Morgunblaðið - 11.09.1970, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. SBPT. 197»
15
Hrafn Tulináus, læknir.
Lyon — Krabbameinið er
annar mannskæðasti sjúkdóm-
ur iðnvæddra þjóðfélaga; að-
eins æðasjúkdómar valda fleiri
dauðsföllum. Baráttan við
krabbameinið hefur verið
skipulögð á alþjóðlegum grund
velli. I Lyon starfar alþjóðleg
rannsóknastofnun á krabba-
meini, þar sem útbreiðsla
krabbameins um allan heim er
rannsökuð með það fyrir aug-
um að komast að upptökum
þess. f rannsóknastofnuninni
starfar íslenzkur læknir og
meinafræðingur, Hrafn Tulini-
us. Við heimsóttum hann og
kynntumst því merka starfi,
sem þarna er unnið. Rann-
sóknastofnunin á krabbameini
hefur aldrei verið kynnt í ís-
lenzkum blöðum; þess vegna
verður í upphafi fjallað um
skipulag hennar og starfssvið,
en síðan rætt við Hrafn um það,
hvernig baráttunni við krabba
meinið miðar.
Árið 1963 komu franskir
áhrifamenn á sviði visinda,
mennta og atvinnurekstrar
fram með þá tillögu, að stór-
veldin fjögur legðu fram 0.5%
af fjármagni því, sem þau verja
til vígbúnaðar, til rannsókna á
krabbameini. 1 ræðu, sem de
Gaulle, forseti Frakklands,
flutti skömmu síðar, gerði hann
þessa tillögu að sinni. Hann fól
heilbrigðismálaráðherra sínum
að kalla saman fund sérfræð-
inga frá ýmsum löndum til að
ræða um framkvæmd hennar.
Þessum viðræðum lauk árið
1965, þegar það var samþykkt
á 18. þingi Alþjóð-
legu heilbrigðismálastofnunar-
innar (WHO) að koma á fót
alþjóðlegri rannsóknastofnun á
krabbameini. Skyldi stofnunin
stuðla að alþjóðlegri samvinnu
á sviði krabbameinsrannsókna
og stunda sjálf rahnsóknastörf.
SKIPULAG RANNSÓKNA-
STOFNUNARINNAR
Rannsóknastofnunin starfar
innan vébanda Alþjóðlegu heil
brigðismálastofnunarinnar, en
tengslin þar á milli eru ekki
mikil, þegar litið er til daglegs
rekstrar rannsóknastofnunar-
innar. Aðildarríki héilbrigðis-
málastofnunarinnar, sem er ein
af 11 sérstofnunum Sameinuðu
þjóðanna, geta gerzt aðilar að
rannsóknastofnuninni á krabba
meini. Stofnríki hennar voru
fimm: Bandaríkin, Bretland,
Frakkland, Italía og Vestur-
Þýzkaland. Síðan hafa Ástra-
lía, Holland, Israel og Sovét-
rikin gerzt aðilar hennar, og
nú hefur Belgía sótt um aðild
að stofnuninni.
Raunar fylgja aðild að stofn
uninni meiri skyldur en rétt-
indi. Starfsvettvangur stofnun
arinnar er á engan hátt tak-
markaður við aðildarríkin, en
hins vegar bera þau allan kostn
að af starfi hennar. Fram til
þessa hafa þau hvert um sig
lagt stofnuninni til ljw)00 dali
á ári. Nú mun hins vegar í ráði,
að fjárframlögin verði misjafn
lega há að nokkru eftir þjóð-
artekjum aðildarríkjanna. Upp
haflega tillagan um 0.5% af
fjárveitingunum til hervarna
hefur ekki verið framkvæmd,
ef það hefði verið gert, væri
rannsóknastofnunin á krabba-
meini líklega auðugasta alþjóða
stofnun heimsins.
Dagleg stjórn stofnunarinnar
er í höndum framkvæmdastjóra
hennar, sem var ráðinn 1966 og
heitir John Higginson, en
hann var áður prófessor í
krabbameinsfræðum við Kans-
as-háskóla i Bandaríkjunum.
Framkvæmdastjórinn er ábyrg-
ur gagnvart stjórnarnefnd
stofnunarinnar og vísindalegri
ráðgjafanefnd hennar. í stjórn
arnefndinni sitja fulltrúar allra
aðildarrikjanna og fram-
kvæmdastjóri Alþjóðlegu heil-
brigðismálastofnunarinnar. 1
vísindalegu ráðgjafanefndinni
sitja 12 hálærðir vísindamenn
á sviði krabbameinsfræða. Þeir
eru kosnir til þriggja ára I
senn og þurfa ekki fremur en
vísindalegt starfslið stofnunar-
innar að koma frá einhverju
aðildarlanda hennar.
Þar sem Frakkar voru upp-
hafsmenn þess, að rannsókna-
stofnunin varð til, hlutu höfuð
stöðvar hennar aðsetur í
Frakklandi. Varð borgin Lyon
fyrir valinu. Skrifstofur stofn-
unarinnar eru þar í gömlu ein-
býlishúsi, en hún hefur rann-
sóknaaðstöðu í húsnæði ann-
arra rannsóknastofnana í Lyon.
Þessi húsakostur er aðeins til
bráðabirgða, því að nú er að
rísa af grunni í Lyon 14 hæða
bygging, sem á að hýsa stofn-
unina í framtiðinni, og bera
Frakkar allan kostnað af
þeirri framkvæmd. Stofnunin á
þar að-auki og rekur sérstakar
rannsóknastöðvar i Nairobi,
Singapore, Iran og á Jamaica.
Innan stofnunarinnar fer
starfsskiptingin eftir því að
hvaða þáttum krabbameins-
rannsókna vísindamennirnir
vinna. Þessi skipting kemur bet
ur fram, þegar fjallað er um
starfssvið stofnunarinnar.
STARFSSVIÐ RANNSÓKNA-
STOFNUNARINNAR
1 upphafi ber að geta þess,
að rannsóknastofnunin veitir
tvenns konar styrki. Ungum
læknum eru veittir styrkir til
að sérhæfa sig eða fullkomna
nám sitt á einhverju svið'i
krabbameinsfræðinnar. Þessir
styrkir eru til langs tima. Þá
eru og veittir styrkir til
skamms tíma. Þetta eru ferða-
styrkir til þeirra, sem þegar
eru sérfróðir í krabbameins-
fræðum, og þeir eru veittir í
þeim tilgangi, að styrkþeginn
geti fylgzt með þróuninni á vís-
indasviði sinu. Sérstök nefnd
úthlutar styrkjunum og fer
fjöldi þeirra eftir því fjár-
magni, sem fyrir hendi er. Frá
árinu 1966 til ársloka 1969
hafði stofnunin veitt 97 náms-
styrki og 140 ferðastyrki. Á
þessu ári er um 300.000 dölum
varið til styrkveitinga.
Innan stofnunarinnar eru
sfarfandi þrjár deildir, sem
sinna grundvallarrannsóknum
aðallega. I þessum deildum er
leitað svaranna við því hvað
veldur krabbameini. I veiru-
deildinni er m.a. kannað, hvort
það séu tengsl á milli veiru og
eitlasarkmeins í afríkönskum
börnum, en sama veira eða svip
uð hefur fundizt hjá þeim, sem
þjást af nefkokskrabbameini,
sem er algengt meðal Kínverja.
f þeirri deild stofnunarinnar,
sem rannsakar umhverfi manns
ins er nú t.d. verið að kanna
tengslin milli asbests ög lungna
krabbameins. Faraldsfræðileg-
ar rannsóknir hafa leitt í ljós,
að meðal þeirra, sem vinna við
asbest í Finnlandi, á Bretlandi
og Kýpur er tíðni lungna-
krabbameins meiri en annars
staðar. Efnafræðideildin leitar
m.a. svara við því, hvort DDT
stuðli að myndun krabbameins,
auk þess sem hún kannar hvað
það er í fæðu Afríkumanna,
siam v'eldiuir lifnarikralbfoiaimieiini.
Faraldsfræðideild stofnunar
innar vinnur að gagnasöfnun
um krabbamein í heiminum og
úrvinnslu þeirra gagna (lýs-
andi faraldsfræði). Þessar upp
lýsingar fær deildin úr dánar-
meinaskýrslum einstakra landa
og krabbameinsskrám, þar sem
þær eru gerðar. Krabbameins-
skráning er misjafnlega langt á
veg komin, og leggur faralds-
fræðideildin áherzlu á að
skipuleggja hana á þeim stöð-
um, þar sem hún er ófullnægj-
andi. Faraldsfræðilegar rann-
sóknir hafa m.a. leitt í ljós, að
magakrabbamein er mun al-
gengara í Japan en í Evrópu,
gengara í Japan en í Evr-
ópu þar sem brjóstkrabba-
miein er hinis veigar tíðara.
Afríkumenn þjást meira af
lifriankralfobamiedná en Evrópu-
búar. Á Bretagne-skaga í
Frakklandi er vélindiskrabba-
mein mun algengara en annars
staðar í Evrópu, og það finnst
einnig á tiltölulega einangruð-
um svæðum í Afríku, Asíu og
Ameríku. Faraldsfræðideildin
gefur út heiidaryfirlit um
skýrslugerð sína.
Auk þessarar gagnasöfnunar
tekur deildin fyrir ákveðin
verkefni til þess að sanna eða
afsanna þær niðurstöður (ana-
lýtisk faraldsfræði), sem feng-
izt hafa við úrvinnslu gagn-
anna. Þar er nú til dæmis ver-.
ið að leita svara við því, hvers
vegna vélindiskrabbamein er
svo algengt á Bretagne-skaga.
Stafar það e.t.v. af mikilli
neyzlu íbúanna þar á calvados
áfenginu, sem þeir brugga? En
hvað veldur tíðni sama krabba
meins í Iran, þar sem ekki er
drukkið neitt áfengi? Þessum
og öðrum spurningum verð-
ur ekki svarað nema með ítar-
legum og langvinnum rannsókn
um.
HVAÐA ÁFANGA HEFUR
VERIÐ NÁÐ
Hrafn Tulinius lauk læknis-
prófi frá Háskóla Islands, og
eftir að hafa verið héraðslækn
ir á fsafirði, Neskaupstað og i
Færeyjum, fékk hann styrk frá
Humboldt-stofnuninni í Þýzka-
landi. Hann dvaldist í Frei-
burg og nam meinafræði og
stundaði krabbameinsrann-
sóknir. Þaðan fór hann til
Bandaríkjanna, þar sem hann
dvaldist I fimm og hálft ár.
Hann var dósent í meinafræði
við háskólann í Albany og
starfaði einnig við M.D. Ander
son Hospital for Cancer í
Houston. Síðan varð hann
lektor í meinafræði við lækna-
deild Háskóla fslands frá 1967
til 1969, þegar hann var ráð-
inn til rannsóknastofnunarinn-
ar á krabbameini í Lyon.
Hrafn er kvæntur Helgu Bryn-
jólfsdóttur og eiga þau fimm
börn.
Hrafn starfar í faraldsfræði-
deild rannsóknastofnunarinn
ar. Hann hefur unnið að gerð
heildaryfirlits um krabbamein
í heiminum (Cancer Incidence
in 5 Continents Vol. II), sem
alþjóðasamtök krabbameinsfé-
laga gáfu út nú í sumar. í vor
og sumar hefur hann ferðazt
víða um heim á vegum rann-
sóknastofnunarinnar. Var
hann m.a. í Asíu og Afríku að-
allega til að efna til alþjóð-
legrar rannsóknar á ákveðnum
þáttum viðkomandi blöðruháls-
kirtilskrabbameins.
Þar sem allir þræðir krabba
meinsrannsókna í heiminum
tengjast í rannsóknastofnun-
inni í Lyon, spurði ég Hrafn
fyrst að því á hvaða stigi þær
væru núna.
—- Stærsta skrefið, sem stig-
ið hefur verið í krabbameins-
rannsóknum, er, að unnt hefur
verið að ákvarða, að krabba-
mein eru margir sjúkdómar.
Þeir eiga ekki sömu upptök og
við þeim verður að bregðast á
mismunandi hátt. Hér á ég
ekki aðeins við þann mun, sem
er á lungnakrabbameini og
magakrabbameini, heldur hefur
verið staðreynt, að til dæmis
eitlasarkmein eða skjaldkirtils-
krabbamein erú fleiri en einn
sjúkdómur.
Þessi niðurstaða mikilla og
víðtækra rannsókna hefur gjör
breytt viðhorfum læknisfræð-
innar til krabbameins. Hún hef
ur leitt til þess að teknar hafa
verið upp nýjar rannsóknaað-
ferðir í leitinni að orsökum
krabbameins.
— Hvað hafa rannsóknir leitt
í ljós um orsakir krabbameins?
— Tilraunir á dýrum hafa
sýnt, að unnt er að framkalla
krabbamein í þeim með mjög
margvíslegum efnafræðilegum
og eðlisfræðilegum aðferðum
og einnig með veirum. Þá hafa
erfðafræðilegar tilraunir á mús
um, sem miðast að því að ná
fram kynhreinum stofni, leitt í
ljós að krabbamein geta erfzt.
Hitt er svo annað mál, hvort
unnt er að álykta frá þessum
tilraunum á dýrum yfir til
krabbameins í mönnum. Á því
sviði ríkir svo mikil óvissa, að
dýrareynslan hefur ekki dugað
til að komast að upptökum
krabbameins í mönnum, enda
þótt hún gefi ákveðna vísbend
ingu um það, hvar þau er að
finna.
Rannsóknir okkar hér mið-
ast einkum við efnafræðilegar
rannsóknir og athuganir á veir
um. Af niðurstöðum faralds-
fræðinnar ályktum við, að það
sé eitthvað í umhverfi manns-
ins, sem veldur krabbameini.
Með orðinu umhverfi á ég hér
við fæðu, utanaðkomandi áhrif
og lífsskilyrði almennt. Eða
hvernig getum við til dæmis
skýrt hina miklu tíðni vélindis
krabbameins á Bretagne-
skaga ? Þar hlýtur að vera eitt-
hvað sérstakt, sem veldur því.
Ef við finnum hvað það er, get-
um við a.m.k. lækkað tíðnina
niður í það, sem teljast verður
eðlilegt. Hins vegar getur rann
sóknastarfið á Bretagne tæp-
lega leitt í ljós orsök vélindis-
krabbameins tilfella, sem fram
koma á þeim svæðum, þar sem
tíðnin en hvað lægst.
— Er unnt að lækna krabba-
mein?
Almennt má segja, að fram
farir í krabbameinslækningum
hafi haldizt í hendur við fram-
farir í læknisfræði yfirleitt.
Tvær helztu lækningaaðferð-
irnar eru brottnám æxlisins,
handlækningar og geislun. Á
síðari árum hefur notkun lyfja,
sem hindra vöxt eða útrýma
æxlinu, aukizt mjög. Þessi lyf
eru vandmeðfarin. Á Islandi er
áhugi á þessu, og má minna á
„Við hljót-
um að
komast
fyrir
upptök
krabba-
meins-
sjúkdóm-
anna...”
— segir Hrafn
Tulinius,
læknir
það, að íslenzk blöð gátu þess
á s.l. sumri, að krabbameinsfé-
lögin hefðu boðið fram styrk
fyrir íslenzkan lækni, sem vildi
kynna sér meðferð þessara
lyfja. Það nýjasta í meðferð
krabbameins eru ónæmisfræði-
legar aðferðir. Það er gamall
draumur, að unnt sé að bólu-
setja við krabbameini. Þetta
hefur ekki tekizt, en hins veg-
ar er ónæmisfræðin byrjuð að
láta að sér kveða, ekki einung-
is til hjálpar við greiningu
vissra illkynja sjúkdóma, held
ur hefur einnig tekizt að fram-
leiða mótefni gegn hvítum blóð
kornum, og hefur þetta verið
reynt gegn vissum tegundum
hvítblæðis. Þegar þessum nýrri
aðferðum er beitt, ber aftur að
þeim brunni, að þekking á eðli
og gangi hinna ýmsu krabba-
meinssjúkdóma er alveg nauð-
synleg.
Ýmsa krabbameinssjúkdóma,
Framhald á bls. 19
Blóðsýnistaka við athugun á lifrarkrabbameini á Fílabeins-
ströndinni.