mieð daniahatrið — og sögubækuirnar hanis Jóniaisar frá Hrifliu. Hvermiig væri að snúa dæm- iinu einu siimni við og spyrja einis og góður viiniur minn 'gerði um daginn. Hann er mjög gáfiaður, 'þótt hann sé vimur mimin, og heflur vaiðið fyrir neð- ■an sig. Þsss vegma vifll hamm ek’ki láta niaflns sínts igetið. Þa!ð er nokfcuð gott 'hjá honum. Hanm ætlar eikiki að látia brugga sér lofca-náð. Bn hann sagði: „Hvemnig hietfði flarið fyriir Isflending- um, þrlátt fýrir afllt, af Dan.ir hiefðai flátið þá alvag aflskiiptafllaiusa? Ætli þeir hefðu ekfai týnzt einis og Græn- liemdiinjgar?“ Og: „Ætli Ármi Maignús- son og aðriir hiefðu saifniað hanidiritum fyirir iniruainlandsmartoað — sem hafði ektoi við alð éta þau? Ned, þá hefði hianin helidur snúið isér alllur að Snæ- fríði.“ Svoinia má velta hflutuniuim fyrir sér. Kaniruslki hefði ektoi þótt ásbæða til að byggja Ámiagairð, ef handritin 'hiefðu ektoi llenit í Danmörk. Svíar befðu að minimsta toosti alidxei slkilað Bósaisögu.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.