Morgunblaðið - 24.06.1970, Qupperneq 16

16
MORGUNB’LAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. JÚNÍ 1970
Súezskurðurinn, fyrrum lífæð
samgangna milli Evrópu ann-
ars vegar og Austurlanda og
Ástralíu hins vegar, hefur nú
verið lokaður í þrjú ár. Siðan
skurðurinn lokaðist í júní
1967 af völdum sex daga stríðs-
ins, hefur orðið að beina allri
skipaumferð milli þessara heims
hluta suður fyrir Afríku. Til
dæmis má nefna að leiðin frá
Englandi til Indlands er um
4.000 mílum lengri suður fyrir
Afríku en væri farið um Súez-
skurð.
Súezskurðurinn átti 100 ára
afmæli 17. nóvember síðastlið-
inn og væri ekki úr vegi að
rekja lítillega ástæðurnar fyr-
ir því að hann var byggður, og
stöðu hans í dag.
Forsaga og aðdragandi
Strax á tímúm Faraóanna sáu
menn þann hag er fælist í því
að unnt væri að tengja vatna-
svæði Nílar við Rauðahafið. Á
þann hátt fengist siglingaleið
milli Miðjarðarhafs og Rauða-
hafs. Á árunum milli 1800 og
1200 fyrir Krist var grafirun
skurður frá Níl við Kairó til
Timsah vatns, sem þá var norð-
urendi Rauðahafsins. Eftir því
sem hafið hörfaði umdan auðw
á við af völdum stöðugs sand-
burðar, þá var þessi skurður
lengdur. Oft valt á ýmsu um
rekstur skurðarins, var þar ým-
jst uim að kemna valdatog-
streitu innan Egyptalands og
áhugaleysis stjórnvalda eða
skemmdum á styrjaldartímum.
Var skurðurinn í notkun meira
og minna fram á áttundu öld
eftir Krist.
Lítið gerist í siglingamálum
fyrr en leiðin suður fyrir
Afríku finnst 1498. Upphófst þá
fljótlega mikil verzlun við Ind-
land og Austurlönd almennt.
Baráttan var hörð og urðu
Bretar ofaná í fyrstu og náðu
almennri fótfestu víða í Aust-
urlöndum. Frakkar, sem höfðu
barizt um verzlunina við Breta,
hugsuðu þeim þegjandi þörfina
en sneru sinni verzliun því
meira til landanna við austan-
vert Miðjarðarhaf. Ek'ki höfðu
þeir mikið verið í Egyptalandi
er þeir komu auga á þann mögu
leika að unnt væri að gera skip
gengan skurð í gegn um Súez-
eiðið. Vair mikið um það rætt
og ritað í Frakkl'andi á sautj-
ándu og átjándu ö'ld. Árið 1798
var Napole'on sendur af frömstou
stjórninni til að hertaka
Egyptaland, og í för með hon-
um var mikilsmetinn verkfræð-
ingur Charles le Pére, sem átti
meðal annars að athuga mögu-
led'ka á gerð ákipaskutrðair í gegn
um Súezeiðið. Sökum þess að
hann studdist við þær upplýs-
ingar að Rauðahafið væri 10
metrum hærra en Miðjarðarhaf
ið, þá mælti hann eindregið
gegn framkvæmdinni, en mælti
hins vegar með opnun sikurðiar
ins frá tímum Faraóanna. Það
var svo ekki fyrr en árið 1853
að öðrum frönskum verkfræð-
ingi de Bellefonds tókst
að sanna að mismunur hafanna
væri það lítilfjörlegur að
grundvöllur væri vel fyrir
hendi um gerð skurðar í gegn
um eiðið.
Næsti atburður í sögu skurð-
arins, og ekki sá sízti er að ár-
ið 1832 er Ferdinand de Less-
eps gerður að vararæðismanni
í Aliexaindríu. De Lesseps var þá
aðeins 27 ára og er hann hafði
verið þar í 3 ár þá var hann
gerður að aðalræðismanni.
Hann dvaldist í Egyptalandi að
þessu sinni í fimm ár, og hefur
trúlega hornsteinninn að þeirri
fyrirætlan hans að gera Súez-
skurðinn verið lagður þá.
Hann kynnti sér vel skýrslu le
Pére frá 1798 og einnig hafði
hann samband við de Belle-
fonds. Eftir dvölina í Egypta-
landi dvaldi de Lesseps víða
um Evrópu í frönsku utanrík-
isþjónustunni. Við dvölina í
Egyptalandi hafði hann kynnzt
allnáið þjóðarleiðtoganum Mo-
hammed Ali og yngri syni hans
Mohammed Said. Hins vegar
var það honum allmikið í óhag
að er Mohammed Ali lézt, þá
komst Abbas til valda, en hann
var eindreginn andstæðingur
vestrænna áhrifa og sér í lagi
franskra. En heppnin var með
de Lesseps, því Abbas Var ráð-
inn af dögum 1854, og tók Mo-
hamraed Said þá við völdum.
Við valdatöku Saids voru allir
vegir færir fyrir de Lesseps og
hélt hann þegar til Egypta-
lands. 30. nóvember 1854 voru
fyrstu samningarnir undirritað-
ir og þeir heimiluðu de Less-
eps að stofna félagið „Com-
pagnie Universelle du Canal
Maritime de Suez“ eims og það
hét á frönsku. Markmið félags-
ins var að gera skipgengan
skurð gegnum Súezeiðið og
hafnir á báðum endum. Samn-
ingurinn gilti til 99 ára, að
þeim loknum átti skurðurinn að
falla til Egyptalands.
Gerð skurðarins
Vinnan við skurðgröftinn
hófst 25. apríl 1859, hálfu ári
eftir að de Lesseps hafði form-
lega gengið frá stofnun félags-
ins, en honum tókst eftir
nokkra erfiðleika að ná inn
öllu hlutafénu en það var
20'0.000.000 frankar skipt í
400.000 hluti, 500 franika hver.
Fyrstu áætlanirnar um skurð-
gröftinn voru að grafa skurð
frá Súez um Bitruvötn til Pelu-
siumborgar við Miðjarðarhaf.
Fljótlega var þó norðurendi
skurðarins fluttur til núver-
andi Port Said, en þar fékkst
mun meira dýpi við innsigling-
una í skurðinn. Fyrsta skóflu-
stungan er svo tekin af Ferdin-
and de Lesseps, 25. apríl 1859,
á þeim stað er byggð skyldi
borgin Port Said, svo nefnd til
heiðurs Mohammed Said.
Fyrstu tvö árin fóru mestmegn
is í að reisa mannvirki í Port
Said, nákvæmar mælingar af
skurðsvæðinu og að útvega
vinnukraft en gífurlegan fjölda
verkamanna þurfti til verksins.
Til þess að fá ferskt vatn var
grafinn skurður frá Níl til
Ismailia, þaðan voru síðan
grafnir skurðir til Port Said og
Súez. Fyrir utan að skurðirnir
flytja drykkjarvatn til borg-
anna við skurðinn, þá er unnt
að nota þá til flutninga með
litlum skipum og bátum. Skurð
gröfturinn gekk framanaf
mjög hægt, grjót í hafnargarð-
ana varð að flytja sjóveg frá
Alexandríu með ærinni fyrir-
höfn og kostnaði. í fyrstu var
mikið af verkinu unnið með
handafli, þúsundir verka-
manna, Egyptar, svertingjar og
Arabar frá nálægum löndum,
báru sandinn í körfuim úr
skurðstæðinu. Er talið að í byrj
un hafi um 25.000 verkamenn
starfað við skuirð'gröftkm en
eftiir að gripið var til
þess ráðs að hlieypa sjó
inn á eiðið og nota dýpkunar-
pramma við gröftinn, þá fækk-
aði verkamönnunum niður í um
10.000. Um 8.000 evrópskir iðn-
aðarmenn og sérfræðingar
unnu við skurðgröftinn. Mo-
hammed Said lézt 1863, og skap
aði það í fyrstu ýmis vandamál,
því eftirmaður Saids, Ismail,
varð kröfuharðari við félagið
og þótti hlutur Egypta ekki
nógu mikill. Urðu deilurnar
allaniklair og snerust aðalíiega
um eignarrétt á skurðsvæðinu
og um hvé mikinn þátt Egypt-
ar ættu að taka í skurðgreftr-
inum. Með aðstoð Napoleons
III. tókust þó samningar
snemma árs 1866. En áfram þok
aðist skurðgröfturinn, og er
lengra leið á verkið voru tek-
in í notkun æ fleiri sérsmíðuð
verkfæri við gröftinn og flýtti
það verkinu mjög. í febrúar
1862 var Miðjarðarhafinu
hleypt í Bitruvötn er fylltust
og stækkuðu mjög á örfáum vik
um. Fékkst þar með skipafær
leið þar sem vötnin höfðu ver-
ið og tengdist skurðinum frá
Súez. Snemma hausts var skurð
greftrinum að mestu lokið, að-
eins frágangsvinna eftir. Kostn
aðurinn við gerð skurðarins var
gífurlegur, upphæðin varð tvö-
falt hærri en áætlað var í byrj-
un og nam heildarkostnaðurinn
að verkinu loknu um
9.000.000.000 íslenzkra króna.
Skurðurinn opnaður
Súezskurðurinn var formlega
opniaðuir 17. nóvembeir 1869, að
viðstöddum nokkrum þúsund-
um gesta, þar á meðal flest stór
menni þeirra tíma. Skipalest
með frönis'kiu keisaæasoekkjuina
í fararbroddi, með Eugeniu
keisaradrottningu um borð,
sigldi í -gegnom skurðinn. Þar
með var opnuð leið til Indlands
hafs og lengra austur á bóg-
inn, margfalt styttri en sú er
áður var farin frá Evrópu suð-
ur fyrir Afríku. Draumur
Ferdinands de Lesseps var orð-
inn að veruleika. Árið 1892
verða svo þáttaskil í sögu
ákurðairins, ný teigumd skipa
kemur til sögunnar, því þá fer
fyrsta olíuskipið um skurðinn.
Er þá hafinn sá flutningur um
skurðinn, sem allt fram að því
er honum var lokað, var mest-
ur að tonnatöiu. Á árinu 1900
var tala olíuskipa komin í 88.
Síðasta heila árið sem skurður-
inn var starfræktur fóru um
skurðinn 166.800.000 tonn af
olíu.
Nokkrar upplýsingar
um skurðinn
Súezskurðurinn er 162.5 km.
langur. Sá hluti hans sem er
grafinn er um 148 km, leiðina í
SKURÐURINN
Kortið sýnir vel legu Súezskurðarins, en það er gert eftir ljósmynd sem tekin var úr Gemini
geimfari 1965. Er myndin tekin á ská inn yfir Nílarósa í átt til suðausturs.