Morgunblaðið - 14.06.1970, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JÚNÍ 1S70
Arthur London, Costa-Gavras og Yves Montand. — Menn skulu verða
heyra sannleikann, deyfilyfjalaust.
Eftirfarandi grein birtist í hinu róttœka tímariti „Le nouvel
observateur“. Þar segir frá kvikmynd, sem mesta athygli vek-
ur í París um þessar mundir. Hún er byggö á metsölubókinni
„Játning“, sem fyrrverandi aöstoöarutanríkisráðherra í stjórn
kommúnista í Tékkóslóvakíu, Arthur London, hefur ritað. 1
bókinni segir hann frá reynslu sinni sem sakborningur og
kemur nú í Ijós, aö allar ,,Morgunblaöslygar“ eru nœr sann-
leikanum, en flest af því, sem birzt hefur hérlendis í blöðum
kommúnista um „sœluríkið“. Myndin sýnir hvernig leynilög-
reglan „starfar“ í sósíalistísku einræðisríki. Veigamestu hlut-
verkin í myndinni eru í höndum leikaranna Yves Montand,
Simone Signoret og Gabriele Ferzetti.
„Þegar ég sveigi inn í litlu
götuna, sem Toscan höllin stend
ur við, elta mig tveir bílar.
Annar ekur fast upp að hlið-
inni á bíl mínum og í veg fyr-
ir mig, en hinn staðnæmist fyr-
ir aftan. Sex vopnaðir menn
hendast út úr bílnum, þrífa mig
upp úr sætinu, handjárna mig
og kasta mér inn í annan bíl-
inn. Ég veiti viðnám og krefst
þess, að fá að vita hverjir þeir
séu. „Engar spurningar,“ segja
þeir, og binda fyrir augun á
mér, „þú færð nógu snemma að
vita hverjir við erum.“
Þetta er frásögn Arthurs
London. Sá maður hefur reynt
sitt af hverju. Hann barðist í
borgarastyrjöldinni á Spám,
starfaði í amdspyrnuhreyfing-
unni í Frakklandi og var fangi
Þjóðverja í Mauthausen. Nú
var hann aðstoðarutanríkisráð-
herra tékkneska alþýðulýð-
veldins, og það var raunar eng-
imn annar en tékkneska leyni-
lögreglan, sem hafði tekið
hann fastan. Lygavefur við-
bjóðslegra grunsemda hafði ver
ið spunninn um hann. Þetta
geirðist sunnudaginn 28. j a.núar
1951 í Prag. í 22 mánuði sœtti
London síða.n líkamlegum og
siðferðilegum pyndingum af
# hálfu flokksmanna sinna. Svo
fór að lokum, að þessi maður,
sem aldrei glúpnaði fyrir nas-
istum, bugaðist og undirritaði
„játningu". Hann sagðist hafa
framið hina fjarstæðukennd-
ustu glæpi og haft í frammi
margháttaða sviksemi. Aðeins 3
menn, þeir London, Hadju og
Löbl eru á lífi þeirra manna,
er fangelsaði!r voru og ákærð-
ir í réttarhöldunum miklu, þeg-
ar Slanskí og tiu aðrir hátt-
settir flokksmenn tékk-
neska kommúni-sta.flokksins
voru hengdir. Síðan þeim rétt-
arhöldum lauk hefur marg oft
snjóað í síðustu spor þessarra
manna að gátlganum. Bók Art-
hurs London, „Játninig" er písl-
arsaga hans. Lestur þeirrar
bókar fyllÍT menn viðbjóðí á
því kerfi, sem hélt höfundi í
heljargreipum sínum.
DJÖFLADANSINN
Leikstjórinn Costa-Gavras,
9 aá sem gerði kvikmyndina „Z“,
og rithöfundurinn Jorge Semp-
run hafa nú lokið við kvi’k-
mynd, byggða á bók London,
og er myndin frumsýnd um
þessar mundir í París. Báðir
eru þassir menn vinstri'sinnaðir,
annar þeirra, Semprun, var eitt
sinn flokksbundinn kommúnisti,
en var vikið úr flokknum.
London sjálfur sá myndina, fár
sjúkur, og hafði hún mikil
áhrif á hann. Honum fa.nnst
hann lifa aftur skelfingar fang
elsisvitstarinnar.
Ég kveið því mikið, að sjá
þessa mynd, og kvíði minn
reyndist á rökum reistur.
Myndin er hrollvekjandi. Marg
ar hrottalegar myndir hafa ver
ið gerðar um fa.sista, ófreskj-
urnar, sem engar mannlegar
taugar eiga, en þessi mynd er
enn skelfilegri. Það er sárara
en tárum tekur, að hafa bund-
ið allar vonir sínar við þá
sósíalistisku böðla, sem stjórna
dauðadansinum innan fangels-
anna.
Þegar bók London kom út,
brugðust kommúnistar við
henni eins og þeirra er vandi.
Sumir töldu, að margt af því,
sem sett var á oddinn í bók-
inni væri umdeilanlegt, að líta
mætti á hlutina frá ýmsum hlið-
um, og þar fram eftir götunum.
Kvikmyndavélin leyfir engin
undanbrögð, þar er ekki hægt
að lesa milld línanna. Myndin
er þvílíkt kjaftshögg, að hún
hlýtur að kveikja ægilegt bál
andúðar á Sovétríkjunum, að
dómi sumra kommúnista.
Betur að satt reyndfet. Það
fer vitanlega eftir mönnunum
sjálfum. Fullorðnir menn krefj-
ast fullnægjandi svara. Ágæti
þes®arar myndar felst í því, að
hún brýtur til mergjar, af mik-
iilli skarpskyggni þá eyðiOegg-
ingarvél, sem sósíalisminn get-
ur orðið, séu gerðar á honum
vissar breytingar. Margt má aí
þessu læra, og það er þó ein-
hvers virði.
AÐ HRAPA TIL VÍTIS
Rithöfundurinn Malaparte
kemst að þeirri niðurstöðu í
bók sinni „Kaputt", að hin dýrs
lega grimmd nasista hafi staf-
að af því, hvað fólk var ofsa-
lega hrætt við þá og bjóst æv-
inlega við því versta a.f þeim.
Ekki er hægt að beita sömu
rökum við að kryfja þá „vél“
sem kölluð er stalínismi. Þar
fer pólitísk vald'beiting út í fár
ánlegustu öfgar, menn verða að
danisa eftir furðulegustu duttl-
ungum hinnar djöfullegu vélar.
Kommúnistar vilja halda því
fram, að réttarhöldin í Búda-
pest og Prag séu í engu frá-
brugðin réttarhöldunum í
Moskvu. Þetta er alrangt. For-
send.ur eru a.llar aðrar. Viohin-
ský ták af lífi hina „sönnu“
viMutrúairmenn. Bókharin Zin-
oviev og Trotski voru ekki stal
ínistar. Slanskí, Geminder og
London voru hin,s vegar stalin-
istar og ekki minni bókstafs-
trúarmenn en ákærendur
þeirna. Myndin „Játning" sýnir
þeim, sem vilja sjá og heyra,
hvers vegna þessum mönnum
var hrundið í víti.
Þegar réttarhöldln í Prag
voru hafin, var þanniig ástatt í
heimspólitíkinni, að kalda stríð
ið hafði náð hámarki, og var
orðið mikið hitamál milli komm
únista innbyrðis, Stalíniistar
vildu láta líta svo út, að öll
sósíalistisk ríki væru alveg ein
huga um að standa fast á rétti
sínum. í Moskvu var Títo lit-
inn hornauga vegna afstöðu
sinnar, að láta sig meiru varða
hugsanleg örlög lands síns, en
samstöðu kommúnistablokkar
innar. Hinir trúu þjónar Sovét-
ríkjanna viildu því læ'kna veik-
ina áður en sjúkdómseinkenn-
in kæmu í ljós, þó að
það yrði hrossalækning. Hátt-
settir menn, sem huigsanlegt var
að gætu hrifsað til siín völdin
voru dregnir fyrir rétt og
dæmdir. Hvort þeir voru sekir
skipti litlu máli. Fjöldaaftök-
urnar, hreinsanirnar voru í
sjálfu sér takmark.
UNDIRSKRIFIÐ
í fangelsinu var London pynt
aður eins og fyrr segir. Við yfir
heyrs'lurnar þar reyndi hann að
beita almennri, mannl'egri rök-
semdarfærslu, en böðlar hans
sögðu, að viðhorf hans væru
borgaraleg. Reynt var að fá
Framhald á bls. 20

uaknaðu, lenia
beir eru orðnir
uiilausir...»